Trusaiche blogaichean
Leugh an còrr de “Agallamh le Ruaraidh MacLabhrainn, Marta Ò hEaghra”
Powered by WPeMatico
Le
foillseachadh an leabhar rannsachaidh The
Gaelic Crisis, tha an ceòl air a dhol air feadh na fìdhle air na meadhanan.
Tha taobhan gan comharrachadh agus campaichean gan lìonadh ann an saoghal na
Gàidhlig.
“Nuair a
chluicheas tu geamannan faoin, glèidhidh tu duaisean faoin” mar a thuirt Taylor
Swift, tè-labhairt mo ghinealaich fhèin, anns a’ chlàr as ùire aige, ‘The Lover’.
Thàinig an clàr a-mach ann an 2019, an teas-meadhan aimhreit a’
chomainn-shòisealta anns Na Stàitean Aonaichte. Clàr mu ghaol a th’ ann, eadar
gach cruth, cluth is ciùrradh a tha na chois.
Uil, a dhaoine còire, tha sinn uile ann an gaol ris a’ Ghàidhlig. Dè, ma-thà, a th’ aig Taylor chòir ri ionnsachadh dhuinn mun strì ghaolach againn às leth na Gàidhlig? Oir, mar a chanas iad, is fheàrr an saoghal ionnsachadh na sheachnadh.
Combat, I’m ready for combat
I say I don’t want that, but what if I do?
‘Cause cruelty wins in the movies
I’ve got a hundred thrown-out speeches I almost said to you‘The Archer’, Taylor Swift
Thairis air a’ chola-deug a dh’fhalbh, tha sinn air dà fhreagairt don leabhar fhaicinn – daoine ag iomairt agus daoine a’ sabaid. Rud nach coisinn modh cha choisinn mì-mhodh.
Tha sinn uile nar caraidean a bu chòir a bhith a’ tarraing air an aon ràmh. Chan eil duine againn a’ dol às àicheadh gu bheil a’ Ghàidhlig ann an suidheachadh èiginneach anns Na h-Eileanan. (Agus ma tha, b’ fheàirrde iad sùil a chur san leabhar eadar Caibidealan 2-6.)
’S e a’ cheist gu dè tha sinn dol a dhèanamh mu dheidhinn. Chan amais sinn air fuasgladh ach tro chòmhradh is deasbad fosgailte modhail dòigheil.
Tha an t-sabaid a-muigh an sin, agus chan ann eadrainn. Tha àite ann do gach guth agus gach duine.
I’ve been sleepin’ so long in a twenty-year dark night
(Now I’m wide awake)
And now I see daylight (I see daylight)
I only see daylight (oh)‘Daylight’, Taylor Swift
Coltach ri ‘Lover’ an dèidh ‘Reputation’, an clàr mu dheireadh aig Taylor, thèid dorchadas na h-aimhreit seo seachad agus thig glasadh an latha. Tha an leabhar The Gaelic Crisis air clisgeadh a thoirt dhuinn uile. Dh’fhaoidte gun robh fios againn air na bha dol, ach cha mhòr nach b’ e trom-laighe a bh’ ann. Far an robh sinn air slighe aig nach robh ach aon cheann-uidhe.
Chaidh ar crathadh nar dùisg le ultach bhrathan-naidheachd a bha ag innse dhuinn gum b’ fhìor an trom-laighe, ach gun robh slighe eile a dh’fhaodamaid a ghabhail. Slighe anns am faod guth nas làidir a bhith aig muinntir nan Eileanan anns an ‘leasachadh’ aca fhèin. Ach, an toiseach, feumaidh sinn ‘na sgèinean a chaitheamh sìos oir tha a’ mhadainn air tighinn’.
And I hate to make this all about me
But who am I supposed to talk to?
What am I supposed to do
If there’s no you?
This won’t go back to normal, if it ever was
It’s been years of hoping, and I keep saying it because
‘Cause I have to
Ooh-ah, you’ll get better
Ooh-ah, soon you’ll get better
Ooh-ah, you’ll get better soon
Ooh-ah, soon you’ll get better
Ooh-ah, soon you’ll get better
Ooh-ah, you’ll get better soon
‘Cause you have to‘Soon You’ll Get Better’, Taylor Swift
Bhiodh e na call do-labhairte nam biodh a’ Ghàidhlig beò às aonais nan Gàidheal, agus cha seas a’ Ghàidhlig às aonais coimhearsnachd Ghàidhlig. Tha mi deimhinnte nach eil roghainn eile againn, feumaidh sinn gach oidhirp a dhèanamh gus an suidheachadh seo a chur ceart.
Seadh, chan e aiseirigh nan seann làithean a bhios ann – chan urrainn dhuinn a dhol air ais gu na 1950an, agus cò tha ag iarraidh sin co-dhiù? Bha an seann siostam briste. Bha làmhachas-làidir, cuir-sìos, suarachas agus eilthireachd a’ gànrachadh nan làithean ud. Cha robh cumhachd bhrìoghmhor aig na daoine iad fhèin. Bidh an siostam ùr cus nas fheàrr. Thig piseach air a’ ghnothach, ’s fheudar gun tig.
