Trusaiche blogaichean
Le Steaphan
Powered by WPeMatico
Leugh an còrr de “Agallamh le Ruaraidh MacLabhrainn, Marta Ò hEaghra”
Powered by WPeMatico
Le
foillseachadh an leabhar rannsachaidh The
Gaelic Crisis, tha an ceòl air a dhol air feadh na fìdhle air na meadhanan.
Tha taobhan gan comharrachadh agus campaichean gan lìonadh ann an saoghal na
Gàidhlig.
“Nuair a
chluicheas tu geamannan faoin, glèidhidh tu duaisean faoin” mar a thuirt Taylor
Swift, tè-labhairt mo ghinealaich fhèin, anns a’ chlàr as ùire aige, ‘The Lover’.
Thàinig an clàr a-mach ann an 2019, an teas-meadhan aimhreit a’
chomainn-shòisealta anns Na Stàitean Aonaichte. Clàr mu ghaol a th’ ann, eadar
gach cruth, cluth is ciùrradh a tha na chois.
Uil, a dhaoine còire, tha sinn uile ann an gaol ris a’ Ghàidhlig. Dè, ma-thà, a th’ aig Taylor chòir ri ionnsachadh dhuinn mun strì ghaolach againn às leth na Gàidhlig? Oir, mar a chanas iad, is fheàrr an saoghal ionnsachadh na sheachnadh.
Combat, I’m ready for combat
I say I don’t want that, but what if I do?
‘Cause cruelty wins in the movies
I’ve got a hundred thrown-out speeches I almost said to you‘The Archer’, Taylor Swift
Thairis air a’ chola-deug a dh’fhalbh, tha sinn air dà fhreagairt don leabhar fhaicinn – daoine ag iomairt agus daoine a’ sabaid. Rud nach coisinn modh cha choisinn mì-mhodh.
Tha sinn uile nar caraidean a bu chòir a bhith a’ tarraing air an aon ràmh. Chan eil duine againn a’ dol às àicheadh gu bheil a’ Ghàidhlig ann an suidheachadh èiginneach anns Na h-Eileanan. (Agus ma tha, b’ fheàirrde iad sùil a chur san leabhar eadar Caibidealan 2-6.)
’S e a’ cheist gu dè tha sinn dol a dhèanamh mu dheidhinn. Chan amais sinn air fuasgladh ach tro chòmhradh is deasbad fosgailte modhail dòigheil.
Tha an t-sabaid a-muigh an sin, agus chan ann eadrainn. Tha àite ann do gach guth agus gach duine.
I’ve been sleepin’ so long in a twenty-year dark night
(Now I’m wide awake)
And now I see daylight (I see daylight)
I only see daylight (oh)‘Daylight’, Taylor Swift
Coltach ri ‘Lover’ an dèidh ‘Reputation’, an clàr mu dheireadh aig Taylor, thèid dorchadas na h-aimhreit seo seachad agus thig glasadh an latha. Tha an leabhar The Gaelic Crisis air clisgeadh a thoirt dhuinn uile. Dh’fhaoidte gun robh fios againn air na bha dol, ach cha mhòr nach b’ e trom-laighe a bh’ ann. Far an robh sinn air slighe aig nach robh ach aon cheann-uidhe.
Chaidh ar crathadh nar dùisg le ultach bhrathan-naidheachd a bha ag innse dhuinn gum b’ fhìor an trom-laighe, ach gun robh slighe eile a dh’fhaodamaid a ghabhail. Slighe anns am faod guth nas làidir a bhith aig muinntir nan Eileanan anns an ‘leasachadh’ aca fhèin. Ach, an toiseach, feumaidh sinn ‘na sgèinean a chaitheamh sìos oir tha a’ mhadainn air tighinn’.
And I hate to make this all about me
But who am I supposed to talk to?
What am I supposed to do
If there’s no you?
This won’t go back to normal, if it ever was
It’s been years of hoping, and I keep saying it because
‘Cause I have to
Ooh-ah, you’ll get better
Ooh-ah, soon you’ll get better
Ooh-ah, you’ll get better soon
Ooh-ah, soon you’ll get better
Ooh-ah, soon you’ll get better
Ooh-ah, you’ll get better soon
‘Cause you have to‘Soon You’ll Get Better’, Taylor Swift
Bhiodh e na call do-labhairte nam biodh a’ Ghàidhlig beò às aonais nan Gàidheal, agus cha seas a’ Ghàidhlig às aonais coimhearsnachd Ghàidhlig. Tha mi deimhinnte nach eil roghainn eile againn, feumaidh sinn gach oidhirp a dhèanamh gus an suidheachadh seo a chur ceart.
Seadh, chan e aiseirigh nan seann làithean a bhios ann – chan urrainn dhuinn a dhol air ais gu na 1950an, agus cò tha ag iarraidh sin co-dhiù? Bha an seann siostam briste. Bha làmhachas-làidir, cuir-sìos, suarachas agus eilthireachd a’ gànrachadh nan làithean ud. Cha robh cumhachd bhrìoghmhor aig na daoine iad fhèin. Bidh an siostam ùr cus nas fheàrr. Thig piseach air a’ ghnothach, ’s fheudar gun tig.
I’m so sick of running
As fast as I can
Wondering if I’d get there quicker
If I was a man
And I’m so sick of them
Coming at me again
‘Cause if I was a man
Then I’d be the man
I’d be the man
I’d be the man‘The Man’, Taylor Swift
Tha a’
Ghàidhlig sna coimhearsnachdan eileanach a’ fàs sgìth is aosda is anfhann. Tha gualainn
nan Gàidheal fo uallach anacheartas nan linn agus tha i sna buillean mu
dheireadh anns a’ choimhearsnachd agus anns an dachaigh.
Ach, mura robh an eaconamaidh cho lag, mura robh an sluagh a’ crìonadh cho mòr no na h-inbhich òga a’ falbh chun na Galltachd a dh’iarraidh obair; mura robh an cànan ga thàchdadh o bheatha an t-sluaigh, ’s e brod nan coimhearsnachdan Gàidhlig a bhiodh anns Na h-Eileanan an uair sin. Dh’fhaoidte gu bheil Taigh-òsta a’ Phàirc ann Glaschu, ach tha bothan ann an Nis is Taigh-stàile gu bhith ann an Iollaraigh.
‘Cause saying goodbye is death by a thousand cuts
Flashbacks waking me up
I get drunk, but it’s not enough
‘Cause the morning comes and you’re not my baby
I look through the windows of this love
Even though we boarded them up
Chandelier still flickering here
‘Cause I can’t pretend it’s okay when it’s not
It’s death by a thousand cuts‘Death By A Thousand Cuts’, Taylor Swift
Gabhaidh bàs cànain a shealltainn ann am figearan, àireamhan,
grafaichean is measaidhean. Ach chan e sin a th’ ann.
’S e tòrradh gach seachdain a th’ ann.
’S e na sgeulachdan agus na naidheachd ris nach d’ fhuair
thu cothrom èisteachd.
’S e mothachadh bliadhna air bhliadhna gu bheil cailleach –
a bha cho ainneamh a’ bruidhinn na Beurla – air fàs cho cleachdte rithe.
’S e cruit a’ dol fàs, is an t-ogha a bu leis e a’ fuireach
àiteigin ann an Sasann.
’S e gainnead dhaoine òga a chuidicheas an àm a bhith a’ losgadh an fhraoich.
’S e dùnadh sgoiltean beaga dùthchail.
’S e pàrant a tha ag iarraidh pàiste a thogail tro mheadhan
na Gàidhlig aig nach eil am misneachd no an taic.
Tha e goirt agus tha e tric agus tha e àbhaisteach dhuinn. Tha mise air seo a mhothachadh, agus chan eil mi ach air ùine glè ghoirid a chur seachad ann an coimhearsnachd eileanach. Do Ghàidheil, sin fìorachd an sgeòil. Gann gun gabh a chur ann am faclan cho duilich ’s a tha bàs nam mìle gearradh.
