Anne MacInnes, from Callanish on Lewis, talks to Maggie Smith about her family connections to the Breasclete community and school, where Gaelic Medium Education was pioneered.
In the first section of this two-part conversation Anne reveals how the Callanish Stones have always attracted tourists, but she recalls from her childhood the cèilidh culture amongst the locals, including many “characters”.
Her career to date has been varied, from Gaelic teaching to working at sea, but she remains attached to a crofting lifestyle, still keeping cattle. Currently at home with a baby, she comes from a musical family, and plays box and pipes. With fewer people now working their crofts she’s noticed a change in the appearance of the township.
In the second part, Anne and Maggie talk about changes in local culture. Noting that change and development are natural, Anne regrets the loss of local distinctiveness in Gaelic speech. The musical culture is strong. The link with the language should be upheld. There have been various sources of employment, including offshore as well as at the hospital or with the council, plus the nearby pharmaceuticals factory and the community-owned visitor centre. Visitors have included royalty. But the community hall offers a local focus. She remembers some of her grandmother’s special words, and reflects on the value of having family relations all around. It’s important to value what’s past, including local songs, as life goes on.
Tha sinn uile air a bhith a’ smaoineachadh mu thaghadh Pàrlamaid na h-Alba an t-seachdain seo, ach ’s e Seachdain Mothachaidh nam Bodhar a th’ ann cuideachd agus mar sin, tha Oifigear Cànan Sòidhnidh Bhreatainn na Pàrlamaid air post-bloga sònraichte a sgrìobhadh dhuinn! Haidh, is e Mar Mac a’ Mhaoilein an t-ainm a tha orm … Leugh an corr de Seachdain Mothachaidh nam Bodhar
Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week our words are Sgìre – constituency and Roinn – region. Yesterday saw … Leugh an corr de Gaelic Words of the Week – Constituency and Region
ʾS e The Ultra Violet Grasslands and the Black City geama cleasachd ficsean-saidheans le Luka Rejec suidhichte ann an saoghal meatailt saidhg-dàlach, agus thàinig an leth-bhreac agam sa phost corra latha air ais. Tha e dìreach barraichte…
Am bliadhna, ri linn Covid, thòisich mi a’ cluich Bruidhnean is Teintidhean (Dungeons & Dragons) a-rithist, a’ chiad uair ann an mu thrichead bliadhna, ach an turas seo, le mo theaghlach air Zoom gach seachdain, agus bha e gabhaidh spòrsail. Chan eil mi air mo theaghlach fhaicinn anns na Stàitean ann an cha mhòr dà bhliadhna, agus bha e ro mhath cothrom fhaighinn cabadaich is gàireachdainn ri chèile fad uair a thìde gach Didòmhnaich.
Air sàillibh Covid agus a’ ghlasaidh-shluaigh is dòcha, tha D&D agus geamannan cleasachd dha leithid a’ sìor fhàs nas mòr-chòrdte an-dràsta, ach cuideachd, tha an cultar mun cuairt air na geamannan seo air caochladh agus air iomadachadh mòran bhon a bha mi fhìn nam dheugair agus gan cluich tràth anns na h-ochdadan. Mar eisimpleir dhen iomadachd seo, thàinig mi thairis air na bhideoan aig Ben bho Questing Beast mu Ath-bheothachadh na Seann-Sgoileadh ann an saoghal nan geamannan cleasachd. Bha mi air beagan a chluinntinn mar-thà mun fho-chultar seo, gun robh e car coltach ri fo-chultar nan iriseagan (zines) an lùib saoghail punc, gum biodh daoine a’ cruthachadh nan geamaichean cleasachd aca fhèin, air am foillseachadh gu neo-eisimealach, ach an dèidh dhomh coimhead tro na bhideoan aig Ben, chuir e iongnadh orm cho àlainn ʾs a bha cuid dhiubh. B’ e obair ealain a bh’ annta.
