Bha mi ri ur taobh tro thoileachas is cruas Aig bàs is breith, aig stèidh do sheanchais Bu mhise air bilean ur Dè an àm breitheanais Bu mhise a chùmadh blàths ri ur caidreachas
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Bha mi nur cuideachd nuair ’shiubhail sibh bho thùs Tro tìr, is tonn, is teagamh bu mhise ur misneachd Tromhamsa a chuireadh an sgeulachd air gleus Bu mhise a thug tuairisgeul air na bha ri teachd
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Bha mi a’ cluich leibh is sibh nur pàistean – Bu mhise a thug sibh ciall ur càirdeasan – Bu mhise a chuir an cèill ur ciad ghaol – Bu mhise a thug brìgh do ur saoghal
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Thàinig am buille is thàinig gu cruaidh e Claidheamh air a shàthadh tro mo chridhe Fo ur sùileansan a chaidh mo leagail Nam ablach; mo dheò lem fhuil gam fhàgail
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Càit’ a bheil sibh a’ tàmh a chlann mo ghaoil? Cò na briathran coimheach a-nis ur n-iùl? A threòir bhuam sibh do thìr an aineoil Fada bhon dùthchas a dh’fhàg sibh air ur cùl
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
‘S mise a tha dìleas dhuibh agus bidh gu bràth Ge dìmeas mo dhàimh cha traogh mo ghràdh Am measg nam faileas an cùl ur n-inntinne Sin mise a’ feitheamh gu foighidneach ur pilltinne
Charles (Teàrlach) Wilson argues that the Hebrides are not a remote archipelago with nice views and old-fashioned ways of life: they are a crucial and important part of Scottish society, identity, history. If we reconceive the problems of Gaelic as not a crisis of language but a crisis of how we see rural and Highland […]
In this piece Fiona MacIsaac explores the impact that the lockdown has had on her mental health. Isolated in a way in which is multi-layered, from friends and events on the mainland, the sense of loneliness is only heightened. Time has lost its rigidity and seems to stretch into one infinite day. Current events […]
Visitors to the annual Ceòlas summer school in South Uist, among many others with an interest in Gaelic cultural and educational activities, will need little introduction to Catriona MacIntyre. Here she is talking to Archie Campbell for UHI’s project, Stòras Beò nan Gàidheal.
Here, in the first part, Catrìona, from Iochdar in South Uist, recalls happy schooldays, first in Iochdar, then Daliburgh, and finishing in Fort William on the mainland. Having decided on a teaching career she trained in Glasgow, before returning to South Uist for her first job, in Lochboisdale, where she used her Gaelic extensively. On marrying she moved back to Fort William where she worked in a school for twenty years, noticing the close island and Gaelic connections of many in the town and the school.
In the second part, Catrìona talks about her seminal involvement in the development of Gaelic Medium Education in Lochaber and neighbouring areas, together with the growth of the Fèis movement at the same time. She enjoyed her peripatetic lifestyle. On retiring home to South Uist, she was involved in supply teaching, and has become closely involved with Ceòlas, the summer school and associated activities, and been involved in teaching Gaelic to adults, for example, for Sabhal Mòr Ostaig.
Abheil dad aig an leabhar seo ri innse dhuinn is plàigh againn ann an dha rìreabh? A bheil blàs na fìrinn idir ri lorg ann?
Ma thathar airson feartan stuth air bith a lorg cuirear fo deuchainn e. Tha an aon rud fìor mu mhac an duine. ‘S iomadh ùghdar a tha air na caractaran aca a chur ann an suidheachadh éiginneach mar saoghal iar-apocailipteach no cogadh mar chleas gus nàdar daonna a thoirt am follais. A measg a h-uile deuchainn ris an tachair sòisealtas ’s e plàigh ’s dòcha am tè as dùbhlanaiche. Cha iongnadh mar sin gu bheil grunn math leabhraichean ann a tha stèidhichte aig àm phlàighe leithid ‘Love In The Time Of Cholera.’ le Gabriel Garcia Marquez, ‘A Journal Of The Plague Year’ le Daniel Defoe no ‘The Stand’ le Stephen King. Ach a bheil dad aca ri innse dhuinn is plàigh againn ann an dha rìreabh? A bheil blàs na fìrinn idir annta?