Don’t say you’re too tired to fight
It’s just a matter of time (can run)
Up there’s the finish line
So run, and run, and run
Don’t say you’re too tired to fight
It’s just a matter of time (so run)
Up there’s the finish line
And run, and run, and run
Only the young
Only the young‘Only The Young’, Taylor Swift
– Liam Alastair Crouse
Powered by WPeMatico
Bha mi ri ur taobh tro thoileachas is cruas
Aig bàs is breith, aig stèidh do sheanchais
Bu mhise air bilean ur Dè an àm breitheanais
Bu mhise a chùmadh blàths ri ur caidreachas
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Bha mi nur cuideachd nuair ’shiubhail sibh bho thùs
Tro tìr, is tonn, is teagamh bu mhise ur misneachd
Tromhamsa a chuireadh an sgeulachd air gleus
Bu mhise a thug tuairisgeul air na bha ri teachd
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Bha mi a’ cluich leibh is sibh nur pàistean
– Bu mhise a thug sibh ciall ur càirdeasan
– Bu mhise a chuir an cèill ur ciad ghaol
– Bu mhise a thug brìgh do ur saoghal
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Thàinig am buille is thàinig gu cruaidh e
Claidheamh air a shàthadh tro mo chridhe
Fo ur sùileansan a chaidh mo leagail
Nam ablach; mo dheò lem fhuil gam fhàgail
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
Càit’ a bheil sibh a’ tàmh a chlann mo ghaoil?
Cò na briathran coimheach a-nis ur n-iùl?
A threòir bhuam sibh do thìr an aineoil
Fada bhon dùthchas a dh’fhàg sibh air ur cùl
Is truagh mise on a thrèig sibh mi
‘S mise a tha dìleas dhuibh agus bidh gu bràth
Ge dìmeas mo dhàimh cha traogh mo ghràdh
Am measg nam faileas an cùl ur n-inntinne
Sin mise a’ feitheamh gu foighidneach ur pilltinne
Powered by WPeMatico
Abheil dad aig an leabhar seo ri innse dhuinn is plàigh againn ann an dha rìreabh? A bheil blàs na fìrinn idir ri lorg ann?
Ma thathar airson feartan stuth air bith a lorg cuirear fo deuchainn e. Tha an aon rud fìor mu mhac an duine. ‘S iomadh ùghdar a tha air na caractaran aca a chur ann an suidheachadh éiginneach mar saoghal iar-apocailipteach no cogadh mar chleas gus nàdar daonna a thoirt am follais. A measg a h-uile deuchainn ris an tachair sòisealtas ’s e plàigh ’s dòcha am tè as dùbhlanaiche. Cha iongnadh mar sin gu bheil grunn math leabhraichean ann a tha stèidhichte aig àm phlàighe leithid ‘Love In The Time Of Cholera.’ le Gabriel Garcia Marquez, ‘A Journal Of The Plague Year’ le Daniel Defoe no ‘The Stand’ le Stephen King. Ach a bheil dad aca ri innse dhuinn is plàigh againn ann an dha rìreabh? A bheil blàs na fìrinn idir annta?
B’
e an leabhar a thagh mi mar mo chuid leughaidh a’ Phandemic ‘A’
Phlàigh’ le Albert Camus. Bha fèill mhòr air an leabhar sin nuair
a nochd e son a’ chiad uair ann an 1947, ’s dòcha air sgàth gu robh
e a’ toirt dha daoine dòigh sealltainn ris a’ chàs tron deach iad
aig àm a’ chogaidh gun a bhith a’ bruidhinn mu dheidhinn gu dìreach.
B’ ann gu ìre mhòr ri linn a’ chliù a choisinn Camus às an
leabhar seo a chaidh an duais Nobel a bhuilicheadh air ann an 1957.
Aig a’ chiad sealladh tha tòrr ann a tha diofraichte mun
t-suidheachadh sa chuireas Camus sinn ’s a’ phlàigh air a bheil an
obair stéidhte na tinneas bhaictearach a tha air a giùlain le
radan, coltach ris na plàighean mòra a bhuail air an roinn Eòrpa
sna meadhan-aoisean, ’s i a’ bualadh air aon bhaile a-mhàin ann an
taobh a tuath na h-Afraga. Ach chan eil ann an sin ach a’ chùl-raon
a chleachdas Camus gus a’ phrosbaig a chur air na daoine fa comhair.
San
dòigh sin tha gu leòr ann a tha mar sgathan air na tha a’ tachairt
dhuinn san àm seo. Aithnich sinn mar a thèid an sluagh tro diofar
ìrean ann a bhith a dèiligeadh ris a’ chàs bho àicheadh gu
comhaireachd gu liubhairt. Bidh cuide ri gearran is sgaoileadh
fhathannan gun sguir. Bidh cuid eile ri cuideachadh. Tha na
h-ùghdarrasan mall is neo-éifeachdach. Cho luath ’s a thòisicheas
a’ phlàigh air seargadh às bidh cuid ri dìochuimhneachadh, cuid
eile air an laigh sgàil nach gabh carachadh.
Thèid gach charactar tron triall fa leth aige fhèin ’s e air a stiùireadh le freastal cho math ris na feartan is na fabhtan aige fhèin. Tha fear Cottard na neach-eucoir a chuireas fàilte air a’ phlàigh is a ghabhas brath oirre gus a dhol an sàs ann an cùiltearachd. Obraichidh am prìomh charactar Rieux, a tha na dhotair, gu dìcheallach gu maith na coimhearsnachd a dh’aindeoin ’s nach eil na h-oidhirpean aige a’ dèanamh mòran diofar. Tha Raymond Rambert na neach-naidheachd a tha air a’ ghlacadh ’s a bhaile nuair a bhuaileas an galar air is a chuireas seachad cuid math dhen leabhar ann a bhith a’ feuchainn ri teicheadh gu leanainn a dh’fheitheas air an am Paris. Tha ionndrainn na phàirt mhòr dhen leabhar is mar a thèid sin tro na duilleagan fàsaidh ìomhaigheachd an ruid no an duine a thathar ag ionndrainn gu bhith mar bith fa-leth.
Tha
taobh drabhlainn cho math ri taobh tuigseach aig gach charactar. Chan
fhaigh an seirbheiseach cathara, Joseph Gand, seachad air a’ chiad
duilleag dhen leabhar a tha e air a bhith a’ sgrìobhadh fad
bhliadhnaichean. Tilgidh fear eile smugaid air càit mar
chur-seachad. Gòrach ’s gu bheil na cleasan seo ’s iad a tha a’ cuir
an cèil fìor bhrìgh an sgeòil agus ’s e sin nach eil brìgh ann.
Chan eil leasanan phrionnsabail no moraltachd rin toirt seachad. Tha
ar beathannan air a riaghladh le co-thuiteamas is blaomadh cho math
ri toil is dàn. ‘S e an sagart Paneloux a dh’fheuchas ri leasanan
moraltachd a tharraing às a t-suidheachadh is an sparradh air sluagh
dìblidh an àite. Ach air dha bàs phàiste fhaicinn feumaidh fiù
’s esan a bheachdan a mheasrachadh mus bàsaich e fhèin ri linn a’
ghalair.
