Port-adhair Inbhir Nis taobh Stepford

Le alasdairmaccaluim

Bha mi ann an Inbhir Nis bho chionn ghoirid airson a’ chiad turas ann an trì bliadhna is còrr. Bha e fìor mhath a bhith air ais ann am prìomh bhaile na Gàidhealtachd.

Bha coinneamh obrach agam ach bha tìde agam às dèidh na coinneimh airson a dhol air safari rèile beag.

Bha mi airson stèisean ùr Phort-adhair Inbhir Nis fhaicinn. Thathar air a bhith a’ bruidhinn air an stèisean seo bho chionn fhada agus tha e sgoinneil gun deach fhosgladh mu dheireadh thall.

Stèisean Inbhir Nis

Cha robh trèana ann aig àm freagarrach is mar sin, chaidh mi dhan stèisean air a’ bhus. B’ e bus dealanach a bh’ ann mar a tha fìor chumanta ann an Inbhir Nis a-nis – am Baile Mòr Dealanach – mar as còir!

Bha triùir bhalach aig cùl a’ bhus agam agus chuala mi fear aca ag ràdh “people are always going on about New York, but is there really anything there that you don’t get in Inverness?”

Ceist mhòr dhuinn uile!

Chòrd an turas rium glan agus cha b’ fhada gus an robh sinn a-mach às a’ bhaile, ann am pàirc nam bùithtean agus an uair sin a-mach air an dùthaich gus an do ràinig sinn baile ùr Tòrr na Grèine a tha dìreach mu choinneimh a’ phuirt-adhair.

Nis, chuala mi rud beag mu dheidhinn Tòrr na Grèine air Radio nan Gàidheal tro na bliadhnaichean ach cha robh eòlas sam bith agam mun chùis ach a-mhàin gun robh baile ùr gu bhith ann eadar Inbhir Nis is Inbhir Narann. Cha chuala mi dad a bharrachd mu dheidhinn agus mar sin, bha mi an dùil gum biodh e coltach ri fear de na sgeamaichean taigheadais ùr air iomaill bailtean mòra – taighean mòra grod gun anam do dhaoine le tòrr airgid ach gun taste sam bith – tòrr chàraichean, gun bhùithtean sam bith agus gun mòran àite uaine ann is gun ghoireasan sam bith.

Chan ann mar seo a tha Tòrr na Grèine idir.

Ged a tha càraichean gu leòr ann, tha iad air an cumail far an rathaid seach a bhith aig cridhe gach rud agus tha tòrr àite ùine ann am meadhan a’ bhaile. Tha lotaichean ann agus pàirc agus talla-coimhearsnachd agus a h-uile rud ann nach fhaigheadh tu ann an sgeama taigheadais mar seo mar as trice. Tha bùth ann cuideachd rud a tha gu math feumail oir mar as trice ann an àite mar seo, tha agad ri dhol air draibh 15 mionaidean gus pinnt bainne a cheannach.

Agus an rud eile a tha cur orm mu sgeamaichean thaighean ùra, ’s e nach eil iad a’ leantainn traidiseanan ailtearachd Albannach sam bith. Shaoil mi gun robh iad dìreach grod is gun a bhith coltach ri taighean nas traidiseanta an àite sam bith, ach an uair sin, chaidh mi air turas gu Norfolk agus mhothaich mi gun robh iad car coltach ri taighean ann an Sasainn a Deas.

Ann an Tòrr na Grèine, ge-tà, tha coltas Albannach air na taighean, car coltach ri taighean a chitheadh tu ann am Fìobha no Lodainn an Ear – taighean geala le uinneagan dubha is similearan.

Nan sgrìobhainn manifesto airson cò ris a bu chòir taigheadas ùr a bhith coltach, bhiodh e car coltach ri Tòrr na Grèine – àite uaine le goireasan coimhearsnachd agus taighean le coltas snog agus coltas Albannach agus faisg air stèisean rèile. Agus tha na soidhnichean dà-chànanach cuideachd!

Ach….. ’s e an rud inntinneach gun robh e a’ faireachdainn uamhasach fhèin fuadain. Thug e dhomh faireachdainn “uncanny valley” uamhasach làidir! Ann an dòigh tha e a’ faireachdainn caran coltach ri film set no Center Parcs  no fiù’s Stepford bho Stepford Wives.

Is dòcha gun atharraich am faireachdainn sin le tìde ge-tà.