B’
e an leabhar a thagh mi mar mo chuid leughaidh a’ Phandemic ‘A’
Phlàigh’ le Albert Camus. Bha fèill mhòr air an leabhar sin nuair
a nochd e son a’ chiad uair ann an 1947, ’s dòcha air sgàth gu robh
e a’ toirt dha daoine dòigh sealltainn ris a’ chàs tron deach iad
aig àm a’ chogaidh gun a bhith a’ bruidhinn mu dheidhinn gu dìreach.
B’ ann gu ìre mhòr ri linn a’ chliù a choisinn Camus às an
leabhar seo a chaidh an duais Nobel a bhuilicheadh air ann an 1957.
Aig a’ chiad sealladh tha tòrr ann a tha diofraichte mun
t-suidheachadh sa chuireas Camus sinn ’s a’ phlàigh air a bheil an
obair stéidhte na tinneas bhaictearach a tha air a giùlain le
radan, coltach ris na plàighean mòra a bhuail air an roinn Eòrpa
sna meadhan-aoisean, ’s i a’ bualadh air aon bhaile a-mhàin ann an
taobh a tuath na h-Afraga. Ach chan eil ann an sin ach a’ chùl-raon
a chleachdas Camus gus a’ phrosbaig a chur air na daoine fa comhair.
San
dòigh sin tha gu leòr ann a tha mar sgathan air na tha a’ tachairt
dhuinn san àm seo. Aithnich sinn mar a thèid an sluagh tro diofar
ìrean ann a bhith a dèiligeadh ris a’ chàs bho àicheadh gu
comhaireachd gu liubhairt. Bidh cuide ri gearran is sgaoileadh
fhathannan gun sguir. Bidh cuid eile ri cuideachadh. Tha na
h-ùghdarrasan mall is neo-éifeachdach. Cho luath ’s a thòisicheas
a’ phlàigh air seargadh às bidh cuid ri dìochuimhneachadh, cuid
eile air an laigh sgàil nach gabh carachadh.
Thèid gach charactar tron triall fa leth aige fhèin ’s e air a stiùireadh le freastal cho math ris na feartan is na fabhtan aige fhèin. Tha fear Cottard na neach-eucoir a chuireas fàilte air a’ phlàigh is a ghabhas brath oirre gus a dhol an sàs ann an cùiltearachd. Obraichidh am prìomh charactar Rieux, a tha na dhotair, gu dìcheallach gu maith na coimhearsnachd a dh’aindeoin ’s nach eil na h-oidhirpean aige a’ dèanamh mòran diofar. Tha Raymond Rambert na neach-naidheachd a tha air a’ ghlacadh ’s a bhaile nuair a bhuaileas an galar air is a chuireas seachad cuid math dhen leabhar ann a bhith a’ feuchainn ri teicheadh gu leanainn a dh’fheitheas air an am Paris. Tha ionndrainn na phàirt mhòr dhen leabhar is mar a thèid sin tro na duilleagan fàsaidh ìomhaigheachd an ruid no an duine a thathar ag ionndrainn gu bhith mar bith fa-leth.
Tha
taobh drabhlainn cho math ri taobh tuigseach aig gach charactar. Chan
fhaigh an seirbheiseach cathara, Joseph Gand, seachad air a’ chiad
duilleag dhen leabhar a tha e air a bhith a’ sgrìobhadh fad
bhliadhnaichean. Tilgidh fear eile smugaid air càit mar
chur-seachad. Gòrach ’s gu bheil na cleasan seo ’s iad a tha a’ cuir
an cèil fìor bhrìgh an sgeòil agus ’s e sin nach eil brìgh ann.
Chan eil leasanan phrionnsabail no moraltachd rin toirt seachad. Tha
ar beathannan air a riaghladh le co-thuiteamas is blaomadh cho math
ri toil is dàn. ‘S e an sagart Paneloux a dh’fheuchas ri leasanan
moraltachd a tharraing às a t-suidheachadh is an sparradh air sluagh
dìblidh an àite. Ach air dha bàs phàiste fhaicinn feumaidh fiù
’s esan a bheachdan a mheasrachadh mus bàsaich e fhèin ri linn a’
ghalair.