Chan eil gainneid ana-ciall an lùib a’ phandemic againn fhèin eadar na Covid deniers is an chaoch a tha air a cheann a thogail ann an diofar ceàrnaidhean o chionn greis. Aig àrd a phandemic againn gu tric a bhathar a’ toirt iomradh air an saoghal calma ùr a dh’èireadh às ach a-nis ’s iad na samhlaidhean às cumanta air an saoghal sin sreathan mòra taobh a-muigh McDonald’s, pàircean is tràighean air an còmhdachadh le sgudail no daoine a’ sàbaid sna sràidean. Ach air cùl na h-ìomhaighean mì-chàilear sin tha pailteas dhaoine ann a tha a’ feuchainn ri cumail a’ dol cho math ’s a ’s urrainn dhuibh no ri cur ri co-chomann mhic an duine an an dòigh stòlta, sàmhach. Ma tha gaisge ri fhaotainn idir san leabhar aig Camus lorgar e ann lùib na caractaran stuama leithid a’ phrìomh charactair, Rieux fhèin, no an seirbheiseach cathara, Joseph Grand a’ chumas a’ dol gu dìcheallach tro gach cnap starra a thig nan rathad gus an saoghal mu thimcheall orra a thoirt am feabhas. Agus sin far a bheil Camus a’ faicinn luach is adhbhar beatha sna rudan beaga, suarach a nì sin bho latha gu latha. San a dòigh sin tha sinn beò gach latha fo stàid plàigh air ar slighe cugallach tro éiginn is ionndrainn bhon creathal dhan uaigh.
Ma tha uireasbhaidh aig an leabhar ’s e sin gu bheil pìos math dè shòisealtas air fhàgail a-mach. ‘S e an aon charactar boireann a gheibh facal idir san leabhair màthair Rieux agus is an aon ròl a th’ aice taic a thoirt do a mhac. A’ dh’aindeoin ’s gu bheil an leabhar stèidhichte ann an Afraga a Tuath cha nochd fiù ’s aon charactar Arabach ann. ‘S dòcha, le fiùghantas, chanadh tu gum b’ fheàrr le Camas a’ phrosbaig a chumail air earrann de shòisealtas gus nach biodh a léirsinn ro sgaoilte. The e duilich àicheadh ge-tà gu bheil e caran neònach ann a leabhar a tha mu dheighinn gnè daonnachd gun deach dearmad a dhèanamh air pìos math dheth.
S’ e rud mì-chofhurtail a th’ ann an coimhead ann a sgàthan ma thilgeas e air ais thugainn ìomhaigh nach tig buileach ri ar càil. Ach ’s fhiach e ma tha sinn airson fios a bhith againn air cò sin. Mar sin Mholainn dha duine sam bith a tha airson soilleireachd a’ lorg air an t-saoghal sa bheil sinn no gnè mac an duine mar an ceudna ‘A’ Phlàigh’ a leughadh.
Powered by WPeMatico
Tha an t-alt seo le Màrtainn Mac a’ Bhàillidh a’ toirt freagairt neo-dhìreach air cuid de na smuaintean a nochd ann an “Bi beò ann an Gàidhlig: bith-beò goirt?” le Criostóir Piondargás a chaidh fhoillseachadh air an làraich seo o chionn seachdain.
Chan urrainn dhomh a ràdh nach e briseadh-dùil a th’ ann gach turas a chluinneas mi cuideigin is iad a’ call an cuid dòchais, agus ’s e nàdar strì a th’ ann gun tachair e. Cha tàinig mi fhèin chun na Gàidhlig an dùil rudeigin fhaighinn aiste, bha fios a’m gun robh an cànan ann an cunnart dol à bith, is nuair a chaidh mo cheasnachadh mu dheidhinn sin, is mi ag obair an oifis ailtireachd am Berlin, bha dearg nàire orm. Bha mo chuid aineolais agam fhèin mun chùis, bha ro-bheachd caran farsaing agam gur i a’ Ghàidhlig cànan nàiseanta na h-Alba, ged ’s i Doric, Beurla Ghallta Shiorrachd Obar Dheathain, a bhruidhneadh mo sheanair. Ach, ’s e gun robh mi a’ faireachdainn dleastanas orm an cànan ionnsachadh, gus cur an aghaidh a bhàis, is an aghaidh cruinneachas, a chuireadh às do gach rud anns nach eil prothaid.
Bha mi sa bhliadhna mu dheireadh agam aig an oilthigh, is gu mòr an sàs le rannsachadh air co-luadar iar-chalpach, beagan bhliadhnaichean an dèidh do eaconamaidh an t-saoghail a dhol air na creagan an 2008. Bha, agus tha e follaiseach dhomh gur b’ e sannt calpachais, siostam colonachd ìmpireileis, a dh’fhàg a’ Ghàidhlig, is iomadh mion-shluagh eile air feadh an t-saoghail sgriosta is fo fhulangas. Thug Pàdruig Geddes buaidh mhòr orm aig an àm sin cuideachd, is an fheallsanachd aige, smaoinich gu cruinneil, dèan gnìomh gu h-ionadail. Mar sin, bhon fhìor-thoiseach bha mise a’ tuigsinn gur e strì anns an robh mi an sàs, aig gach ìre dem bheatha a thug orm Gàidhlig ionnsachadh. Cha robh mi an dùil gum biodh e furasta, coltach ris an strì ’son ceartas is co-ionnannachd, an aghaidh gràin-chinnidh is ana-ceartas, b’ fhiach an gnìomh air a shon fhèin, b’ fhiach an strì leis gur e an rud ceart a th’ ann.
’S e co-theacs Èireannach a bh’ agam fhèin nuair a thàinig mi chun na Gàidhlig an toiseach. Bha cèile agam à Èirinn fad co-dhiù seachd bliadhna, ’s sinn a’ dol ann gu cunbhalach. Tha caraidean Èireannach agam cuideachd bhon oilthigh, agus cuid ris an do thachair mi an dèidh dhomh Gàidhlig ionnsachadh. Chan eil teagamh nach e suidheachadh nas fheàrr a th’ aig ar caraidean Èireannach, ach ’s ann samhlachail neo-sheasmhach a tha a’ mhòr mhòr chuid den ‘adhartas’ a rinneadh an Èirinn. A thaobh luchd-labhairt dùthchasach, is luchd-labhairt taobh a-muigh an t-siostam fhoghlaim, chan eil càs na Gàidhlig Èireannaich mòran nas fheàrr dheth na cruaidh-chàs na Ghàidhlig againn fhèin. Gu dearbh, thug an Dr Padraig Ó Riagáin rabhadh seachad air cho cugallach ’s a tha lìonraidhean neo-sheasmhach nam bailtean, is gun robh iad an-còmhnaidh fo chunnart gun cailleadh iad luchd-labhairt a dh’fhàsadh searbh den chùis!
Chan eil teagamh nach eil barrachd òigridh an Èirinn a tha dealasach don chànan, barrachd a tha airson tighinn beò tron chànan, ach ’s e fìor bheag-chuid a tha sin fhathast. Cluinnidh tu na h-aon gearanan a thaobh cleachdadh ann an Èirinn, an t-aon gearan mu Ghàidheil Phroifeiseanta a chleachdas an cànan nan cuid obrach a-mhàin. Ged as e briseadh-dùil a th’ ann dhomh air cho lag ’s a tha Gàidheil Albannach a thaobh cleachdadh cànain, tuigidh mi gur i cùis ioma-fhillte a th’ innte. Tuigidh mi gun togadh Gàidheil dhùthchasach na h-Alba ann an coimhearsnachdan a bha ag atharrachadh, air an cuairteachadh le daoine dhan deach innse nach robh luach sa Ghàidhlig, is gur i a’ Bheurla cànan an adhartais. Tuigidh mi gu bheil iomadh duilgheadas eile aig coimhearsnachdan eileanach is dùthchail is gu bheil e a’ faireachdainn do-dhèanta dhaibh a dhol an aghaidh atharrachadh cànain. Chan e dìreach gu bheil Gàidheil na h-Alba a’ taghadh Beurla seach Gàidhlig, ach gu bheil siostam eacanomaigeach is poileasaidhean ga dhèanamh doirbh dhaibh an coimhearsnachdan fhèin a chumail beò.