I’m so sick of running
As fast as I can
Wondering if I’d get there quicker
If I was a man
And I’m so sick of them
Coming at me again
‘Cause if I was a man
Then I’d be the man
I’d be the man
I’d be the man‘The Man’, Taylor Swift
Tha a’
Ghàidhlig sna coimhearsnachdan eileanach a’ fàs sgìth is aosda is anfhann. Tha gualainn
nan Gàidheal fo uallach anacheartas nan linn agus tha i sna buillean mu
dheireadh anns a’ choimhearsnachd agus anns an dachaigh.
Ach, mura robh an eaconamaidh cho lag, mura robh an sluagh a’ crìonadh cho mòr no na h-inbhich òga a’ falbh chun na Galltachd a dh’iarraidh obair; mura robh an cànan ga thàchdadh o bheatha an t-sluaigh, ’s e brod nan coimhearsnachdan Gàidhlig a bhiodh anns Na h-Eileanan an uair sin. Dh’fhaoidte gu bheil Taigh-òsta a’ Phàirc ann Glaschu, ach tha bothan ann an Nis is Taigh-stàile gu bhith ann an Iollaraigh.
‘Cause saying goodbye is death by a thousand cuts
Flashbacks waking me up
I get drunk, but it’s not enough
‘Cause the morning comes and you’re not my baby
I look through the windows of this love
Even though we boarded them up
Chandelier still flickering here
‘Cause I can’t pretend it’s okay when it’s not
It’s death by a thousand cuts‘Death By A Thousand Cuts’, Taylor Swift
Gabhaidh bàs cànain a shealltainn ann am figearan, àireamhan,
grafaichean is measaidhean. Ach chan e sin a th’ ann.
’S e tòrradh gach seachdain a th’ ann.
’S e na sgeulachdan agus na naidheachd ris nach d’ fhuair
thu cothrom èisteachd.
’S e mothachadh bliadhna air bhliadhna gu bheil cailleach –
a bha cho ainneamh a’ bruidhinn na Beurla – air fàs cho cleachdte rithe.
’S e cruit a’ dol fàs, is an t-ogha a bu leis e a’ fuireach
àiteigin ann an Sasann.
’S e gainnead dhaoine òga a chuidicheas an àm a bhith a’ losgadh an fhraoich.
’S e dùnadh sgoiltean beaga dùthchail.
’S e pàrant a tha ag iarraidh pàiste a thogail tro mheadhan
na Gàidhlig aig nach eil am misneachd no an taic.
Tha e goirt agus tha e tric agus tha e àbhaisteach dhuinn. Tha mise air seo a mhothachadh, agus chan eil mi ach air ùine glè ghoirid a chur seachad ann an coimhearsnachd eileanach. Do Ghàidheil, sin fìorachd an sgeòil. Gann gun gabh a chur ann am faclan cho duilich ’s a tha bàs nam mìle gearradh.
Don’t say you’re too tired to fight
It’s just a matter of time (can run)
Up there’s the finish line
So run, and run, and run
Don’t say you’re too tired to fight
It’s just a matter of time (so run)
Up there’s the finish line
And run, and run, and run
Only the young
Only the young‘Only The Young’, Taylor Swift
– Liam Alastair Crouse
Powered by WPeMatico
Bha mi ri ur taobh tro thoileachas is cruas
Aig bàs is breith, aig stèidh do sheanchais
Bu mhise air bilean ur Dè an àm breitheanais
Bu mhise a chùmadh blàths ri ur caidreachas
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Bha mi nur cuideachd nuair ’shiubhail sibh bho thùs
Tro tìr, is tonn, is teagamh bu mhise ur misneachd
Tromhamsa a chuireadh an sgeulachd air gleus
Bu mhise a thug tuairisgeul air na bha ri teachd
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Bha mi a’ cluich leibh is sibh nur pàistean
– Bu mhise a thug sibh ciall ur càirdeasan
– Bu mhise a chuir an cèill ur ciad ghaol
– Bu mhise a thug brìgh do ur saoghal
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Thàinig am buille is thàinig gu cruaidh e
Claidheamh air a shàthadh tro mo chridhe
Fo ur sùileansan a chaidh mo leagail
Nam ablach; mo dheò lem fhuil gam fhàgail
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Càit’ a bheil sibh a’ tàmh a chlann mo ghaoil?
Cò na briathran coimheach a-nis ur n-iùl?
A threòir bhuam sibh do thìr an aineoil
Fada bhon dùthchas a dh’fhàg sibh air ur cùl
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
‘S mise a tha dìleas dhuibh agus bidh gu bràth
Ge dìmeas mo dhàimh cha traogh mo ghràdh
Am measg nam faileas an cùl ur n-inntinne
Sin mise a’ feitheamh gu foighidneach ur pilltinne
Powered by WPeMatico
Tha an t-alt seo le Màrtainn Mac a’ Bhàillidh a’ toirt freagairt neo-dhìreach air cuid de na smuaintean a nochd ann an “Bi beò ann an Gàidhlig: bith-beò goirt?” le Criostóir Piondargás a chaidh fhoillseachadh air an làraich seo o chionn seachdain.