Chan eil gainneid ana-ciall an lùib a’ phandemic againn fhèin eadar na Covid deniers is an chaoch a tha air a cheann a thogail ann an diofar ceàrnaidhean o chionn greis. Aig àrd a phandemic againn gu tric a bhathar a’ toirt iomradh air an saoghal calma ùr a dh’èireadh às ach a-nis ’s iad na samhlaidhean às cumanta air an saoghal sin sreathan mòra taobh a-muigh McDonald’s, pàircean is tràighean air an còmhdachadh le sgudail no daoine a’ sàbaid sna sràidean. Ach air cùl na h-ìomhaighean mì-chàilear sin tha pailteas dhaoine ann a tha a’ feuchainn ri cumail a’ dol cho math ’s a ’s urrainn dhuibh no ri cur ri co-chomann mhic an duine an an dòigh stòlta, sàmhach. Ma tha gaisge ri fhaotainn idir san leabhar aig Camus lorgar e ann lùib na caractaran stuama leithid a’ phrìomh charactair, Rieux fhèin, no an seirbheiseach cathara, Joseph Grand a’ chumas a’ dol gu dìcheallach tro gach cnap starra a thig nan rathad gus an saoghal mu thimcheall orra a thoirt am feabhas. Agus sin far a bheil Camus a’ faicinn luach is adhbhar beatha sna rudan beaga, suarach a nì sin bho latha gu latha. San a dòigh sin tha sinn beò gach latha fo stàid plàigh air ar slighe cugallach tro éiginn is ionndrainn bhon creathal dhan uaigh.
Ma tha uireasbhaidh aig an leabhar ’s e sin gu bheil pìos math dè shòisealtas air fhàgail a-mach. ‘S e an aon charactar boireann a gheibh facal idir san leabhair màthair Rieux agus is an aon ròl a th’ aice taic a thoirt do a mhac. A’ dh’aindeoin ’s gu bheil an leabhar stèidhichte ann an Afraga a Tuath cha nochd fiù ’s aon charactar Arabach ann. ‘S dòcha, le fiùghantas, chanadh tu gum b’ fheàrr le Camas a’ phrosbaig a chumail air earrann de shòisealtas gus nach biodh a léirsinn ro sgaoilte. The e duilich àicheadh ge-tà gu bheil e caran neònach ann a leabhar a tha mu dheighinn gnè daonnachd gun deach dearmad a dhèanamh air pìos math dheth.
S’ e rud mì-chofhurtail a th’ ann an coimhead ann a sgàthan ma thilgeas e air ais thugainn ìomhaigh nach tig buileach ri ar càil. Ach ’s fhiach e ma tha sinn airson fios a bhith againn air cò sin. Mar sin Mholainn dha duine sam bith a tha airson soilleireachd a’ lorg air an t-saoghal sa bheil sinn no gnè mac an duine mar an ceudna ‘A’ Phlàigh’ a leughadh.
Cha do bheàrr mi m’ fhalt fhìn roimhe riamh ach
an latha a bha siud is mi ’nam nighneag aig aois bun-sgoile agus mi a’
feuchainn ri m’ fhalt fhàs. Aig an àm ud, cha robh ach falt glè thana orm agus
às dèidh a shìneadh sìos mo mhaoil ’s thar mo mhala, thòisich e air stobadh
a-steach dha m’ fhradharc. Nise, cha toigh leam rudan nach eil prataigeach mu
m’ bhodhaig – can, sàilean àrd. Dhiamh; rachainn beul fodha nan cuirinn a
leithid orm. ’S fheàrr leam brògan coiseachd cofhurtail agus coma leam a bheil
iad a’ tighinn ri dath m’ aodaich.
Ged a bha mi ag iarraidh falt fada mar a bha
air gach uile nighneag eile, cha dug e fada gus an robh mi cho sàraichte leis
’s gun do ghabh mi grèim air an t-siosar figheadaireachd agam agus gun do
bheàrr mi fhìn e gun dàil – os cionn a’ bhiona-sgudail agam. San dorchadas.
Fhios agaibh, rud eile nach toigh leam ’s e a bhith toirt seachad ùine mhòr air
beulaibh sgàthain – dhomhsa dheth, chan e ach call ùine a tha seo sam b’
urrainn dhomh rudeigin na b’ inntinniche a dhèanamh!