HST agus 158, Port-adhair Inbhir Nis
158 agus HST ann an Stèisean Phort-adhair Inbhir Nis

Às dèidh dhuinn Tòrr na Grèine fhàgail, chaidh am bus tarsainn air an A96 agus bha sinn ann an àrainn a’ Phuirt-adhair agus cha b’ fhada gun d’ ràinig sinn an stèisean as ùire ann an Alba.

Tha daoine air a bhith a’ gearan gu bheil am Port-adhair caran fad air falbh bhon stèisean. Tha sin fìor gu ìre. Cha bhiodh duilgheadas agad mur eil baga mòr agad agus tha mi cinnteach gun coisich thu astar nas fhaide taobh a-staigh Port-adhair Ghlaschu no Dhùn Èideann airson cuid de na seirbheisean adhair. Ach can ma tha clann agus bagaichean mòra agad, cha bhiodh e a cheart cho furasta.

‘S e an rud a chur dragh orm nach robh an t-slighe coiseachd eadar an stèisean agus am Port-adhair idir soilleir. Agus tha fhios agad cò ris a tha e coltach aig Port-adhair – ma thèid thu an taobh ceàrr, bidh feansa mòr ann ag ràdh “Na rach seachad air seo no thèid do chur gu bàs air adhbharan tèarainteachd / gus an dùthaich a dhìon an aghaidh rabies” no rudeigin mar sin!

Bha mi airson a dhol dhan Phort-adhair airson srùbag ach cha robh tìde agam is mar sin, dh’fhuirich mi aig an stèisean is thug mi deagh shùil air. Tha dà àrd-ùrlar agus drochaid ann. Ann an dòigh, tha e caran identikit leis na stèiseanan uile a chaidh a thogail an Alba bho chionn ghoirid – Robroyston, Reston agus Linton an Ear (a tha gu bhith a’ fosgladh a dh’aithghearr).

Ann an dòigh, tha mi a’ faireachdainn gu bheil stèiseanan ùra caran overengineered, gu sònraichte  leis na drochaidean is lioftaichean mòra a th’ aca. Tha fhios agam gu bheil iad ann seo mar thoradh air an DDA – ach feumaidh gu bheil dòigh ann air ruigsinneachd a thoirt seachad dhan a h-uile duine air prìs nas ìsle?

Nuair a bha BR ann, dh’fhaodadh iad stèisean sìmplidh ùr a thogail air eadar cairteil is leth mhillean not ach san latha a th’ ann tha mar as trice a’ cosg £12M no barrachd – cosgais tòrr nas motha fiù ’s le atmhorachd. Saoilidh mi gum bu chòir dha a bhith na phrìomhachas dhan ghnìomhachas cosgaisean nan stèiseanan ùra ìsleachadh gus an gabh tòrr a bharrachd a thogail.

Ach chan eil mi airson gearan mun stèisean idir – tha e sgoinneil. Tha e mòr le dà àrd-ùrlar agus rùm airson trèanaichean fada.  

Tha e air a fhrithealadh le trèanaichean matha cuideachd – fhuair mi Intercity 125/HST air ais. San latha a th’ ann, tha cus thrèanaichean le seataichean nach eil comhfhurtail agus gun rùm gu leòr. Nì tòrr de na h-aonadan dìosail cus fuaim cuideachd. Ann an HST, tha air-con math ann, tha suidheachan comfy agad agus rùm gu leòr airson do chasan agus do chuid bhagaichean. Dè eile a dh’iarradh tu?

Chan eil an stèisean ach 10 mìle air falbh air an trèana, tòrr nas luaithe na bus no càr leis cho fìor dhona sa tha an trafaig daonnan ann an Inbhir Nis. Agus ’s e turas brèagha a th’ ann cuideachd le seallaidhean àlainn de Linn Mhoireibh agus Drochaid Cheasaig.

Chan fhada gus an robh mi air ais ann an Inbhir Nis gus HST eile a ghlacadh air ais a Ghlaschu. Bha deagh thuras agam agus chòrd stèisean Port-adhair Inbhir Nis rium fìor mhath, agus tha e a’ togail na ceist – aon uair eile – cuine a bhios rathad-iarainn/trama ann gu Port-adhair Ghlaschu?