Chan urrainn dhomh a ràdh nach e briseadh-dùil a th’ ann gach turas a chluinneas mi cuideigin is iad a’ call an cuid dòchais, agus ’s e nàdar strì a th’ ann gun tachair e. Cha tàinig mi fhèin chun na Gàidhlig an dùil rudeigin fhaighinn aiste, bha fios a’m gun robh an cànan ann an cunnart dol à bith, is nuair a chaidh mo cheasnachadh mu dheidhinn sin, is mi ag obair an oifis ailtireachd am Berlin, bha dearg nàire orm. Bha mo chuid aineolais agam fhèin mun chùis, bha ro-bheachd caran farsaing agam gur i a’ Ghàidhlig cànan nàiseanta na h-Alba, ged ’s i Doric, Beurla Ghallta Shiorrachd Obar Dheathain, a bhruidhneadh mo sheanair. Ach, ’s e gun robh mi a’ faireachdainn dleastanas orm an cànan ionnsachadh, gus cur an aghaidh a bhàis, is an aghaidh cruinneachas, a chuireadh às do gach rud anns nach eil prothaid.
Bha mi sa bhliadhna mu dheireadh agam aig an oilthigh, is gu mòr an sàs le rannsachadh air co-luadar iar-chalpach, beagan bhliadhnaichean an dèidh do eaconamaidh an t-saoghail a dhol air na creagan an 2008. Bha, agus tha e follaiseach dhomh gur b’ e sannt calpachais, siostam colonachd ìmpireileis, a dh’fhàg a’ Ghàidhlig, is iomadh mion-shluagh eile air feadh an t-saoghail sgriosta is fo fhulangas. Thug Pàdruig Geddes buaidh mhòr orm aig an àm sin cuideachd, is an fheallsanachd aige, smaoinich gu cruinneil, dèan gnìomh gu h-ionadail. Mar sin, bhon fhìor-thoiseach bha mise a’ tuigsinn gur e strì anns an robh mi an sàs, aig gach ìre dem bheatha a thug orm Gàidhlig ionnsachadh. Cha robh mi an dùil gum biodh e furasta, coltach ris an strì ’son ceartas is co-ionnannachd, an aghaidh gràin-chinnidh is ana-ceartas, b’ fhiach an gnìomh air a shon fhèin, b’ fhiach an strì leis gur e an rud ceart a th’ ann.
’S e co-theacs Èireannach a bh’ agam fhèin nuair a thàinig mi chun na Gàidhlig an toiseach. Bha cèile agam à Èirinn fad co-dhiù seachd bliadhna, ’s sinn a’ dol ann gu cunbhalach. Tha caraidean Èireannach agam cuideachd bhon oilthigh, agus cuid ris an do thachair mi an dèidh dhomh Gàidhlig ionnsachadh. Chan eil teagamh nach e suidheachadh nas fheàrr a th’ aig ar caraidean Èireannach, ach ’s ann samhlachail neo-sheasmhach a tha a’ mhòr mhòr chuid den ‘adhartas’ a rinneadh an Èirinn. A thaobh luchd-labhairt dùthchasach, is luchd-labhairt taobh a-muigh an t-siostam fhoghlaim, chan eil càs na Gàidhlig Èireannaich mòran nas fheàrr dheth na cruaidh-chàs na Ghàidhlig againn fhèin. Gu dearbh, thug an Dr Padraig Ó Riagáin rabhadh seachad air cho cugallach ’s a tha lìonraidhean neo-sheasmhach nam bailtean, is gun robh iad an-còmhnaidh fo chunnart gun cailleadh iad luchd-labhairt a dh’fhàsadh searbh den chùis!
Chan eil teagamh nach eil barrachd òigridh an Èirinn a tha dealasach don chànan, barrachd a tha airson tighinn beò tron chànan, ach ’s e fìor bheag-chuid a tha sin fhathast. Cluinnidh tu na h-aon gearanan a thaobh cleachdadh ann an Èirinn, an t-aon gearan mu Ghàidheil Phroifeiseanta a chleachdas an cànan nan cuid obrach a-mhàin. Ged as e briseadh-dùil a th’ ann dhomh air cho lag ’s a tha Gàidheil Albannach a thaobh cleachdadh cànain, tuigidh mi gur i cùis ioma-fhillte a th’ innte. Tuigidh mi gun togadh Gàidheil dhùthchasach na h-Alba ann an coimhearsnachdan a bha ag atharrachadh, air an cuairteachadh le daoine dhan deach innse nach robh luach sa Ghàidhlig, is gur i a’ Bheurla cànan an adhartais. Tuigidh mi gu bheil iomadh duilgheadas eile aig coimhearsnachdan eileanach is dùthchail is gu bheil e a’ faireachdainn do-dhèanta dhaibh a dhol an aghaidh atharrachadh cànain. Chan e dìreach gu bheil Gàidheil na h-Alba a’ taghadh Beurla seach Gàidhlig, ach gu bheil siostam eacanomaigeach is poileasaidhean ga dhèanamh doirbh dhaibh an coimhearsnachdan fhèin a chumail beò.