Abair cadal sàsaichte sèimh a fhuair mise an
oidhche ud ach mo thruaighe air o mhàthair bhochd nuair a chunnaic i toradh mo
ghnìomha sa mhadainn. Ghabh i an dearg nàire agus rinn i a dìcheall air beagan
sgioblachaidh air m’ fhalt mus dùraig i dol dhan bhaile agus dhan ghruagaire
leam. Gu fortanach, dh’fhàs m’ fhalt tiugh nuair a chaidh mi ’nam inbheach agus
tha falt fada gun bhuaireadh orm a-nis.
Gun bhuaireadh gu ruige na seachdaine seo nuair
a laigh e air mo làimh is mi ri nighe nan soithichean. Tha mi a cheart cho
measail air obair-taighe ’s a tha mi air cur seachad ùine air beulaibh sgàthain
agus foghnaidh na dh’fhòghnas. Nise, seo an dàrna turas a bheàrr mi m’ fhalt
a-riamh ach le YouTube ri làimh dhomh, chaidh leam mòran na b’ fheàrr na chaidh
leis a’ chiad oidhirp ’nam òige!
Nise, tha mi ’n dùil gu bheil mòran agaibh san aon suidheachadh agus feumach air cliop. Mar sin, innsidh mi dhuibh mar a chaidh leam agus mu na dh’ionnsaich mi.
Na h-acainnean
Feumaidh sibh corra acainn airson ur falt a
bhearradh.
Siosar
Cleachdaibh siosar geur; am fear as gèire a th’
agaibh. Tha gach stiùireadh a’ lorg mi air an eadar-lìon a’ moladh siosar
guagaire ceart, ach saoil dè nach eil agam aig an taigh agus mi a’ feuchainn
gun a bhith a’ dol dha na bùithtean ro thric? Seadh, siosar gruagaire. Seo na
roghainnean a bh’ agam ’na àite:
Siosar oifise. Na rachaibh faisg
air; chan obraich e.
Siosar cidsin. Caran coltach ri
sgrìobh tron dlùth-choille le machete, ach nì e a’ chùis ann an èiginn.
Siosar ìnean seann-fhasanta. Tha
am fear agam geur gu leòr agus chleachd mi e, ach tha e crom.
Dè th’ ann an clòimh ach falt
caoraich? Ma tha sibh ri fuaigheal no fighe, feuchaibh am fear seo. Bha bhi e
cho fada agus a tha siosar gruagaire, ach bu chòir dha a bhith dìreach agus
geur gu leòr.
Ceangal fuilt
Bidh bann rubair no dhà feumail airson am falt
nach eil sibh ag obair air a chumail air falbh. Bidh bioran-fuilt feumail
cuideachd. Mur eil gin dhen leithid agaibh, cuiridh mi geall gu bheil
boireannach no dhà am badeigin air an eadar-lìon a tha ealanta air falt a
cheangal le bioran-ithe!
Lomadair
Airson fuilt glè ghoirid, lomadair le co-inneal
do bhearradh fhada. A-rèir mo cuid rannsachaidh, seo an aon dòigh airson falt
goirid a bhearradh gun taic o chuideigin eile. Cha bhi sibh feumach air ma tha
falt fada oirbh.
Cìr-mhìn
Mar as mìne a’ chìr a chleachdas sibh, ’s ann
as fheàrr an smachd a bhios agaibh air an obair agus ’s an as rèidhe am
bearradh. Chan eil an tè as mìne a th’ agam mìn gu leòr ach nì i a chùis ann an
èiginn.
Botal steallaidh
Nuair a bhios am falt a’ fàs ro thioram fhad ’s
a bhios sibh ag obair, bidh botal steallaidh feumail dhuibh. Chan eil gin
agamsa agus chìr mi m’ fhalt le cìr fhliuch ’na àite. Bheir an cleas sin
barrachd ùine agus feumaidh sibh a dhèanamh nas trice, ach obraichidh e
reusanta math.
Dà sgàthan no fòn tapaidh
Chan eil sùilean ann an cùl ar cinn, mar sin
bidh sgàthan-làimhe gu feum. Cha do dh’obraich e dhomh air an fhaide a tha air
m’ fhalt agus chleachd mi camara beulaibh an fhòn-làimhe agam ’na àite le
sgàilean mòr air mo chùlaibh. Can càise is tog fèineag!