Tha leasachadh cànain an dà chuid ann an Èirinn is Alba, stèidhichte air poileasaidhean samhlachail nàiseanta den dearbh sheòrsa a mhol Fishman a bu chòir dhuinn seachnadh. Tha sinn, anns na faclan aig an fheallsanaiche ainmeil sin Bilbo Baggins, a’ sgaoileadh beagan ìm thairis air cus arain, neo anns na faclan aig Fishman, a’ feuchainn ri toglaichean a thogail gun bhunaitean.
build institutions without foundations, as well as institutions that must constantly be revitalised anew (and as Second Language institutions to boot) from the ground up, generation after generation, rather than instituting any self-priming intergenerational momentum.
Joshua Fishman, Can Threatened Languages be Saved?
Seo an duilgheadas leis an t-suidheachadh anns a bheil sinn an-dràsta, an Èirinn cho math ri Alba, a’ leantainn phoileasaidhean nach eil a’ toirt feart do choimhearsnachdan cànanach. ’S e sealladh nua-libearalach a th’ againn air togail cànain, neach-labhairt fa-leth a’ taghadh na Gàidhlig leis gum faighear obair aiste, neo mar chur-seachad tlachdmhor. Feumar sòisealtas, coimhearsnachd dhaoine a’ fuireach faisg air a chèile agus a chleachdas an cànan, chan ann mar thaghadh pearsanta no gairm phoileataigeach, ach leis gur e sin na nì iad, gu nàdarra.
Tha e soirbh misneachd is dòchas a chall ann an cùis sam bith. Bha mo phàrantan riamh searbh leis cho dona ’s a bha cùisean a’ fàs sna sgoiltean is iad nan tidsearan. Chan eil an suidheachadh a thaobh ailtireachd mòran nas fheàrr ann an Alba, le ùidhean coimearsalta a’ dèanamh sgrios air bailtean, coimhearsnachdan is an àrainneachd. Ged ’s i abairt shìmplidh ro-bhitheanta a th’ innte, chan eil mòran nas fhìrinniche ann na Is aoibhneas an t-aineolas. Mas e duine cùramach mothachail a th’ annad is tu a’ gabhail gnothach ri cùisean nas motha na a’ bheatha agad fhèin, bidh goirteas is briseadh-dùil na lùib. Chan eil mòran dòchais ann a thaobh na h-àrainneachd nas motha, ach cha bu chòir dhuinn an saoghal leigeil a dhol na theine gun strì. Cumaidh mise orm ag iomairt airson ceartas agus airson saoghal nas fheàrr, tlachd is soirbheas ann no às.
Màrtainn Mac a’ Bhàillidh
Powered by WPeMatico
Le Steaphan
Chaidh pàirt dhen aiste seo fhoillseachadh le Comunn Gàidhealach Ameireagaidh o chionn beagan bhliadhnaichean.
Sa chidsin chumhang, air mo dhinneadh eadar am bòrd-dìnnearach agus cunntair an stòbha, bha mi ag ullachadh anns a’ Mhàrt 2016 airson eilthireachd a dh’Iapan o Alba. Thog mi bogsa trom loma-làn leabhraichean ʼnam ghurraban ach, leth na truaighe, nach ann a bha ceannach agam air!
Seachdain ach beag ri tighinn gu latha m’ imeachd, agus mi cho fallain ris a’ bhreac thuige seo, ʼs ann a bha mi a-nis ʼnam laighe air an leabaidh lem dhruim cho goirt ʼs nach b’ urrainn dhomh èirigh. Rinn mi gurraban nuair a thog mi am bogsa, agus ʼs ann ʼnam chrùban a bha mi fad trì latha an dèidh sin nuair a bha ultaichean troma ri chur a-null gu tìr chèin ron latha imrich.
Tha seo a’ cur smuain orm gun robh ar sinnsir buailteach air buidseachd no sìthichean a choireachadh airson thubaistean, beag no mòr, a thigeadh air daoine aig amannan a bha mì-iomchaidh dhaibh. Saoil, nan tigeadh leum-droma air a’ cho-choisiche agam san t-seann aimsir, agus e ag ullachadh gus gabhail air siubhal, dè an comharra a bheireadh e às?
Tha saobh-chràbhadh o shean air toirbheartas de sgeulachdan fhàgail san latha a th’ ann, agus tha suim mhòr agamsa orra — ge be cò no càit às a bheil iad. Bho chionn greis, thug mi fa-near co-choltasan aig sgeulan Iapanach a leugh mi agus seann-sgeulan Gàidhlig as aithne dhomh. Bu toil leam, a-rèiste, coimeas neo-choileanta a dhèanamh eatorra anns an aiste bheag seo.
Bho chionn grunn bhliadhnaichean, bha mi a’ leughadh sgeulachd (Diluain ʼs Dimàirt ʼs Diciadain) san leabhar “The Book of Arran” mu fhigheadair crotach a thug toileachas cho mòr do na sìthichean (sìbhrich ann an Gàidhlig Arainn) ʼs gun tug iad a’ chroit far a dhroma. Ge-tà, rinn iad a choimhearsnach crotach eile “dà uair na bu chrotaiche” nuair a mhill esan am port a bha iad a’ seinn. Aig bonn an sgeòil, laigh mo shùil air nòta ag innse gun robh sgeulachdan Iapanach ann coltach ris an tè seo, ach gur e fliodh air bathais am peanas, seach croit air a sparradh air druim.
Cha do thòisich sgoilearan Iapanach air mith-sgeulan na tìre a rannsachadh gus na 1960an, ach a-nis gheibhear na deicheadan mhìltean de sgeulachdan dùthchasach air an rannsachadh. Coltach ri sgeulachdan Gàidhealach, tòisichidh mòran dhiubh le pàtrain shuidhichte, cleas “Uair dha robh saoghal”; “Bha siud ann uair”, msaa. Tha còig prìomh mhith-sgeulan Iapanach ann air a bheil fèill aig an t-sluagh agus a tha air nochdadh ann an iomadh riochd. Canar sgeulachdan “Muromachi” riutha bhon a tha iad a’ buntainn don linn ‘Muromachi’ (1392-1573, 1333/36-1573).
Is e “Urashima Taro” sgeulachd Iapanach eile a tha glè aithnichte fhathast agus a thug gu m’ aire coltasan ri sgeulachdan Gàidhealach a thaobh plòta na stòiridh. Tha seo eadar-dhealaichte bho na sgeulachdan Muromachi san t-seagh gu bheil eileamaidean dhith stèidhichte air eachdraidh. Mar sin, buinidh e do na seann-sgeulan anns nach fhaighear na foirmlean suidhichte a gheibhear anns na mith-sgeulan. An seòrsa aig a bheil càirdeas fad às ri seann phearsachan is tachartasan a bha uair fìor ged a chaidh an atharrachadh thar nan linn.
San tè seo, sàbhailidh iasgair òg, Urashima Taro, sligeanach a bheir leis e gu lùchairt Rìgh nan Dràgon fo uachdar a’ chuain mar thaing. Gabhaidh e gaol air bana-phrionnsa agus cuiridh e seachad trì bliadhna ann. Thig an cianalas air agus nuair a nì e airson tilleadh don t-saoghal bhon tàinig e, bheirear dha ‘seotal draoidheachd’ le rabhadh gun a fhosgladh. Mo thruaighe, fosglar e agus air ball, thèid e na sheann duine liath ʼs chan aithnich e duine no togalach am baile àraich oir tha 500 bliadhna air a dhol seachad seach na trì a chaith e anns an lùchairt sheunta air grunnd na mara. Ann an sgeulachdan Gàidhealach a leugh mi a tha fìor choltach ris na tha a’ tachairt ann an Urashima Taro, mar as trice, thèid am fear a-steach do shìthean agus thig e a-mach ʼna dhuine liath, aosmhor mus crìon e gu luaithre.