Tha leasachadh cànain an dà chuid ann an Èirinn is Alba, stèidhichte air poileasaidhean samhlachail nàiseanta den dearbh sheòrsa a mhol Fishman a bu chòir dhuinn seachnadh. Tha sinn, anns na faclan aig an fheallsanaiche ainmeil sin Bilbo Baggins, a’ sgaoileadh beagan ìm thairis air cus arain, neo anns na faclan aig Fishman, a’ feuchainn ri toglaichean a thogail gun bhunaitean.
build institutions without foundations, as well as institutions that must constantly be revitalised anew (and as Second Language institutions to boot) from the ground up, generation after generation, rather than instituting any self-priming intergenerational momentum.
Joshua Fishman, Can Threatened Languages be Saved?
Seo an duilgheadas leis an t-suidheachadh anns a bheil sinn an-dràsta, an Èirinn cho math ri Alba, a’ leantainn phoileasaidhean nach eil a’ toirt feart do choimhearsnachdan cànanach. ’S e sealladh nua-libearalach a th’ againn air togail cànain, neach-labhairt fa-leth a’ taghadh na Gàidhlig leis gum faighear obair aiste, neo mar chur-seachad tlachdmhor. Feumar sòisealtas, coimhearsnachd dhaoine a’ fuireach faisg air a chèile agus a chleachdas an cànan, chan ann mar thaghadh pearsanta no gairm phoileataigeach, ach leis gur e sin na nì iad, gu nàdarra.
Tha e soirbh misneachd is dòchas a chall ann an cùis sam bith. Bha mo phàrantan riamh searbh leis cho dona ’s a bha cùisean a’ fàs sna sgoiltean is iad nan tidsearan. Chan eil an suidheachadh a thaobh ailtireachd mòran nas fheàrr ann an Alba, le ùidhean coimearsalta a’ dèanamh sgrios air bailtean, coimhearsnachdan is an àrainneachd. Ged ’s i abairt shìmplidh ro-bhitheanta a th’ innte, chan eil mòran nas fhìrinniche ann na Is aoibhneas an t-aineolas. Mas e duine cùramach mothachail a th’ annad is tu a’ gabhail gnothach ri cùisean nas motha na a’ bheatha agad fhèin, bidh goirteas is briseadh-dùil na lùib. Chan eil mòran dòchais ann a thaobh na h-àrainneachd nas motha, ach cha bu chòir dhuinn an saoghal leigeil a dhol na theine gun strì. Cumaidh mise orm ag iomairt airson ceartas agus airson saoghal nas fheàrr, tlachd is soirbheas ann no às.
Màrtainn Mac a’ Bhàillidh
Powered by WPeMatico
Le Steaphan
Chaidh pàirt dhen aiste seo fhoillseachadh le Comunn Gàidhealach Ameireagaidh o chionn beagan bhliadhnaichean.
Sa chidsin chumhang, air mo dhinneadh eadar am bòrd-dìnnearach agus cunntair an stòbha, bha mi ag ullachadh anns a’ Mhàrt 2016 airson eilthireachd a dh’Iapan o Alba. Thog mi bogsa trom loma-làn leabhraichean ʼnam ghurraban ach, leth na truaighe, nach ann a bha ceannach agam air!
Seachdain ach beag ri tighinn gu latha m’ imeachd, agus mi cho fallain ris a’ bhreac thuige seo, ʼs ann a bha mi a-nis ʼnam laighe air an leabaidh lem dhruim cho goirt ʼs nach b’ urrainn dhomh èirigh. Rinn mi gurraban nuair a thog mi am bogsa, agus ʼs ann ʼnam chrùban a bha mi fad trì latha an dèidh sin nuair a bha ultaichean troma ri chur a-null gu tìr chèin ron latha imrich.
Tha seo a’ cur smuain orm gun robh ar sinnsir buailteach air buidseachd no sìthichean a choireachadh airson thubaistean, beag no mòr, a thigeadh air daoine aig amannan a bha mì-iomchaidh dhaibh. Saoil, nan tigeadh leum-droma air a’ cho-choisiche agam san t-seann aimsir, agus e ag ullachadh gus gabhail air siubhal, dè an comharra a bheireadh e às?
Tha saobh-chràbhadh o shean air toirbheartas de sgeulachdan fhàgail san latha a th’ ann, agus tha suim mhòr agamsa orra — ge be cò no càit às a bheil iad. Bho chionn greis, thug mi fa-near co-choltasan aig sgeulan Iapanach a leugh mi agus seann-sgeulan Gàidhlig as aithne dhomh. Bu toil leam, a-rèiste, coimeas neo-choileanta a dhèanamh eatorra anns an aiste bheag seo.