Sìolachan since
Chan eil e furasta grèim fhaighinn air plumair
san t-saoghal a th’ againn agus bha an sìolachan since a th’ agam gu feum mòr
dhomh is mi a’ bearradh m’ fhalt os cionn na since. Mur eil sìolachan agaibh,
mholainn gun dùin sibh an drèana is gum faigh sibh uisge à badeigin eile, can
às an fhras no à bucaid.
Foighidinn
Ruigidh each mall muillean agus na tòisichibh
air bearradh mur eil sibh air 1-2 uair a thìde a thoirt seachad a’ coimhead air
videothan mìneachaidh. Fàsaidh mi fhìn glè an-shocrach le videothan gu tric
agus ’s fheàrr leam teacsa sgrìobhte far an urrainn dhomh leum dhan
fhiosrachadh a tha cudromach dhomh sa bhad. Chan obraich seo le bearradh fuilt
on as e measgachadh de dh’obair-chiùird is obair-ealain a th’ ann. Cuideachd,
chan obraich a t-aon dòigh dhan a h-uile duine agus dhan a h-uile seòrsa fuilt
agus feumaidh sibh measadh dè dh’obraicheas dhuibhse fhèin mus tòisich sibh air
an obair.
Cùram
Bithibh cùramach agus na bearraibh ach glè
bheag dhen fhalt air falbh. ’S e an cleachdadh a nì bòidheach agus mura beàrr
sibh cus dheth, bidh teans eile agaibh mur eil sibh toilichte leis a’ chiad
oidhirp! Bheàrr mise mu 10 cm on a tha falt glè fhada orm is cothrom agam air
10 cm eile ma thogras mi ach cha mholainn còrr is 10 mm do dh’fhalt
àbhaisteach.
Na dòighean-obrach
San earrann seo, bheir mi cruinneachadh de
videothan dhuibh a chleachd mi dha m’ ionnsachadh fhìn. Tha iad sa Bheurla ach
cha rachadh leamsa video cho math a dhèanamh. Cuiridh mi facal no dhà riutha
mun fheum a fhuair mi asta. Tha tòrr videothan is aistidhean stiùiridh eile ri
’m faighinn air loidhne ma nì sibh lorg air “how to cut your own hair”.
Falt fliuch no tioram?
Nuair a bhios falt dìreach oirbh, bidh falt
fliuch nas fhasa ri làimhseachadh. Le falt dualach, bidh e nas fheàrr a chumail
tioram on a dh’atharraicheas fhaide cus nuair a bhios e fliuch. Tha chan eil m’
fhalt fhìn buileach dìreach, mar sin rinn mi a’ phrìomh bhearradh air falt
fliuch agus beagan ceartachaidh às a dhèidh nuair a bha e air a thiormachadh.
Thaisich mi e beagan leis a’ chìr nuair a rinn mi sin.
Comhair an t-siosair
Nuair a bhios sibh a’ bearradh ur fuilt fhèin,
bidh e uabhasach doirbh bearradh tarsaing air gu dìreach ’s gun mhearachd. Air
an adhbhar sin, thathar a’ moladh bearradh biorach (“point cut” sa chànan
eile). Airson sin, tionndaidhibh an siosar an comhair an fhuilt agus dèanaibh
bearraidhean glè bheaga.
Ma tha siosar crom agaibh, can siosar ìne mar a
chleachd mi fhìn, tomhaibh gob an t-siosair air falbh uaibh airson bearraidh
bhioraich ghoirid agus an comhair ur bodhaige airson bearraidh bhioraich nas
fhaide. Leis an dàrna dòigh, thoiribh an aire ’s na leònaibh ur corragan.
Comharran-stiùiridh (le falt goirid)
Bidh comharran-stiùiridh feumail ach an dèid
leibh bearradh dìreach a dhèanamh. Na bearraibh cus dhen fhalt aig an aon àm on
a bhios e ro dhoirbh smachd a cumail air an uairsin ach cleachdaibh gu leòr
dheth ach am faic sibh comhair a’ bhearraidh.
Tha am fear sa video seo glè sgileil a’
bearradh falt fireannaich:
Ma tha sibh nur n-aonar agus falt goiridh
oirbh, cha ruig sibh cùl ur cinn ach le lomadair. Air an adhbhar sin, chan
urrainn dhuibh an stoidhle seo a chruthachadh gun chuideachadh o chuideigin
eile.