Chan eil agam ach sop às gach seid an-seo, ach ma tha sibh a’ gabhail tlachd à sgeulachdan Gàidhealach agus na creutairean sìthe is eile à Gàidhealtachd is Galltachd na h-Alba, is cinnteach leam gun còrd sgeulachdan Iapanach dhen leithid ribh cuideachd.
Le Steaphan Mac Risnidh
Powered by WPeMatico
Le Steaphan
Ar taing mhòr do Christóir Piondargás airson a’ chunntais phearsanta seo gu h-ìosal. Is e rud duilich a th’ ann nuair a thig dìobhail misnich no eu-dòchas anns an rathad air rùintean ar cridhe. Tha mi làn chinnteach nach eil Criostóir na aonar am measg luchd-labhairt na Gàidhlig a thaobh mar a tha e a’ faireachdainn an-diugh. Ciamar a nì sinn leasachadh air ar staid?
Bi beò tron Ghàidhlig. Sin an fheallsanachd a bh’ agam nuair a thòisich mi ag ionnsachadh na Gàidhlig. Aig an àm sin, bha mi coltach ri meall luchd-ionnsachaidh eile. Bha mi gu math dìorrasach dealasach, rinn mi ìobairtean agus rinn mi neart oibre. Corr is deich bliadhna bhon a thòisich mi, tha mi air ceum a dhèanamh sa chànain, bidh mi ga bruidhinn gach latha aig an obair agus airson greis co-dhiù, bha i na pàirt mhór de mo bheatha shóisealta. Aig an àm, bha BBC Alba dìreach air a stéidheachadh agus bha sgoiltean Gàidhlig air feadh na dùthcha a’ fàs na bu mhotha. An déidh linntean de dh’aintighearnas institiuideach bho stéidheachdan na h-Albann agus na Breatainne, aig a’ cheann thall, bha a’ Ghàidhlig a’ breabadh air ais. ’S e aramach cultarail a bh’ ann agus bha mi airson mo phàirt fhéin a ghlacadh.
Dar a ráinig mi fileantas, rinn mi mo dhìcheall àite sònraichte a thoirt don chànain nam bheatha phearsanta. Dh’obraich mi gu cruaidh airson obair fhaighinn ann an saoghal na Gàidhlig, bha buidheann de dhlùth-charaidean agam aig an robh Gàidhlig agus bha mi cinnteach, nuair a bhiodh clann agam gum bruidhninn Gàidhlig riutha. Gu bitheanta, chumainn taic ri tachartasan Gàidhlig ann an Glaschu agus chuirinn fhéin tachartasan air dòigh cuideachd. Nuair a bhios mi a’ coimhead air ais don phàirt sin de mo bheatha, chan eil mi gam aithneachadh fhèin idir.
Thòisich mi a’ fàs seachd searbh sgìth de shaoghal na Gàidhlig bho chionn beagan bhliadhnaichean. Bha mi a’ cluinntinn mu dheidhinn ath-bheothachadh na Gàidhlig gu bitheanta ach bha an sprac a mhothaich mi airson a’ chànain ann an àiteachan mar Bheul Feirste agus a’ Chuimrigh fìor ghann. Gu bitheanta, bhruidhninn Gàidhlig ri cuideigin aig an robh i bho thùs agus chan fhaighinn bhuaithe ach Beurla. No, bhruidhninn ri mìleantaich air chor-eigin a leanadh orra anns a’ Ghàidhlig airson puing phoilitigeach a dhèanamh, fiù ’s ged a bhiodh iad am measg cuid de dhaoine aig nach robh Gàidhlig. Cha do thaitinn an dara cuid dhiubh rium agus mhothaich mi do dh’fhìrinn mhì-chofhurtail. Ann an saoghal na Gàidhlig, mar as motha a bhruidhneas tu a’ Ghàidhlig, is ann nas motha a chuireas tu fhéin nan aghaidh. Gun teagamh sam bith, ’s toigh leam a’ Ghàidhlig fhathast mar chànain fhéin no cuspair rannsachaidh ach thòisich mi a’ mothachdainn nach robh mi a’ buaineadh mòran aoibhneis aiste.
Mhothaich mi cho luath ’s a bhiodh cuid de dhaoine buailteach air Gàidhlig càich a chàineadh. Ro bhitheanta, chluinninn mu dheidhinn Gàidhlig cheart agus Gàidhlig cheàrr. Bha e follaiseach dhomh mura bruidhneadh tu dìreach mar a bhruidhneadh cuid de dhaoine iad fhèin gun creideadh iad gun robh thu mearachdach. ’S ann fada, fada ro bhitheanta a chunnaic mi cuideigin a’ dèanamh an dìcheall Gàidhlig a bhruidhinn mus cuala mi dearg amadan eile ga chàineadh. Gu pearsanta, rinn mi oidhirp mhór airson dualchainnt shònraichte a thogail, Earra-Ghàidheal. Ar leam nach dèanadh e diofar ge be dé an dualchainnt a thogadh tu, bhiodh cuideigin ann ris nach còrdadh i.
Bhon a tha mi a’ buntainn ri Éirinn, nuair a chuir mi romham Gàidhlig ionnsachadh, choimhead mi air a’ Ghàidhlig bho shealladh na h-Éireann. Theagamh gur e mearachd a bha siud agus is cinnteach nach do thuig mi gu ceart an diofar a bh’ ann eadar an dà shuidheachadh. Ann an Éirinn, aithnichidh a’ mhór chuid, co-dhiù a tha no nach eil i aca, gur i cànain Éireannach a th’ innte agus tuigidh iad beagan co-dhiù mu dheidhinn eachdraidh na cànain. Ann an Albainn chan eil sin fìor idir. ’S ann gu bitheanta a chluinneas sinn an traicleis nach deachaidh a bruidhinn riamh anns an sgìre seo, no anns a’ Ghalltachd air fad. Chuir an uiread aineolais iongnadh mòr orm ach tha tuilleadh ’s a chòir de dhaoine a’ creidsinn nach ann á Albainn a tha i.
Air an làimh eile, tha meall dhaoine ann a tha taiceil don Ghàidhlig. Ach, chì meall dhiubh soidhnichean rathaid ùra no cluinnidh iad Gàidhlig air an réidio no tbh, no leughaidh iad sgeulachdan mu dheidhinn na sgoiltean as ùire a tha a’ togail ceann air feadh na dùthcha agus creididh iad gu bheil i sàbhailte agus nach fheum iadsan fhéin dad a dhèanamh. Tha e fìor gu bheil FMG air a bhith gu math soirbheachail ach ma tha daoine a’ creidsinn gun dèan na sgoiltean a-mhàin a’ chùis, chìthear cho aineolach ’s a tha neart dhaoine ann an Albainn a thaobh chànain. Agus chan eil a’ chofhurtachd sin a thaobh na cànain ri fhaicinn taobh a-muigh saoghal na Gàidhlig a-mhàin. Tha meall dhaoine ann a b’ fheàrr leotha dreuchd chofhurtail gun a bhith a’ dèanamh dad sam bith a tha radaigeach no eadar-dhealaichte. Agus, abair dìomoladh a th’ ann dar a chluinneas sinn na sgeulachdan mu dheidhinn fear no té eile gun fhacal dhith a fhuair obair Ghàidhlig.