Bho chionn grunn bhliadhnaichean, bha mi a’ leughadh sgeulachd (Diluain ʼs Dimàirt ʼs Diciadain) san leabhar “The Book of Arran” mu fhigheadair crotach a thug toileachas cho mòr do na sìthichean (sìbhrich ann an Gàidhlig Arainn) ʼs gun tug iad a’ chroit far a dhroma. Ge-tà, rinn iad a choimhearsnach crotach eile “dà uair na bu chrotaiche” nuair a mhill esan am port a bha iad a’ seinn. Aig bonn an sgeòil, laigh mo shùil air nòta ag innse gun robh sgeulachdan Iapanach ann coltach ris an tè seo, ach gur e fliodh air bathais am peanas, seach croit air a sparradh air druim.
Cha do thòisich sgoilearan Iapanach air mith-sgeulan na tìre a rannsachadh gus na 1960an, ach a-nis gheibhear na deicheadan mhìltean de sgeulachdan dùthchasach air an rannsachadh. Coltach ri sgeulachdan Gàidhealach, tòisichidh mòran dhiubh le pàtrain shuidhichte, cleas “Uair dha robh saoghal”; “Bha siud ann uair”, msaa. Tha còig prìomh mhith-sgeulan Iapanach ann air a bheil fèill aig an t-sluagh agus a tha air nochdadh ann an iomadh riochd. Canar sgeulachdan “Muromachi” riutha bhon a tha iad a’ buntainn don linn ‘Muromachi’ (1392-1573, 1333/36-1573).
Is e “Urashima Taro” sgeulachd Iapanach eile a tha glè aithnichte fhathast agus a thug gu m’ aire coltasan ri sgeulachdan Gàidhealach a thaobh plòta na stòiridh. Tha seo eadar-dhealaichte bho na sgeulachdan Muromachi san t-seagh gu bheil eileamaidean dhith stèidhichte air eachdraidh. Mar sin, buinidh e do na seann-sgeulan anns nach fhaighear na foirmlean suidhichte a gheibhear anns na mith-sgeulan. An seòrsa aig a bheil càirdeas fad às ri seann phearsachan is tachartasan a bha uair fìor ged a chaidh an atharrachadh thar nan linn.
San tè seo, sàbhailidh iasgair òg, Urashima Taro, sligeanach a bheir leis e gu lùchairt Rìgh nan Dràgon fo uachdar a’ chuain mar thaing. Gabhaidh e gaol air bana-phrionnsa agus cuiridh e seachad trì bliadhna ann. Thig an cianalas air agus nuair a nì e airson tilleadh don t-saoghal bhon tàinig e, bheirear dha ‘seotal draoidheachd’ le rabhadh gun a fhosgladh. Mo thruaighe, fosglar e agus air ball, thèid e na sheann duine liath ʼs chan aithnich e duine no togalach am baile àraich oir tha 500 bliadhna air a dhol seachad seach na trì a chaith e anns an lùchairt sheunta air grunnd na mara. Ann an sgeulachdan Gàidhealach a leugh mi a tha fìor choltach ris na tha a’ tachairt ann an Urashima Taro, mar as trice, thèid am fear a-steach do shìthean agus thig e a-mach ʼna dhuine liath, aosmhor mus crìon e gu luaithre.
Chan eil agam ach sop às gach seid an-seo, ach ma tha sibh a’ gabhail tlachd à sgeulachdan Gàidhealach agus na creutairean sìthe is eile à Gàidhealtachd is Galltachd na h-Alba, is cinnteach leam gun còrd sgeulachdan Iapanach dhen leithid ribh cuideachd.
Le Steaphan Mac Risnidh
Powered by WPeMatico
Le Steaphan
Ar taing mhòr do Christóir Piondargás airson a’ chunntais phearsanta seo gu h-ìosal. Is e rud duilich a th’ ann nuair a thig dìobhail misnich no eu-dòchas anns an rathad air rùintean ar cridhe. Tha mi làn chinnteach nach eil Criostóir na aonar am measg luchd-labhairt na Gàidhlig a thaobh mar a tha e a’ faireachdainn an-diugh. Ciamar a nì sinn leasachadh air ar staid?
Bi beò tron Ghàidhlig. Sin an fheallsanachd a bh’ agam nuair a thòisich mi ag ionnsachadh na Gàidhlig. Aig an àm sin, bha mi coltach ri meall luchd-ionnsachaidh eile. Bha mi gu math dìorrasach dealasach, rinn mi ìobairtean agus rinn mi neart oibre. Corr is deich bliadhna bhon a thòisich mi, tha mi air ceum a dhèanamh sa chànain, bidh mi ga bruidhinn gach latha aig an obair agus airson greis co-dhiù, bha i na pàirt mhór de mo bheatha shóisealta. Aig an àm, bha BBC Alba dìreach air a stéidheachadh agus bha sgoiltean Gàidhlig air feadh na dùthcha a’ fàs na bu mhotha. An déidh linntean de dh’aintighearnas institiuideach bho stéidheachdan na h-Albann agus na Breatainne, aig a’ cheann thall, bha a’ Ghàidhlig a’ breabadh air ais. ’S e aramach cultarail a bh’ ann agus bha mi airson mo phàirt fhéin a ghlacadh.