Chaidh mo ghlacadh gu sònraichte leis an fhear seo, The Ultra Violet Grasslands and the Black City, ga sgrìobhadh agus ga dhealbhachadh Luka Rejec, agus ga fhoillseachadh le Exalted Funeral. B’ e an ealain sa gheama a ghlac m’ aire an toiseach. Tha na dealbhan aig Rejec craicte brèagha, ach chòrd bun-nòs a’ gheama rium cuideachd: geama ficsean-saidheans suidhichte ann an saoghal meatailt saidhg-dàlach, le eileamaidean den ghnè an Saoghal a’ Bàsachadh agus dhen gheama Oregon Trail air an cothlamadh a-steach. Chuir mi òrdugh gu Exalted Funeral, agus an dèidh mòran mhìosan, thàinig an leth-bhreac agam beagan làithean air ais. An dèidh dhomh a leughadh a-nis, b’ urrainn dhomh a ràdh gum b’ fhiach e am feitheamh gun teagamh.
ʾS e a’ chiad rud a chanainn, mur h-eil cuideigin eòlach air D&D no geamannan cleasachd mar-thà, chan eil UVG a’ dol a dhèanamh cus ciall dhaibh. Chan e “geama inntrigidh” a tha seo, agus tha D&D fhèin fada nas fheàrr anns an t-seagh sin. Cuideachd, cha b’ e geama do chloinn a tha seo idir. Chan e ʾs gu bheil e gu sònraichte drabasta no dad mar sin, ach a’ smaoineachadh air na nieces is nephews agam, cha chreid mi gun gabhadh iad mòran ùidhe anns na tèaman is cuspairean na chois.
Tha an geama seo ag amas air inbhich, agus gu sònraichte air daoine a tha measail air an stoidhle chluiche ris an canar taigh-cluiche na h-inntinne: ag innse sgeulachd ri chèile bho sgafall togarrach ach tana, agus le siostam de riaghailtean aotram. Tha an geama seo mòr, agus chite gum b’ urrainnear a chluich fad mhìosan, ach tha e cuideachd “gann” ann an seagh: tha an t-ùghdar a’ fàgail mòran spas dha na cluicheadairean a bhith a’ togail an t-saoghail mun cuairt orra fhad ʾs a thèid iad air adhart.
ʾS e sructar a’ gheama “siubhal bho phuing gu puing”. Bidh thu fhèin agus na cluicheadairean eile nur dàna-chuairtearan ann an carabhan a tha a’ siubhal tron Mhacair Os-Bhìolait a dh’ionndaigh a’ Bhaile Dhuibh, a’ lorg ionmhas agus chothroman malairt, agus a’ tachairt ri annasan air an rathad, cuid dhiubh cunnartach. Tha na h-annasan a chruithich Rejec dìreach sgoinneil, ach tha sructar a’ gheama aige a’ brosnachadh nan cluicheadairean agus an rèitire a bhith a’ ruith leis na beachdan aige agus a’ cleachdadh a’ mhic-mheanmna aca fhèin. An àite mhìneachaidhean fada no mapaichean mionaideach, tha an geama ga dhèanamh, gu h-ìre mhòir, a liostaichean de bheachdan air na dh’fhaodadh tachairt.
Mar eisipleir, ma thèid an carabhan agad tron “Forest of Meat”, bidh an rèitire a’ cur dìsinn 12-taobhach, agus a’ taghadh bho lìosa de cothroman agus chunnartan a dh’fhaodadh tighinn am bàrr, agus ma gheibh sibh ochd, mar eisimpleir, seo an suidheachadh:
Cult of the Final Machine has created a botano-mechanical horror that gestates from instar to instar in the bodies of mammals, adapting and growing as it does so. One has picked up the caravan’s trail.
td 119
Chan eil barrachd stiùiridh ann na sin. Feumaidh an rèitire agus na cluicheadairean obrachadh a-mach ri chèile dè tha sin a’ ciallachadh, agus sgeulachd a chruthachadh bho chriomaigean beaga mar seo, agus ʾs e sin an spòrs! Tha an inntinn aig Rejec da-rìribh fiar, toinnte ann an seagh math, agus tha an geama lom-làn bheachdan mar a leithid shuas. Chan eil fios agam cuin a bhios cothrom agam fhìn an geama seo a chluich, ach tha e a’ toirt tlachd dhomh dìreach a bhith a’ leughadh troimhe mar sheòrsa pìos ficsein, a’ coimhead air an ealain mhiorbhailich, agus a’ gàireachdainn air na beachdan àraid, cruthachail aig Rejec. Mholainn gu mòr e.