Smachd air an fhalt ’s an lomadair (le falt goirid)
Tha an tè sa video seo a’ mìneachadh gu bheil e
cudromach gun a bhith a’ bearradh seachad air dàrna alt nan corragan. Tha dà
adhbhar air sin: gun cùm sibh smachd air an fhalt agus nach dèid ur leòn. Tha
dòigh furasta aice air an lomadair cuideachd agus chì sibh gluasad a làimhe gu
math ann.
Seo dòigh nas toinnte leis an lomadair:
Comharran-stiùiridh le bannan / earball-eich (le falt fada)
Is earball-eich ri do mhala an dòigh as luaithe
airson falt fada iom-fhillte. Mholainn gum beàrr sibh gu dìreach air a’ chiad
oidhirp. Cha do rinn mi seo agus fhuair mi falt beulaibh ro ghoirid às.
Tha dòighean eile ann le bannan rubair aig a’
bhonn nach do dh’fheuch mi fhìn:
Timcheall air an aodann (le falt fada)
Seo videothan feumail airson a’ bheulaibh:
Dearbhadh gu bheil an aon fhaide air an dà thaobh (le falt
fada)
Seo cleas nach fhaca mi sna videothan ach bha
cuimhne agam air on àm a chaidh mi dhan ghruagaire. Bidh seo feumail ma tha
falt fada oirbh. Faighibh grèim air bàrr dual fuilt air gach taobh ur cinn le
ur n-òrdag, colgag is Màiri fhada (no Fionnlagh fada). Gluaisibh ur dà làmh
sìos agus beagan dhan mheadhan aig an aon astar gus an ruig sibh deireadh an
fhuilt is ur dà làmh taobh ri taobh. Ma ruigeas an dàrna tè deireadh an fhuilt
ron tè eile, cha bhi an aon fhaide air an dà dhual.
Deireadh na sgeòil
Air a’ chiad oidhirp, chleachd mi an
t-earball-eich ri mo mhaol le bearradh trastanach agus rinn mi sgeadachadh a
làimh timcheall air m’ aodann an uairsin. Cha robh mi buileach toilichte leis
an toradh on a fhuair mi falt ro ghoirid aig a bheulaibh. Chuir mi seachad mu
uair a thìde ’ga sgeadachadh ach cha robh e buileach glan agus dualan a’
stobhadh a-mach às.
Rinn mi oidhirp eile an làrna-mhàireach.
Chleachd mi an t-earball-eich a-rithist ach le bearradh dìreach is cha do
bheàrr mi ach am falt as fhaide dheth. Cha robh mi buileach toilichte leis an
toradh o nach eil e a’ tighinn rium nuair a bhios an cùlaibh nas fhaide sa
mheadhan. Gidheadh, sin na fhuair mi mar thoiseach-tòiseachaidh.
An uair sin, chleachd mi comharra-stiùiridh
coltach ris na rinn an duine sa chiad video leis an fhalt ghoirid, a’ tòiseachadh
air meadhan a’ chùil. Às dèidh a chìreadh gu cùramach, chleachd mi an dàrna
làimh airson am falt a ghreimeachadh an comhair a’ bhuinn gu teann air agus an
làimh eile airson slaighdeadh sìos air. Rinn mi sin làmh mu seach gus am b’
urrainn dhomh a thoirt dhan bheulaibh far an do ruig mi air. Chùm mi m’ fhalt
ri chèile le grèim làidir air agus gu cùramach ach nach caillinn an cruth. Às
dèidh am pìos sin a bhearradh, chaidh mi on deireadh dhan toiseach beag air
bheag, a’ feuchainn ris an comharra-stiùiridh a chumail.
Nuair a bha am bun-chruth deiseil, chìr mi m’
fhalt dhan beulaibh air mo bhroilleach airson ceartachaidh agus thog mi
fèineagan air a’ chùlaibh feuch an robh e ceart. Leig mi leis an fhalt
tiormachadh beag air bheag.
Mu dheireadh thall, chuir mi gleus air falt a’
bheulaibh agus cleachd mi mo chorragan airson dearbhadh gun robh an aon fhaide
air an dà thaobh. Tha mi toilichte gu leòr leis an toradh a-nis ged nach eil e
cho math ri bearradh a gheibhinn o ghruagaire ceart! Agus tha moit seach nàire
air mo mhàthair.