Chan eil ann ach nas lugha na 60,000 duine aig a bheil Gàidhlig gu ìre fileanta. Chan abrainn gu bheil i aig móran mar chiad chànan san latha an-diugh agus chan abrainn gum bruidhinn neart dhaoine i gach latha taobh a-muigh nan sgoiltean. Mura bi sinn cùramach, dh’fhaodadh suidheachadh na cànain a bhith nas coltaiche ri suidheachadh Gàidhlig Mhanainn seach Gàidhlig na h-Éireann. ’S e mo bheachd-sa gum bu chòir deasbad nàiseanta a bhith ann agus feumaidh beachdan, an dà chuid Gàidheil ’s Goill, atharrachadh. Mas e cànain nàiseanta a th’ innte, feumaidh daoine a bhith cleachdte ris a’ bheachd ma dh’fhàsas a’ choimhearsnachd, atharrachaidh a’ choimhearsnachd. Bho thoiseach na 21mh linn, tha saoghal na Gàidhlig air sàr-obair a dhèanamh airson daoine ùra a thoirt a-steach ach chan eil sin gu leòr. Chan eil sinn ach a’ milleadh goireasan ma chailleas sinn daoine a tha air oidhirp mhór a dhèanamh cheana.
Bi beò ann an Gàidhlig? Bidh mi a’ feòrachadh dhìom fhéin gu bitheanta am b’ fhiach an oidhirp a rinn mi airson Gàidhlig a thogail. Gun teagamh sam bith, tha i air mo bheatha atharrachadh ach chan urrainn dhomh a ràdh le cinnt am biodh i na b’ fheàrr no na bu mhiosa gun Ghàidhlig, no dìreach eadar-dhealaichte. Chan eil mi a’ dol a chur mo chùl rithe gu h-iomlan idir. ’S i a’ Ghàidhlig mo chànain phroifeiseanta, bheir mi taic do luchd-ionnsachaidh gu bitheanta agus tha dòrlach de dhlùth charaidean ris am bi mi a’ bruidhinn ann an Gàidhlig gu nàdarra. Ach, bha uair ann dar a bhiodh i na pàirt na bu mhotha dem bheatha, agus dar a bhithinn fhìn nam phàirt na bu mhotha den choimhearsnachd agus dar a bhithinn airson teaghlach a thogail ann an Gàidhlig, ach chan ann a-niste. Chun na crìche sin co-dhiù, tha mi air chall.
Le Criostóir Piondargás
Powered by WPeMatico
Le Eoghan
Tha Eòghan Stiùbhart a’ cur clach air càrn Bill Withers, gaisgeach ciùil is sàr-dhuine.
Nuair a bha mi òg fhathast, bha deagh charaid agam Gillian. Thàinig sinn tron Fhèis còmhla, agus fhuair sinn an craic còmhla tric gu lèor anns na samhraidhean goirid buan sin eadar deireadh na sgoile agus mus do thòisich sinn a’ dol an-sàs gu cruaidh san t-saoghal.
Cha robh an eòlas ciùil agam ro fharsaing aig aon aois sin, cha robh e a’ dol beagan nas fhaide na Runrig is Meat Loaf is Jimmy Shand aig an àm sin (cò dh’iarradh an còrr? canaidh feadhainn) ach beag air bheag bha mi air ionnsachadh mu Bob Marley is Marvin Gaye, agus bha mi an còmhnaidh gu math deònach èisteachd ri beachdan o charaidean gu h-àraid iadsan a bha fada na bu “cool” na bha mise.
Mar sin nuair a bha sinn a-mach airson cuairt, ma dh’fhaoidte dhan Mharket Bar ann an Inbhir, thug Gillian orm ‘The Best of Bill Withers a cheannach ann an HMV Iairson £3.99. Cha robh mi air ainm a chluinntinn roimhe, ach bha i gu math làidir den bheachd gum bu chòir dhomh an clàr seo a cheannach agus sin a rinn mi. Bidh mi an-còmhnaidh taingeil airson sin, gun do chuir mi eòlas air an neach-ciùil onaireach, bhrìghmhor, ghasta seo.
Chan eil mi air Gillian (a tha na neach-ciùil onaireach, brìghmhor, gasta cuideachd) fhaicinn gu ceart o chionn fhada ach tha mi an-còmhnaidh a’ smaoineachadh oirre a h-uile turas a dh’èisteas mi ris a’ cheòl aig Bill Withers. ‘S mathaid gum bi
1. Ain’t No Sunshine
Tha siorraidheachdan anns an òran seo. Nan do dh’fhiosraich thu briseadh-cridhe riamh na do bheatha, tha a h-uile dìomb is eu-dòchas ri chluinntinn ann, ach cuideachd am mì-chìnnt agus an cràdh. Chan eil cus eile ri ràdh mu dheidhinn, tha e dìreach beagan nas fhaide na dà mhionaid ann am fad air a’ chlàr, agus tha e a’ cantail na dh’fheumas e. Bhriseadh e ann an dà leth thu nan robh e nas fhaide.
2. Grandma’s Hands
Airson clann nan naochadan, chuir a’ mhòr-chuid againn eòlas air an t-sampall a nochd anns an òran “No Diggity” le Blackstreet, air a riochdachadh le Dr Dre. Tha an cruth air a’ chlàr snog, a’ bruidhinn air cuimhneachan Bhill air a seanmhair a’ bualadh bois anns an eaglais, a’ toirt comhairle do bhoireannaich òga sa bhaile, agus a’ dìon Bill o smachd athar, ach airson am buaidh as motha fhaighinn às feumaidh tu èisteachd ris an tionndadh air Live At Carnegie Hall. On a chaochail mo sheanmhair Màiri, tha an t-òran seo a’ tighinn gu cuimhne glè thric. Mar a chanas Bill “A lot of people come up to me and say man, I dug my grandma too.”
3. Harlem/Cold Baloney
Tha an clàradh air fad o Charnegie Hall a’ nochdadh cho èirmseach, cho èibhinn agus cho math ’s a bha e mar neach-aghaidh air còmhlan-ciùil. Tha rudeigin cho cool mun dòigh sa bheil e a’ cantail ‘cat’ ri daoine. Tha e doirbh a chreid nach do thog e giotar mus robh e 29 (cha robh e seinn gu poblach no air òran a sgrìobhadh), bha e air a bhith sa chabhlach Ameireaganach agus ag obair a’ cur taigh-beaga a-steach gu pleanaichean, thàinig a’ chiad chlàr Just As I Am a-mach nuair a bha e 33, agus cha mhòr gun do dh’fhàg e gnìomhachas a’ chiùil gu tur ann an 1985 aig aois 47 nuair a dhiùlt e cùmhnant eile a shoighneadh le companaidh sam bith. Seo fear aig nach robh ùidh ann a bhith a’ ceannach an t-saoghail aig prìs sam bith. A-rèir coltais, ’s e a’ bhuille mu dheireadh a bh’ ann gun do chuir Columbia a-mach clàr le Mr. T an àite clàr Bhill!
4. Lean On Me
Ged nach biodh e a’ dol air chuairt ach glè ainneamh agus cha robh e a’ cur a-mach ceò lean cliù Bhill tro shampladh ann an R&B is Rap, daoine a’ dèanamh nan tionndaidhean aca fhèin agus Lean On Me a’ nochdadh anns a h-uile dara sanas-reice. Tha an t-òran seo air a bhith ga chlàradh leis a h-uile neach, fiù ’s Glee air ais anns na làithean dorcha sin. Tha a h-uile duine eòlach air achachan eil e air a chluich ro thric gu bheil thu searbh dheth, agus ann an dòigh, faodaidh tu an t-òran seo a chumail a’ dol airson uairean a thìde, tha e a’ togail ’s a’ togail agus a’ cur an cèill gu bheil sinn uile feumach taic àm air choireigin.
Mar a thug mo charaid dhomh eòlas air Bill o chionn bhliadhnaichean roimhe, bidh an t-òran seo nam chuimhne gu bràth o thuras rathaid eadar Glaschu agus Dùn Èideann, a’ toirt lioft do charaidean còire eile ’s iad a’ dol gu consairt Runrig. Sheinn sinn seo a-rithist ’s a-rithist, ged a bha Bruce is na Dòmhnallach ann an deagh fhonn, ’s e òran Bhill a thug toileachas as motha dhomh air an M8 agus gus an latha an-diugh. Seo Bill a’ nochdadh aig tribute dha o chionn bliadhna no dhà, a’ faicinn an spèis a tha aig daoine de gach aois dhan duine agus dhan cheòl aige. Tha an t-òran seo air beatha ùr fhaighinn uair eile leis an t-suidheachadh èiginneach aig a’ Chòrona-bhìorais agus bheir e comhfhurtachd do dh’iomadh neach airson iomadh bliadhna fhathast. ‘S e òran buan a th’ ann.