Alasdair


Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

Powered by WPeMatico

Gaelic Promotion as Social Justice, Part 5: What You Can Do for Gaelic and the Gaels

Le Bella Caledonia Editor

In the last four articles in this series, I explained that Scottish Gaelic is the endangered language of the highly minoritized Scottish Gaelic community, especially the ethnic group known as the Scottish Gaels; that the Gaels, over the course of the last millennium, have endured terrible and continuous injustice at the hands of the state […]

Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia

Powered by WPeMatico

Bithidh coma – stop being so polite

Le Bella Caledonia Editor

Uill, a’ Ghàidhlig chòir. Tòrr smuaintean a dol aig a h-uile duine, seo beagan meòrachadh bhuam fhìn [A few thoughts on the present situation about Gaelic. This is a very important juncture for Gaelic. English below]. Tha naidheachd mun rannsachadh ùr seo air eagal a chuir air grùnnd dhaoine. Tha tòrr ag radh air na […]

Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia

Powered by WPeMatico

Smuaintean, fo Ghlasadh-Sluaigh

Le Bella Caledonia Editor

  In this piece Fiona MacIsaac explores the impact that the lockdown has had on her mental health. Isolated in a way in which is multi-layered, from friends and events on the mainland, the sense of loneliness is only heightened. Time has lost its rigidity and seems to stretch into one infinite day. Current events […]

Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia

Powered by WPeMatico

On Gaelic, Language and Identity

Le Bella Caledonia Editor

Scotland is evolving as a country, as a cultural entity, as a place that knows itself. * The contradictory and dividing myths we’ve told ourselves (and been told) are falling apart. One of the enduring mythologies is that of the “divided self” – from the “double and divided” Scottish self in literature including Hogg’s The […]

Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia

Powered by WPeMatico

Education and the colonisation of the Gàidhlig mind … 2

Le Bella Caledonia Editor

Part two of Iain MacKinnon’s exploration of colonisation and education in the Scottish and global context – see part one here. In the nineteenth century fairly direct forms of oppressive violence and terror appear to have been used in efforts to frighten young Gaels into abandoning their language. That physical force and forms of psychological […]

Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia

Powered by WPeMatico

Education and the colonisation of the Gàidhlig mind

Le Bella Caledonia Editor

In 1755 the Scottish Enlightenment historian and future rector of Edinburgh University, Reverend William Robertson, delivered a sermon on the role of ‘the divine wisdom, in the government of the world’. Robertson was convinced that Christianity’s role in history was to redeem the vices and perfect the virtues of all human societies, and his sermon […]

Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia

Powered by WPeMatico

Dè tha dol? What’s going on?

Le gaelicatculloden

’Nuair a chaidh a ghairm an-toiseach, chuir gach uile neach fàilte air a’ cho-dhùnadh gum biodh ionad-tadhail Bhlàr Chùil Lodair air ath-ùrachadh agus ath-leasachadh. Bha seo air fear de na pàirtean bu chudromaiche ann am Bliadhna Cultar na Gàidhealtachd 2007, cothrom ris an robh dùil o chionn fhada gus aithne agus tuigse dhaoine a bhrosnachadh, gu nàiseanta agus gu h-eadar-nàiseanta, mu cho cudromach ’s a bha Blàr Chùil Lodair do dh’ eachdraidh, cànan agus cultar na Gàidhlig agus na Gàidhealtachd, agus gu dearbh do dh’ eachdraidh na h-Alba air fad.

Bha an tabhartas de £3.75 muillean a thug Riaghaltas na h-Alba seachad do dh’ Urras Nàiseanta na h-Alba gus an leasachadh seo a mhaoineachadh ’na mheadhan air aithneachadh cho deatamach ’s a bha an taobh seo den phròiseact. Bha e ’na uallach air an Urras dèanamh cinnteach gum biodh an taisbeanadh anns an ionad ùr a’ dèanamh feum air leth den Ghàidhlig mar chànan lèirsinneach eadar-mhìneachaidh. As dèidh chòmhraidhean agus aontaichean le muinntir na sgìre, tràth ann an 2006 dh’ aontaich an t-Urras gum biodh a’ Ghàidhlig air a cleachdadh aig an aon ìre ris a’ Bheurla air feadh an taisbeanaidh. Fhuair iad £200,000 a bharrachd bho Bhòrd na Gàidhlig gus na cosgaisean eile a bha coicheangailte ri bhith a’ cruthachadh eadar-mhìneachaidhean agus fhoillseachaidhean làn dà-chànanach a phàigheadh.