‘S e dealbh-èibhinn saor a th’ ann am Peabar ⁊ Curran a tha freagarrach do gach aois agus nochdaidh eapasod ùr mu gach dàrnacha mìos. ‘S e fear-ealain Frangach David Revoy a tha san ùghdar is tha e ’ga thabhann an-asgaidh fo cheadachas Creative Commons Attribution 4.0. Cha ghabh an t-ùghdar ach ri tabhartasan saor-thoileach mar thuarastal.
Tha rudeigin grànnda a’ tathaich ann am faileasan eachdraidh Ghlaschu.
Glaswegian, no Weegie mar a chanas muinntir an àite fhèin e. Sin cò mise. Bha mi riamh moiteil gur ann às baile mòr na smùide a bha mi oir nam cheann b’ e àite a bha air a dhlùth cheangal le buadhan ionmholta. Baile le freumhan sa chlas obrach a thogadh air saothair ar sinnsearan; nach e sin Glaschu? Baile a tha làn daoine le deagh-ghean is fealla-dhà daonnan deiseil air am beòil. ”S iad na daoine a’ nì Glaschu,’ no ‘Glasgow smile’s better,’ mar a chanas an sanasachd. Tha mo shinnsearachd fhèin mar shamhla air dualchas a’ bhaile is iad an sàs ann an togail shoithichean is mèinnearachd. Sin co-dhiù an seanchas a chaidh a thoirt dhomh is mi a’ fàs suas.
Cha robh adhbhar agam teagamh a chuir san teachdaireachd bhlàth, chofhurtail seo oir, gu simplidh, chòrd e rium. Ach, o chionn beagan bhliadhnaichean, tha e air a bhith a’ drùidheadh a-steach orm gu bheil taobh eile aig sgeul Ghlaschu; taobh nach eil a cheart cho càilear. Bha rudeigin grànnda a’ tathaich an sin sna faileasan eadar ar n-eachdraidh aithnichte. Tha ainm aig an rud sin; tràilleachd. Thàinig an t-àm nuair nach b’ urrainn dhomh dearmad a dhèanamh air tuilleadh nan robh mi airson fios ceart a bhith agam air cò às an tàinig mi. Cho luath ’s a dh’fhosgail mi mo shùilean bu lèir dhomh gun robh am fianais air a bhith aig bàrr mo shròine fad na h-ùine. Tha e air a sgrìobhadh anns na h-ainmean-àite leithid Jamaica Street, Virginia Street is Tobago Street. Tha e ri fhaicinn sna h-ìomhaighean is na h-aitreabhan a thog na duine a bha an sàs ann am malairt thràillean leithid an taigh mòr a thog an tighearna tombaca William Cunninghame a tha a-nis na dhachaigh do Ghailearaidh na Nua-ealaine ann an Ceàrnag an Royal Exchange. Innsidh an teachdaireachd sgrìobhte air an ìomhaigh aig John Moore ann an Ceàrnag Sheòrais dhut gun deach a thogail leis a cho-shoathranaich. Chan innse e dhut mar a chuir e sìos gu cruaidh air ar-a-mach nan tràillean ann an St Kits nuair a bha e na sheanalair an sin.
Ghailearaidh na Nua-ealaine
B’
urrainn dhomh am fianais àicheadh mar a rinn mòran romham le bhith
ag ràdh nach robh am baile againn an sàs gu dìreach ann am
malairt-thràillean aig an aon ìre sa bha can Bristol no Liverpool.
Ach ’s e an fhirinn nach gabh àicheadh gun deach soirbheachas a’
bhaile a thogail air muin na malairt seo. Mus do ghabh marsantan
tombaca Ghlaschu brath air slighean malairt ùra na h-Atlantaig cha
robh ann an Glasgow ach baile beag na ghuraban mun chathair eaglais
is allt a’ Mholendinar. B’ e an saoibhreas ana-cuimseach a thruis
iadsan air taobh thall a’ chuain san 18mh linn a chruthaich
bun-stèidh a’ bhaile mar as aithnichear e san latha an-diugh is a
leig leis fàs gu bhith na dhàrna bhaile dhan impire san 19th
linn.