Nuair a bha mi nam bhalach òg, bha leabhar sònraichte agam. Chan e Lord of theRings no Pride and Prejudice a bh’ ann no fiù ’s the Making of the Crofting Community!
Nuair a bha mi mu 12 bliadhna a dh’aois, b’ e leabhar air an robh British Electric Trains in Camera le John Glover a b’ fheàrr leam.*
Tha an leabhar, a chaidh fhoillseachadh ann an 1982, a’ tòiseachadh leis na faclan:
“The electric multiple-unit or emu is perhaps the most mundane of all railway rolling stock.”
John Glover, British Electric Trains in Camera
Cha mhòr nach eil sin cho math ri: “It was the best of times, it was the worst of times!”
Ach bha an t-ùghdar a’ dèanamh puing chudromach – tha a’ mhòr-chuid de na tursan trèana san RA air trèanaichean dealanach a tha nan ioma-aonadan (multiple units), ’s e sin ri ràdh càraichean-rèile, no aonadan-rèile: caraistean le einnseanan.
Nuair a smaoineachas daoine, fiù’s daoine a tha beò-ghlacte le rathaidean-iarainn, bidh iad a’ smaoineachadh air locothan mòra cumhachdach, dìosail no smùid, a’ tarraing trèanaichean, leithid Deltic no am Flying Scotsman. Cha bhi iad a’ smaoineachadh air trèanaichean beaga dealanach air loidhne Canàl Phàislig no trèanaichean tiùb Lunnainn.
Class 55 Deltic ann an Inbhir Theòrsa air turas rèile
Mar sin, tha an t-ùghdar ceart. Do chuid, chan eil aonadan dealanach uamhasach inntinneach ach air an làimh eile, tha iad fìor fìor chudromach. Agus b’ e amas an ùghdair rud beag a bharrachd sanasachd a thoirt do na h-eich obrach seo agus sealltainn cho cudromach sa bha iad.
Tha an leabhar a’ coimhead air gach seòrsa aonad-rèile dealanach – an lìonra nàiseanta, Metro Tyne and Wear, London Underground agus Subway Ghlaschu.
Chaidh an leabhar a sgrìobhadh aig àm nuair a bha tòrr ag atharrachadh. Bha tòrr trèanaichean bho na 1940an no fiù ’s nas sine fhathast a’ ruith ach bha ginealach ùr de thrèanaichean ùra a’ tighinn a-steach. Agus thug e seachad deagh bhlas de gach pàirt den lìonra rèile.
Tha tòrr loidhnichean neo-àbhaisteach ann, leithid trèanaichean tiùb ann an Eilean Wight agus an Tyne and Wear Metro.
Leugh mi an leabhar uair is uair agus nuair a ghabh mi ùidh ann an rathaidean-iarainn a-rithist nam inbheach, chuir mi romham na trèanaichean a b’ fheàrr leam bhon leabhar fhaicinn san fheòil, mar gum biodh.
Chaidh mi gu Eilean Wight ann an 2013 gus na seann trèanaichean tiùb fhaicinn a bha a’ ruith nan seirbheisean rèile ann.
Ach ged a chunnaic mi tòrr de na trèanaichean inntinneach, tha rud no dhà agam ri fhaicinn fhathast!
Ann an 2021, tha mi a’ dol air turas gus trèana eile bhon leabhar fhaicinn – trèana bho Loidhne Waterloo and City ann an Lunnainn. Bha dealbhan san leabhar de na trèanaichean beaga a bha air an loidhne eadar 1940 agus 1994. Tha mi air post bloga a sgrìobhadh mun loidhne ghoirid inntinnich fo-thalamh seo a bha le BR ach a chaidh a thoirt do London Underground ann an 1994.
na duilleagan ann am British Electric Trains in Camera mun Waterloo and City
Chaidh tè de na trèanaichean beaga a ghlèidheadh agus a sgeadachadh ann an London Transport Museum Depot ann an Acton agus tha latha fosgailte gu bhith aca aig deireadh a’ Chèitein agus tha mi air tiocaidean fhaighinn agus air àite a chur air dòigh air a’ chadalaiche – An Caledonian Sleeper.