5. Still Bill
‘S e an rud as prìseilie dhomhsa mu dheidhinn ceòl Bhill gu bheil e a’ rannsachadh dè tha e a’ ciallachadh a bhith nad fhear san t-saoghal. Cò ris a tha e coltach a bhith nad dhuine, nad athair, nad leannan, nad ogha, nad shaighdear (I Can’t Write Left Handed), nad mhac – ann an cuid de na h-òrain, tha e ag innse sgeulachdan dhaoine àbhaisteach, agus cha mhòr gun fhiosta gan leudachadh is gan togail an-àird mar shailm. Chan eil an t-eagal air rudan dorch, rudan pianail a chur an cèill, (èist ri Better Off Dead! a bhios a’ crìochnachadh le fuaim urchair!) ach tron cheòl agus tro na briathran tha e follaiseach gu bheil sruthan làidir de cheartas agus gràdh a’ ruith tron duine is an obair aige. Nuair a bhruidhneas sinn air fireannachd agus na h-eisimpleirean bu chòir dhuinn sealltainn dhan t-saoghal, cha tèid sinn fada ceàrr le Bill Withers.
Ann an iomadh seadh ’s e a bheatha fhèin an t-òran a b’ fheàrr a rinn Bill riamh agus tha an dà chuid, ìrisleachd agus comas a’ nochdadh anns an fhiolm Still Bill o 2009. Bheir e blàthachadh dhan a’ chridhe as fhuaire.
Fhuair Bill Withers bàs le trioblaidean cridhe aig aois 81 ann an Los Angeles Diluain. Dh’ainmich a theaghlach e mar “Fear aonarach le cridhe a bha ga iomain gus ceangal ris an t-saoghal”. Anns na làithean seo far a bheil sinn uile aonranach, feumaidh sinn ar n-iomain fhèin gus na ceanglaichean sin a dhèanamh.
Tha mi an dòchas gun còrd na h-òrain seo riut, thoir an aire ort fhèin.
Powered by WPeMatico
“Bha fhios a’m gun robh còir agam stad a bhith a’ cluiche Dark Souls nuair a thòisich mi miannachadh crìoch a chur air a’ gheama.” Aithris mun gheama-choimpiutair Dark Souls, le ceithir pìosan comhairleachaidh don neach leis am bu mhiann buannachadh, le Robbie MacLeòid.
Bha fhios a’m gun robh còir agam stad a bhith a’ cluiche Dark Souls nuair a thòisich mi miannachadh crìoch a chur air a’ gheama.
Beachd àraid a tha sin ri leughadh, tha fhios, ach tha e fìor. Beagan fiosrachaidh airson toiseach tòiseachaidh:
‘S e geama-coimpiutair bho 2011 a th’ ann an Dark Souls, a chaidh a dhèanamh le FromSoftware fo stiùir lèirsinneach Hidetaka Miyazaki. ‘S e a’ chiad geama Dark Souls a bh’ ann, agus an dàrna anns an sreath Souls. Choisinn an geama cliù mar gheama diabhalta doirbh, peanasachail, le bossaichean mòra fuathmhor a chuireadh às dhut ann am priobadh. Geama a nochdadh annad fearg, a bharrachd air sìon sam bith eile. Mar a thuirt Miyazaki fhèin ann an agallamh le Wired, ‘Tha mi air cur romham geamaichean a dhèanamh a bheireas deagh fhaireachdainn do chluicheadairean tro iad a bhith a’ dèanamh a’ chùis air èiginn.’
Tha buaidh nach gann air a bhith aig na geamaichean Souls; tha a h-uile neach a chluicheas geamaichean-coimpiutair san latha an-diugh eòlach air an ainm. Tha fiù ’s genre ùr air fàs às na geamaichean — ‘Soulslike’. (Ràmh eile: ann an aon de na geamaichean ‘Soulslike’, Nioh, tha aon de na caractairean Èireannach agus cha bhi i ach a’ bruidhinn na Gaeilge!)
Sgeulachd agus Spionnadh
A thaobh sgeulachd, tha Dark Souls stèidhichte ann an tìr den ainm Lordran. Tha thu fhèin neo-marbh, agus a’ feuchainn ri solas a’ tilleadh dhan tìr thìamhaidh seo, gun a bhith a’ fàs Falamh, no ‘Hollow’ — d’ inntinn a chall gu tur. Air feadh an t-saoghail tachraidh thu ri caractairean a tha air fàs Falamh, nach eil a-nis ach nan creutairean feirge, no ri daoine a tha air an spionnadh aca a chall gu tur.
’S ann mar seo — gun spionnadh — a tha aon de na ciad charactairean ris an coinnich thu sa gheama, seann ghaisgeach nach tèid a-mach a-rithist, fear a tha buileach gun dòchas. “Dè tha ceàrr?” canaidh e riut. “An do ghabh thu feagal? Na gabh dragh. Gabh suidhe is fàs comhfhurtail. Bidh an dithist againn Falamh a dh’aithghearr.” Tha an saoghal eu-dochasach, is làn feirg.
Ach fhuair mi fhèin lorg air nàdar de shìth am measg nam bàsan, agus toil-inntinn ann an saoghal a tha na dheann-ruith gu crìoch gach nì.
Teachdaireachd a h-Aon: Gabh air do Shocair
Anns a’ mhòr-chuid de gheamaichean, chan fheum thu gabhail air do shocair. Stiùiridh an geama thu gu ìre mhòr, agus fàsaidh thu cho cumhachdail is nach urrainn dha na nàmhaidean a nochd tràth anns a’ gheama cron a dhèanamh ort. ’S urrainn dhut ruith tromhpa.
’S urrainn dhut cuideachd feuchainn ri dhol nad dheann tro Dark Souls, a’ feuchainn ri ruith seachad air a h-uile càil.
Cha tèid gu math leat.
Feumar gabhail air socair ann an saoghal Dark Souls. Ann an Dark Souls, fiù ’s às dèidh 20 uair de chluiche, thèid aig na sòmbaidhean bho thoiseach a’ gheama do mharbhadh mura gabh thu cùram. Tha gach neach cunnartach agus a dhìth air do làn aire. Tha seo gu h-àiridh fìor a thaobh nam bossaichean. Tha agad ri bhith cùramach agus dàna ma tha thu airson a bhith soirbheachail. Feumaidh tu bhith, ma faod mi beagan Beurlachais a chleachdadh, beò anns a’ mhòmaid.
Ò, cuideachd, chan eil putan ‘pause’ idir ann an Dark Souls.
Mar sin, dhomh fhèin, ’s ann mar a bhith ri nàdar de mheditation a bha Dark Souls. Bha agam ri aire a chumail air gach nì: gach oisean anns am b’ urrainn nàmhaid falach; gach criomag còmhraidh anns am b’ urrainn fiosrachadh a bhith na falach; gach sabaid, gach tìr ùr, gach pìos uidheim. Le bhith a’ sealltainn air an t-saoghal le aire, ghabh mi luach ann barrachd na tha mi ann an iomadach gheam’ eile.
Nuair a chrìochnaichinn seisean Dark Souls, bhithinn a’ faireachdainn mar gun robh mi dìreach air suidhe làn-aire airson greis. Bha mi nas cùramaiche nam bheatha fhèin, nas puingeile, nas taingeile. Bhithinn beò anns a’ mhòmaid — ged nach robh dùil agam gun leumadh uilebheist air choreigin às a’ phreas.