Ged a chrìon malairt an tombaca ro dheireadh an 18mh linn mhair an dlùth cheangail a bh’ aig Glaschu ri tràilleachd. ‘S iomadh fear às Alba a thug an cothrom airgead math a dhèanamh dha fhèin le bhith ag imrich a-null do dh’Aimeireaga gu bhith na shealbhadair no na mhanaidsear planntachais. An sin bha iad gu bhith air an fheadhainn a bu mhìosa a thaobh droch-dhìol is dubh-shaothrachaidh. Sa chumantas cha mhaireadh tràill ach ceithir bliadhna bhon latha a chaidh e, no i, a dh’obair do mhaighstir Albannach. Cha bu bheag an t-airgead a shruth air ais dhan bhaile ri linn na malairt nimheile seo. B’ e am fear a bu bheartaiche a bha an sàs ann an gnìomhachas an t-siùcair fear Ewing a bhuineadh do Ghlaschu, is rinn companaidhean leithid Tate and Lyle airgead thar tomhais às a’ ghnìomhachas. Sin dìreach da eisimpleir am measg iomadh fear eile.
Ri ùine dhrùidh an t-airgead a-steach do smior a’ bhaile chun na h-ìre ’s gun canadh tu gu bheil e ann an gach breig is clach. Tha e anns na h-oilthighean sna h-eaglaisean againn cho math ris an ailtearachd is na gnìomhasan. Nuair a chaidh mo thogail sa bhaile bha e fiù ’s anns na dòighean smaoineachaidh mu uachdarachd cinnidh is ar n-àite san t-saoghal; ’s dòcha gu bheil fhathast gu ìre. Chanadh cuid nach eil an sgeulachd gu tùr dubhach oir bha Albannaich cuideachd gu mòr an sàs anns an iomairt gus cur às do thràilleachd ach cha tèid aig am beagan dìcheall a bh’ againn aig deireadh linn an uamhais air na rinn sinn mar shluagh roimhe ath-shlànachadh.
Aon uair ’s gun tàinig am mothachadh seo orm cha rachadh agam air a chur dhan dàrna taobh tuilleadh. Ach b’ i a’ cheist; dè dhèanainn leis an eòlas? Ciamar a rèitichinn seo leis an fhèin-aithne a chaidh a thoirt dhomh is mi a’ fàs suas? Leis an fhirinn innse chan eil mi cinnteach. ‘S e an aon rud a tha cinnteach nach gabh an t-àm a chaidh seachad atharrachadh. Ach chan eil sin a ciallachadh nach eil leasanan rin ionnsachadh bho ar n-eachdraidh. Le bhith ag aithneachadh peacaidhean an ama a dh’fhalbh, bidh co-dhiù cothrom againn saoghal nas cothromaiche a chruthachadh san àm ri teachd.
Am bliadhna, fhuair mi cothrom bhideo a chlàradh dhan fhèis sgrìobhaidh, StoryCon, agus seo e! ’S e seo a’ chiad bhideo dhen ghnè seo a rinn mi a-riamh, ga chlàradh air an iPad agam agus ga dheasachadh anns a’ phrògram dheasaiche-bhideo thùs-fosgailte, OpenShot. Thug e fada ro fhada. Bha e gu sònraichte doirbh na fo-thiotalan a dhèanamh, ach tha mi car moiteil às, mar a’ chiad oidhirp agam. Dè ur barail?
’S e fèis sgrìobhaidh a th’ ann an StoryCon do dheugairean ann an Alba, agus tha i ga cumail an-dè agus an-diugh, air loidhne am bliadhna leis an dùthaich fo ghlais fhathast. Rinn iomadh ùghdar bhideoan dhi, agus gheibhear iad uile air an làraich youtube aca a-nis.
Nan dèante geama gu sònraichte dhomhsa, bhiodh e dìreach coltach ris an fhear ùr seo, Stray. Anns a’ gheama, tha a’ cluich cat a tha air chall ann am baile saibeir-punc, làn robotan, agus feumaidh tu do shlighe dhachaigh a lorg. Ro mhath! Chan eil e a-mach fhathast; tha iad a’ bruidhinn mu 2021, ach gu dearbh, tha mi a’ dol ga fheuchainn.
Visitors to the annual 