Dar a ráinig mi fileantas, rinn mi mo dhìcheall àite sònraichte a thoirt don chànain nam bheatha phearsanta. Dh’obraich mi gu cruaidh airson obair fhaighinn ann an saoghal na Gàidhlig, bha buidheann de dhlùth-charaidean agam aig an robh Gàidhlig agus bha mi cinnteach, nuair a bhiodh clann agam gum bruidhninn Gàidhlig riutha. Gu bitheanta, chumainn taic ri tachartasan Gàidhlig ann an Glaschu agus chuirinn fhéin tachartasan air dòigh cuideachd. Nuair a bhios mi a’ coimhead air ais don phàirt sin de mo bheatha, chan eil mi gam aithneachadh fhèin idir.
Thòisich mi a’ fàs seachd searbh sgìth de shaoghal na Gàidhlig bho chionn beagan bhliadhnaichean. Bha mi a’ cluinntinn mu dheidhinn ath-bheothachadh na Gàidhlig gu bitheanta ach bha an sprac a mhothaich mi airson a’ chànain ann an àiteachan mar Bheul Feirste agus a’ Chuimrigh fìor ghann. Gu bitheanta, bhruidhninn Gàidhlig ri cuideigin aig an robh i bho thùs agus chan fhaighinn bhuaithe ach Beurla. No, bhruidhninn ri mìleantaich air chor-eigin a leanadh orra anns a’ Ghàidhlig airson puing phoilitigeach a dhèanamh, fiù ’s ged a bhiodh iad am measg cuid de dhaoine aig nach robh Gàidhlig. Cha do thaitinn an dara cuid dhiubh rium agus mhothaich mi do dh’fhìrinn mhì-chofhurtail. Ann an saoghal na Gàidhlig, mar as motha a bhruidhneas tu a’ Ghàidhlig, is ann nas motha a chuireas tu fhéin nan aghaidh. Gun teagamh sam bith, ’s toigh leam a’ Ghàidhlig fhathast mar chànain fhéin no cuspair rannsachaidh ach thòisich mi a’ mothachdainn nach robh mi a’ buaineadh mòran aoibhneis aiste.
Mhothaich mi cho luath ’s a bhiodh cuid de dhaoine buailteach air Gàidhlig càich a chàineadh. Ro bhitheanta, chluinninn mu dheidhinn Gàidhlig cheart agus Gàidhlig cheàrr. Bha e follaiseach dhomh mura bruidhneadh tu dìreach mar a bhruidhneadh cuid de dhaoine iad fhèin gun creideadh iad gun robh thu mearachdach. ’S ann fada, fada ro bhitheanta a chunnaic mi cuideigin a’ dèanamh an dìcheall Gàidhlig a bhruidhinn mus cuala mi dearg amadan eile ga chàineadh. Gu pearsanta, rinn mi oidhirp mhór airson dualchainnt shònraichte a thogail, Earra-Ghàidheal. Ar leam nach dèanadh e diofar ge be dé an dualchainnt a thogadh tu, bhiodh cuideigin ann ris nach còrdadh i.
Bhon a tha mi a’ buntainn ri Éirinn, nuair a chuir mi romham Gàidhlig ionnsachadh, choimhead mi air a’ Ghàidhlig bho shealladh na h-Éireann. Theagamh gur e mearachd a bha siud agus is cinnteach nach do thuig mi gu ceart an diofar a bh’ ann eadar an dà shuidheachadh. Ann an Éirinn, aithnichidh a’ mhór chuid, co-dhiù a tha no nach eil i aca, gur i cànain Éireannach a th’ innte agus tuigidh iad beagan co-dhiù mu dheidhinn eachdraidh na cànain. Ann an Albainn chan eil sin fìor idir. ’S ann gu bitheanta a chluinneas sinn an traicleis nach deachaidh a bruidhinn riamh anns an sgìre seo, no anns a’ Ghalltachd air fad. Chuir an uiread aineolais iongnadh mòr orm ach tha tuilleadh ’s a chòir de dhaoine a’ creidsinn nach ann á Albainn a tha i.