Teachdaireachd a Dhà: Na dèan coimeasan ri faileasan
Fhad ’s a tha thu a’ gabhail air do shocair, bidh aire agad air dè cho luath is a tha daoin’ eile air dhol. Chì thu faileasan nan daoine seo anns a’ gheama fhèin. Cuimhnichidh tu gu bheil cuideigin ann a tha air crìoch a chur air na trì geamaichean Dark Souls ann an ochd uair a thìde uile gu lèir. Cuimhnichidh tu seo nuair a tha an aon sòmbaidh ud air do mharbhadh airson an treasamh turas ann an sreath.
A bharrachd air sin, bidh aire agad air dè cho luath ’s a bu mhiann leat dol. Cha bhi thu airson feuchainn ris an Deamhan-Tairbh a mharbhadh a-rithist. Bidh thu airson crìoch a chur air a’ phàirt seo, tiog a chur sa bhogsa, gluasad air adhart aig astar.
Cha ghabh Dark Souls truas riut.
Tha agad ri gabhail ris. Tha agad ri gabhail ris gu bheil daoin’ eile ann a tha nas comasaiche aig a’ gheama, no nas fortanaiche, na tha thu fhèin; tha agad ri gabhail ris nach eil thu buileach far a bheil thu ag iarraidh a bhith, nach eil thu air an adhartas a tha thu ag iarraidh dèanamh a dhèanamh fhathast.
Ach thig sin. Cuiridh thu às dhan Deamhan-Tairbh, agus, nas fhaide air adhart anns a’ gheama, nuair a tha agad ri dà no trì dhiubh a shabaid aig an aon àm, bidh e eagalach, gun teagamh sam bith, ach bidh earbsa agad annad fhèin. Bidh thu, uair agus a-rithist, air do chuid fhoighidinne a chleachdadh, agus bidh e mar fhèith a tha air fàs làidir le chleachdadh.
An-dràsta ge-tà, a’ faicinn nam faileasan a tha a’ ruith seachad ort, tha agad ri gabhail ris. Gabh earbsa gun dèan thu a’ chùis le foighidinn, agus nach toir coimeasan riut ach mì-thoileachas.
Teachdaireachd a Trì: Nàmhaid mu seach
Chan fhiach feuchainn ri barrachd na dà nàmhaid a-mhàin a shabaid aig aon uair ann an Dark Souls. Aon (uill, dà) de na bossaichean as doirbhe a tha ri lorg anns a’ gheama ’s iad Ornstein agus Smough, dithist seann ghaisgeach a th’ agad ri sabaid aig an aon àm. Leotha fhèin, chan eil iad mòran nas miosa na bossaichean eile a’ gheama; ach còmhla, ’s e sabaid dhuilich a tha romhad.
Ach tha seo fiù ’s fìor airson nàimhdean beaga a’ gheama cuideachd. Thèid aig creutair sam bith a’ chùis a dhèanamh ort ann an Dark Souls ma tha grunnan aca ann. Ma bhios tu a’ feuchainn ri cus a dhèanamh aig an aon àm, cuiridh e fodha thu.
Nàmhaid mu seach. Aon rud aig aon àm. Bidh dàna, seadh, agus dèan oidhirp; ach na feuch air cus a dhèanamh.
Teachdaireachd a Ceithir: Iarr air taic
Cuimhnich air a’ Ghaisgeach Ghruamach air an robh mi a-mach na bu thràithe? Fhad ’s a tha thusa a’ dol a-mach dhan t-saoghal agus a’ feuchainn, a’ strì, bidh esan na shuidhe ri taobh a’ ghealbhain, a’ gearan, a’ magadh, agus cha bhi e ri mòran eile a bharrachd air sin. Tha e air a mhisneachd a chall buileach; chan eil dòchas idir aige, agus tha e a’ magadh air daoin’ eile a tha a’ feuchainn ri cùisean atharrachadh.
Ach, aig cridhe Dark Souls, tha teachdaireachd làidir a’ dealradh mar lasair: chan eil thu nad aonar. A dh’aindeoin doilleireachd an t-saoghail, a dh’aindeoin bàis is feirg is eu-dòchais, ’s urrainn dhut iarraidh air taic. Aig amannan thig an taic seo bho chluicheadairean eile: ’s urrainn dhut tron eadar-lìon cluicheadairean eile a thoirt a-steach don gheama agad. Uaireannan eile, ’s urrainn dhut na caractairean ris an do thachair thu a thoirt còmhla riut airson greis, gu h-àraidh faisg air bossaichean doirbhe. Tha dìreach agad ri iarraidh air taic.
Agus beiridh an fheadhainn a tha cumail taic riut buaidh ort. Ma leughas tu sìon mu dheidhinn Dark Souls, chìthear iomraidhean air Solaire, caractar toilichte is dòchasach a bhios ag adhradh na grèine. Tha solas ann fiù ’s aig àm bàs an teine.
Dhomh fhèin ’s e an caractair Laurentius a tha glaiste nam chuimhne, fear a ionnsaicheas breò-dhraoidheachd dhut, .i. draoidheachd an teine. Bidh Laurentius a’ gabhail ùidh annad, gu h-àraidh an coimeas a’ Ghaisgich Ghruamaich. Nuair a chuireas tu crìoch air còmhradh le Laurentius, canaidh e san dealachadh, “Na fàs Falamh a charaid.”
Ann an saoghal Dark Souls, tha e nas fhasa fàs Falamh, no fàs eu-dòchasach, na cumail ort. Ach san uair sin, tha na dàimhean againn nas cudromaiche. Na fàs Falamh, a charaid.
Co-dhùnadh
An-dràsta ge-tà, tha mi airson ruith seachad air gach nàmhaid. Tha mi airson crìoch na sgeòil a ruigsinn, dìreach airson crìoch a chur air. Agus tha sin gu tur an aghaidh mo thuigse fhèin de Dhark Souls.
Is mar sin, às dèidh mo chiad 20 uair san t-saoghal, às dèidh diofar deamhain agus bossaichean (fiù ’s Ornstein is Smough!) tha mi ag ràdh soraidh ri Dark Souls, airson greis co-dhiù. Fàgaidh mi an saoghal ud an-dràsta, làn earbsa gum bi na Ceithir Tighearnan, agus taghadh mu dhàn na cruinne-cè, fhathast gam fheitheamh nuair a thilleas mi. Agus tha mi an dòchas nuair a thilleas mi gun gabh mi ris na tha an geama a’ toirt orm chur an cèill: foighidinn, fèin-mhathanas, càirdeas, agus aire.
– Robbie MacLeòid
Corra fhacal fheumail
Anman Dorcha — Dark Souls
Falamh — Hollow
Mol a’ Ghrian! — Praise the Sun!
Dh’eug thu. — You died.
An Gaisgeach Gruamach — The Crestfallen Warrior
Breò-dhraoidheachd — Pyromancy
‘Shin thu. Fanaidh mis’ an seo, airson sealltainn air a’ ghrèin. ’S e nèamhach àlainn a th’ anns a’ ghrèin. Mar athair mhiorbhailteach! Ach gum bithinn fhèin cho mòr-dhealrach!’ — ‘Oh, hello there. I will stay behind, to gaze at the sun. The sun is a wondrous body. Like a magnificent father! If only I could be so grossly incandescent!’ (Solaire)
‘Mar sin leat, ma-thà. Gabh cùram, a charaid. Na fàs Falamh.’ — ‘‘Goodbye then. Stay safe friend. Don’t you dare go hollow.’ (Laurentius)
Beagan Ghaeilge an Nioh: https://www.youtube.com/watch?v=nRLsyv8cEmk
Agallamh le Miyazaki: https://www.wired.co.uk/article/dark-souls-3-hidetaka-miyazaki-interview
Powered by WPeMatico