A-nis, agus an t-ionad gu bhith crìochnaichte a’s t-fhoghar 2007, mean air mhean tha e a’ fàs soilleir nach bi Urras Nàiseanta na h-Alba a’ coilionadh nan dleasdanas aca, agus gu dearbh na dh’ aontaich iad mun eadar-mhìneachadh dhà-chànanach. Gu dearbh, tha e air a bhith gu math duilich dèanamh a-mach dìreach dè seòrsa ròl a bhios aig a’ Ghàidhlig anns an taisbeanadh ùr, air sgàth’s nach eil an t-Urras a’ freagairt cheisteannan mu mhion-fhiosrachaidh – ’s ann a tha iad direach ’gan leigeil seachad. A dh’ aindeoin iomairt dhàimh-phoblaich bhuapa a tha a’ cumail a-mach gum bi an t-ionad ùr ’na shùileachan air mar a thèid a’ Ghàidhlig ùisneachadh agus a chur air adhart mar phàirt chudromaich air leth de dhualchas na h-Alba’, tha e coltach nach bi an dòigh anns an tèid a’ Ghàidhlig ùisneachadh idir co-ionnan ri ùisneachadh na Beurla. Cha bhi ann den Ghàidhlig am broinn an taisbeanaidh ach aithrisean beaga ‘lèirsinneach’, beagan bhriathran-beòil, agus corra comharra dà-chànanach. Air an raon fhèin bidh eadar-theangachaidhean air na carraighean-cuimhne. Cha bhi an teacs eadar-mhìneachaidh anns an taisbeanadh – ’s e sin, na facail a bhios a’ toirt seachad an fhiosrachaidh as cudromaiche mun eachdraidh agus mun dualchas, na facail a bhios ag ìnnse agus a’ mìneachadh sgeulachd Chùil Lodair fhèin – ach sgrìobhte anns a’ Bheurla a-mhàin.

Chan e a-mhàin gur e fàilinn mhòr a tha seo, ’s iad a’ diùltadh aithneachadh na buannachdan mòra sòisealta agus cultarach a bhiodh ann nan gabhadh iad ris a’ Ghàidhlig le’n uile-chridhe mar chànan conaltraidh don mhòr-shluaigh. Tha e cuideachd calg-dhìreach an aghaidh poileasaidh Urras Nàiseanta na h-Alba fhèin mu chleachdadh na Gàidhlig, poileasaidh a chuireas an cèill: ‘far a bheil e air a mheas freagarrach eachdraidh Ghàidhealtachd na h-Alba eadar-mhìneachadh, thèid a’ Ghàidhlig a chleachdadh mar mheadhan conaltraidh gus àite cothromach a thoirt do shealladh eachdraidheil agus cultarach nan Gàidheal.’ Gu h-iongantach, tha am poileasaidh seo eadhan a’ toirt iomradh air Cùil Lodair fhèin mar fhear de na ‘suidheachaidhean a bha sònraichte cudromach ann an eachdraidh cultar nan Gàidheal’ far am biodh eadar-mhìneachadh dà-chànanach ’ga mheas freagarrach.

Aon de na freagairtean a thathas a’ faighinn bhon Urras, ’s e sin gu bheil iad a’ dèanamh an dleasdanais a-thaobh eadar-mhìneachadh dà-chànanach gun a bhith a’ toirt seachad sìon ach leth-bhreac Ghàidhlig den aithris a chluinnear air na cluaisean-fòn a bhios an luchd-tadhail a’ toirt leo tron taisbeanadh. Tha e follaiseach bhon fhreagairt seo nach eil an t-Urras a’ tuigsinn direach cho mòr ’s a tha an call nach eil iad ag ùisneachadh na Gàidhlig mar chànan-mìneachaidh co-ionnan ris a’ Bheurla, an dà chuid do na Gàidheil fhèin agus do luchd-turais aig nach robh fios roimhe, ’s dòcha, cho cudromach ’s a bha an cànan, no gu dearbh gu robh i idir ann. Cuideachd, chan eil iad a’ gabhail ris cho fìor chudromach ’s a tha a’ Ghàidhlig don taisbeanadh àraidh seo anns an àite àraidh seo. Cha bhi anns a’ Ghàidhlig ach cànan coltach ri cànan coimheach eile: an Fhraingis, no Siapànais, no as bith dè. Tha an t-Urras cuideachd a’ cumail a-mach gum biodh coltas eadar-mhìneachaidh dhà-chànanaich ro dhuilich a thuigsinn. Tha an fhreagairt seo a’ leigeil seachad cho cumanta ’s a tha e ann an dùthchannan eile dòighean-dealbhaidh soifisticeach a chur ri chèile far a bheilear ag ùisneachadh barrachd air aon chànan. An dùil dè chanadh luchd-stiùiridh thaighean-tasgaidh anns a’ Chuimrigh, Cataluinia, no a’ Bheilg nan cluinneadh iad an leithid seo de dh’ àrgamaid?