Air an làimh eile, tha meall dhaoine ann a tha taiceil don Ghàidhlig. Ach, chì meall dhiubh soidhnichean rathaid ùra no cluinnidh iad Gàidhlig air an réidio no tbh, no leughaidh iad sgeulachdan mu dheidhinn na sgoiltean as ùire a tha a’ togail ceann air feadh na dùthcha agus creididh iad gu bheil i sàbhailte agus nach fheum iadsan fhéin dad a dhèanamh. Tha e fìor gu bheil FMG air a bhith gu math soirbheachail ach ma tha daoine a’ creidsinn gun dèan na sgoiltean a-mhàin a’ chùis, chìthear cho aineolach ’s a tha neart dhaoine ann an Albainn a thaobh chànain. Agus chan eil a’ chofhurtachd sin a thaobh na cànain ri fhaicinn taobh a-muigh saoghal na Gàidhlig a-mhàin. Tha meall dhaoine ann a b’ fheàrr leotha dreuchd chofhurtail gun a bhith a’ dèanamh dad sam bith a tha radaigeach no eadar-dhealaichte. Agus, abair dìomoladh a th’ ann dar a chluinneas sinn na sgeulachdan mu dheidhinn fear no té eile gun fhacal dhith a fhuair obair Ghàidhlig.
Chan eil ann ach nas lugha na 60,000 duine aig a bheil Gàidhlig gu ìre fileanta. Chan abrainn gu bheil i aig móran mar chiad chànan san latha an-diugh agus chan abrainn gum bruidhinn neart dhaoine i gach latha taobh a-muigh nan sgoiltean. Mura bi sinn cùramach, dh’fhaodadh suidheachadh na cànain a bhith nas coltaiche ri suidheachadh Gàidhlig Mhanainn seach Gàidhlig na h-Éireann. ’S e mo bheachd-sa gum bu chòir deasbad nàiseanta a bhith ann agus feumaidh beachdan, an dà chuid Gàidheil ’s Goill, atharrachadh. Mas e cànain nàiseanta a th’ innte, feumaidh daoine a bhith cleachdte ris a’ bheachd ma dh’fhàsas a’ choimhearsnachd, atharrachaidh a’ choimhearsnachd. Bho thoiseach na 21mh linn, tha saoghal na Gàidhlig air sàr-obair a dhèanamh airson daoine ùra a thoirt a-steach ach chan eil sin gu leòr. Chan eil sinn ach a’ milleadh goireasan ma chailleas sinn daoine a tha air oidhirp mhór a dhèanamh cheana.
Bi beò ann an Gàidhlig? Bidh mi a’ feòrachadh dhìom fhéin gu bitheanta am b’ fhiach an oidhirp a rinn mi airson Gàidhlig a thogail. Gun teagamh sam bith, tha i air mo bheatha atharrachadh ach chan urrainn dhomh a ràdh le cinnt am biodh i na b’ fheàrr no na bu mhiosa gun Ghàidhlig, no dìreach eadar-dhealaichte. Chan eil mi a’ dol a chur mo chùl rithe gu h-iomlan idir. ’S i a’ Ghàidhlig mo chànain phroifeiseanta, bheir mi taic do luchd-ionnsachaidh gu bitheanta agus tha dòrlach de dhlùth charaidean ris am bi mi a’ bruidhinn ann an Gàidhlig gu nàdarra. Ach, bha uair ann dar a bhiodh i na pàirt na bu mhotha dem bheatha, agus dar a bhithinn fhìn nam phàirt na bu mhotha den choimhearsnachd agus dar a bhithinn airson teaghlach a thogail ann an Gàidhlig, ach chan ann a-niste. Chun na crìche sin co-dhiù, tha mi air chall.
Le Criostóir Piondargás
Powered by WPeMatico
Le Eoghan
Anns an artagail dheireannach aige mar dheasaiche Dhàna, tha Eòghan a’ coimhead ris an rathad air adhart.
“Oir ge b’ e neach nach eil nar n‑aghaidh, tha e leinn.” Marc 9:40
Tha e coltach gu bheil an saoghal air a dhol bun-os-cionn agus an ceòl air feadh na fidhle. Mòd Madness. Anns na seann làithean, cha bhiodh ach deasbad air a thòiseachadh le Ailean The Whaler mu dheidhinn an robh feum sa mhòd tuilleadh, ach a-nis tha daoine air a dhol an-sàs ann an deasbad mu sheimeantaigs a thaobh cò th’ ann an Gàidheal. Cha do dh’adhbhraich seo aiteamh bhleideagan ach èiginn gnàth-shìde na Gàidhlig, le cuid de dhaoine a’ lasadh mar grian mhì-nàdarrach theth an Dàmhair, cuid eile a’ leaghadh air falbh agus aonan no dithis a’ dol fodha mar Micronesia ann an ceann deich bliadhna.
Luchd-ionnsachaidh, tùsanaich, luchd-labhairt ùra, co-chaidreabhaich, daoine aig an robh a’ Ghàidhlig on ghlùin, Mòds, Rockers, Gàidheil, Albannaich. Tha na facail seo a’ ciallachadh rudeigin. agus ge b’ e cho cudromach ’s a tha an ciall is a’ bhrìgh a tha agamsa orra, tha ciall eile aig daoine eile orra cuideachd. Agus uaireannan, fiù ’s leis an aon chiall againn, tha sinn a’ togail brìgh eile nuair a leughas sinn iad air loidhne gun ghùht gan lìbhrigeadh aghaidh ri aghaidh. Sin agaibh cànan. Mar a tha gasta a’ ciallachadh luath ann an Èirinn, agus àlainn ann an Alba.