Tha Tasglann an Taigh-tasgaidh fìor mhòr le trèanaichean, tramaichean, busaichean-tràilidh is tòrr a bharrachd agus tha e air a bhith air an liosta-bhucaid rèile agam fad iomadh bliadhna.
Carson a tha dà bhòt ann an taghadh Pàrlamaid na h-Alba? Faigh a-mach leis a’ bhidio ùr againn sa Ghàidhlig! Alasdair MacCaluim Oifigear Leasachaidh Gàidhlig alasdair.maccaluim@scottish.parliament.uk
Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week our work is Election – Taghadh. Next Thursday is an important day … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week – election – taghadh
Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week our work is National Park – Pàirc Nàiseanta. This week is National … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week blog – National Park Week
Chan fhada gus am bi taghadh Pàrlamaid na h-Alba ann agus tha manifestothan nam pàrtaidhean uile air tighinn a-mach.
Dè tha iad ag ràdh mu rathaidean-iarainn?
Tòrr, feumar a ràdh! Agus eu-choltach ri ceistean connspaideach mar am bunreachd, tha e coltach gu bheil tòrr aonta ann eadar na prìomh phàrtaidhean.
Seo na pìosan bho na manifestothan uile (anns an òrdugh anns an tàinig iad a-mach). Tha ùidh shònraichte agam ann am fosglaidhean/ath-fhosglaidhean rèile agus tha mi air na pìosan a chur ann gu sònraichtemu rathaidean-iarainn ùra.
Am Pàrtaidh Uaine
Seo ceangail ri Rail For All. Tha an aithisg a’ moladh tòrr ath-fhosglaidhean rèile.
An SNP
Liberalaich Dheamocratachna h-Alba
Tòraidhean na h-Alba
Prìomh Mhainifesto nan Tòraidhean Mini-manifesto nan Tòraidhean airson Ear-thuath na h-Alba
Pàrtaidh Làbarach na h-Alba
Alba
Cha b’ urrainn dhomh iomradh sam bith a lorg air rathaidean-iarainn ann am manifesto Pàrtaidh Alba.
A rèir coltais, tha co-aonta ann gu bheil feum air rathaidean-iarainn ùra, a’ gabhail a-steach rathaidean-iarainn ùra ann an sgìrean dùthchail. Tha leudachadh Loidhne a’ Waverley gu Hawick agus Carlisle air ainmeachadh gu tric gu sònraichte.
Ged nach robh rùm gu leòr gus a h-uile rud bho na manifestothan mu dheidhinn còmhdhail a chur an seo, tha tòrr annta cuideachd mu shiostam thiocaidean nas fheàrr a bhios freagarrach airson dìofar mhodhan còmhdhail.
Chì sinn dè thachras san taghadh, ach ge b’ e cò a bhuannaicheas, tha e coltach gum bi rathaidean-iarainn ùra againn! Nach math sin.
Dè an rathad-iarainn ùr a b’ fheàrr leat fhaicinn an Alba? Waverley Route? Cill Rìmhinn? Ceann Phàdraig/Baile nam Frisealach? Allmhaigh-Dùn Phàrlain? Crois-rèile Ghlaschu? South-sub Dhùn Èideann? Eile? Leig fios gu h-ìosal!
Calum Alasdair Fraser, from Tolastadh a’ Chaolais, talks to Maggie Smith about his family connections and upbringing on the west side of Lewis.
In his childhood he spent a lot of time outdoors. Though still young himself, he remembers the sound of weaving from many houses – a sound that is no longer heard. After leaving school he tried various jobs in different locations. Now he works on Gaelic issues with An Lanntair in Stornoway.
He talks about how he values the Gaelic language and its close connection to where he lives, even though it wasn’t his home language growing up. He also talks about his musical activities, and his interest in maintaining local interest in Gaelic, relating it to a changed way of life that still has close connections to previous generations.
A full transcript with the video embedded can be viewed on the Clilstore platform here: https://multidict.net/cs/9331
Anne MacInnes, from Callanish on Lewis, talks to Maggie Smith about her family connections to the Breasclete community and school, where Gaelic Medium Education was pioneered.
Calum Alasdair Fraser, from Tolastadh a’ Chaolais, talks to Maggie Smith about his family connections and upbringing on the west side of Lewis.