Nach toir thu taic dhuinn ann a bhith a’ cur ìmpidh air Urras Nàiseanta na h-Alba làn bhrath a ghabhail den chothrom air leth a tha seo gus àite ceart cothromach a thoirt air ais don Ghàidhlig ann a bhith a’ mìneachadh Bhlàr Chùil Lodair agus na thachair as a dhèidh. Tha tìde againn fhathast dèanamh cinnteach gum bi an t-ionad ùr làn dà-chànanach. Ach ’s e cothachadh bhuainne, luchd-tadhail an ama ri teachd, a bhios a’ toirt air an Urras an dleasdanas aca a ghabhail os làimh ann a bhith a’ glèidheadh agus a’ brosnachadh gach uile taobh de chultar agus dualchas na h-Alba – Gàidhealach cho math ri Gallda, a’ Ghàidhlig cho math ris a’ Bheurla, agus a’ Bheurla Ghallda.

The decision to renew and redevelop the visitor centre at the Culloden battlefield was welcomed across the board at its announcement. One of the key components of 2007’s Year of Highland Culture, it represented a long-awaited opportunity to promote national and international recognition and understanding of the Battle of Culloden’s significance for Gaelic and Highland history, language and culture, as well as for the history of Scotland.

The £3.75 million grant made by the Scottish Executive to the National Trust for Scotland to fund the redevelopment recognised the significance of this aspect of the project by requiring the Trust to ensure that the exhibition at the new centre would make substantial use of Gaelic as a visible language of interpretation. After consultation and agreement with the local community, early in 2006 the Trust committed to the use of Gaelic on an equal basis with English throughout the exhibition, and were granted a further £200,000 from Bòrd na Gàidhlig to defray any additional costs associated with the creation of fully bilingual interpretation and displays.

As the centre moves towards completion in the autumn of 2007, it is becoming increasingly clear that the National Trust for Scotland will not be honouring either their obligations or their own commitment to bilingual interpretation. It has been difficult to establish with certainty the precise rôle that Gaelic will play in the new exhibition, as requests for detailed information from the Trust have been left unanswered or met with stonewalling. Despite a PR campaign presenting the new centre as an ‘exemplar of how Gaelic can be used and promoted as an important and distinctive component of Scotland’s cultural heritage,’ it appears that the use of Gaelic will be substantially less than the use of English, confined to ‘illustrative’ quotations and audio clips within the exhibition, some bilingual signage, and translation of the clan marker stones on the battlefield itself. The interpretative text within the exhibition – the text which communicates the most significant historical and cultural information, the text which tells and explains the story of Culloden itself – will be in English alone.

This situation represents more just than a failure to recognise the enormous social and cultural benefits to be gained from embracing and promoting Gaelic as a language of communication and public expression. It is also in direct contravention of the National Trust for Scotland’s own policy on the use of Gaelic, which states that ‘where it is appropriate to interpret the history of the Scottish Gàidhealtachd, Gaelic will be prominently used as a medium of communication in order to give proper expression to a Gaelic historical and cultural perspective.’ The policy even cites Culloden as one of the ‘settings for events key to the history of Gaelic culture’ for which bilingual interpretation is considered appropriate.

One of the few responses which has been received from the Trust is its claim that the requirement for bilingual interpretation will be met by the provision of a Gaelic version of the commentary available on audio headsets which visitors may use as a guide through the exhibition. This answer fails to acknowledge just how significant the loss of the enormous impact of using Gaelic as a language of interpretation equal to English will be, both for the Gaelic community itself and for visitors who may not previously have been aware of its importance – or indeed its very existence. It also ignores the profound importance of Gaelic to this particular exhibition in this particular location, reducing it to the status of French, Japanese, or any of the other foreign languages in which the audio guides will be made available. Another claim heard more than once from the Trust has been that the provision of bilingual interpretation would be too complicated visually. This disregards the availability of sophisticated layout and design strategies developed in other countries in which more than one language is in common use. One wonders how museum directors in Wales, Catalunya, or Belgium would respond to such an argument?

Please join us in urging the National Trust for Scotland to take full advantage of a unique opportunity to return Gaelic to its rightful place in the interpretation of the events and aftermath of the Battle of Culloden. There is still time to ensure that the exhibition at the new centre is made fully bilingual, but pressure from its future visitors will be vital in convincing the Trust to meet its responsibility to preserve and promote all aspects of Scotland’s culture and heritage – Highland as well as Lowland, Gaelic as well as English and Scots.


Tadhail air Gàidhlig aig Cùil Lodair: Gaelic at Culloden

Powered by WPeMatico