Bha mi a’ smaoineachadh air na facail o Iosa a tha aig mullach na duilleige nuair a bha mi a’ smaoineachadh air an t-suidheachadh ghòrach seo. Tha mise coma, ’s a bha riamh, cò às a thàinig cuideigin cho fhad ’s gun robh iad deònach le neart an dùirn, fallas an gnùis agus deagh ghean an cridhe a chuir ri ath-bheòthachadh na Gàidhlig. Ge b’ e dè label a bha iad airson sadail orra fèin, air neo ge b’e dè ro-riochdair, chan e a’ cheist “An e Gàidheal a th’ annad?” ach “An e deagh neach a th’ annad?” a bu chòir dhuinn a bhith a’ faighneach.
Mar a thuirt mi ri cuideigin an latha eile, tha craic os cionn cinnidh an-còmhnaidh. Cleas Mhàrtainn Luther King Jr, an aisling aige gum biodh a cheathrar chloinne beò ann an dùthaich far nach biodh iad gam breithneachadh air sgàth dath an craicinn, ach air sgàth sùsbaint an caractair. Saoil an robh an t-Urramach a’ feuchainn ri ràdh “Craic os cionn craicinn” ’s mathaid?
Chan eil sin ag ràdh nach eil na rudan sin cudromach dha na daoine sin, tha buaidh aca oirnn uile – tha sinn uile a’ tighinn às ar dualchas, às ar n-eachdraidh, às ar creideamhan – agus tha e cunnartach a dhol ro fhada bhuapa a dh’aona-ghnothaich. Chì sinn a’ bhuaidh a tha air a bhith aig eileachadh o chultar is chànan air a’ mhòr-chuid de dh’Alba. Fiù ’s nuair a tha daoine a’ feuchainn ri tèicheadh o chultar air sgàth ealain no adhbharan eile, ’s ann air a’ chultar sin a tha iad a’ stèidheachadh an tèichidh, leithid Iain C. Mac a’ Ghobhainn. Ach tha na rudan sin uile – cinneadh, cultar, creideamh, gnè, seòrsa, cànan – tha iad uile nas lugha na tha caractar. Feumaidh sinn a bhith comasach freagairt a thoirt ceart cho math ri Quo Vadis? ’s a tha sinn ri Cò às a tha thu?
Airson strì na Gàidhlig chan eil ach dà cheist a dh’fheumas freagairt mu dheidhinn nan daoine a tha thu airson obair còmhla ris: A bheil iad airson obair airson maith na Gàidhlig agus am bu toigh leat a bhith nan cuideachd? Ma ’s e tha agus bu toigh. na freagairtean a tha agad, uill chan fheum thu an còrr. Chan obraich iomairt sam bith airson na Gàidhlig gun a bhith a’ coimhead aig an uile gu lèir, ag obair gu h-iomlanach. Feumaidh sinn coimhead ri dòighean gus na sgìrean dùthchail a neartachadh leis na àiteachan bailteil, agus vice versa. Sin cnag na cùise. A h-uile duine ag obair còmhla. Na tha mise a’ faicinn, rinneadh tòrr cròn gun cus adhbhar. Tha a’ mhòr-chuid air aithneachadh sin, agus chan eil e idir ro anmoch còmhraidhean is càirdeas a chumail an àird gus tilleadh dhan cho-obrachadh a tha deatamach son àm ri teachd.
Mar a thuirt an neach eile an latha eile air Twitter, àite far a bheil an dearbh rud seo fìor an-còmhnaidh “a bheil seo uile air a bhith mu dheidhinn a bhith a’ dèanamh phùingean ceart san dòigh cheàrr?” Chanainn gu bheil. Chanainn gu bheil. Chan eil an neach eile ceàrr ro thric.
Eòghan
“‘S e seo an colbh bheachd mu dheireadh a bhios agam airson Dàna, ged a tha mi an dòchas a bhith a’ foillseachadh rosg bho àm gu h-àm fhathast, oir às dèidh còrr is còig bliadhna, bidh mi a’ seasamh sìos on bhòrd dheasachaidh leis gu bheil mi a’ gluasad gu dreuchd ùr, ach tha e air a bhith na urram mhòr dhomh a bhith an-sàs le Dàna on fhìor thoiseach, a’ toirt spionnadh mhòr do sgrìobhadh na Gàidhlig agus a’ foillseachadh ghùthan ùra treun a chuir gu mòr ris an deasbad mun chànan. Bu mhath leam mo thaing a thoirt do Steaphan, Liam, Rhona, is Dòmhnall Iain a thòisich an turas iongantach còmhla ri chèile, Alasdair a thàinig nar lùib air an t-slìghe, agus a h-uile sgrìobhadair a thàinig air cuairt còmhla rinn agus a thig fhathast. Gràdhaichibh a chèile. Chan eil càil nas cudromaiche na sin. Eòghan Stiùbhart.”
Powered by WPeMatico
