2023 an t-Sultain / Sept. Grace Darling

Le seaboardgàidhlig

Bana-ghaisgeach nan cuantan, Grace Darling

CC

O chionn 185 bliadhna air an 7 latha den t-Sultain shàbhail Grace Darling agus a h-athair naoinear às an long-bhriste HMS Forfarshire. Mar bhana-ghaisgeach na mara tha e iomchaidh gum bi cuimhne againn oirre nar coimhearsnachd chladaich air an ceann-là seo.

Rugadh Grace ann an 1815 ann an Northumberland, mar nighean neach-taigh-sholais, agus ann an 1838 bha Grace a’ fuireach còmla ris agus a màthair anns an taigh-solais Eilean Longstone, air fear de na h-Eileanan Farne. Bha Grace 22 aig an àm sin agus a’ cuideachadh le obair an taighe agus an taigh-sholais, nam measg le cumail faire.

Sna h-uairean tràtha den 7 den t-Sultain, a bha gu sònraichte stoirmeil, chunnaic Grace briseadh-luing eagalach bho uinneag an t-seòmair-chadail aice – bhuail bàta-smùide eilean ìosal creagach, Big Harcar Rock, mu mhìle air falbh, agus bhris na dhà leth. Thachair sin mu 4 uairean sa mhadainn. Ruith i dhan phrosbaig feuch am faiceadh i duine beò sam bith, ach bha e fathast ro dhorcha, ach an ceann ùine dh’aithnich iad daoine air a chreig.  Cho-dhùin Mgr Darling agus Grace gun iomraicheadh iad an sin, a dh’aindeoin staid uabhasach na sìde ‘s na mara, gus feuchainn ri na truaghanan a shàbhaladh. Bha fios aca gum biodh sin na bu luaithe na feitheamh air a’ bhàta-teasairginn à Seahouses (e fhèin bàta-ràmh), nach toisicheadh idir, ‘s dòcha, leis an t-sìde ‘s an astar na bu mhotha.

Longstone Lighthouse, Michael Spiller from Bradford, UK, CC BY-SA 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, via Wikimedia Commons

Às dèidh saothrach anabarraich, chaidh aca air an copal aca a stiùreadh dhan àite, far an deach Mgr Darling suas air a’ chreig a’ fàgail Grace na h-aonar a’ cumail am bàta faisg air làimh sa mhuir fhiadhaich ‘s san stoirm fheargach. Lorg iad naoinear luchd-teasairginn, cus rim toirt dhan taigh-sholais ann an aon bhaidse. Dh’iomair iad a’ chiad fheadhainn air ais – boireannach, fear air a ghoirteachadh, agus triùir den chriutha, agus an uair sin dh’iomair Mgr Darling agus an criutha air ais airson chàich. Dh’fhuirich Grace san taigh-sholais gus coimheadh às dèidh an fhir lèonta agus a’ bhoireannaich, a chaill dithis cloinne san tubaist. Ro 9 uair sa mhadainn bha a h-uile naoinear sàbhailte ann an Longstone.

Bha an HMS Forfarshire air an t-slighe bho Hull gu Dùn Dèagh le 62 daoine air bòrd. Bha na goileadairean air am fàilneachadh agus mar sin bha an t-einnsean gun fheum, agus cha robh aig a’ chaiptean ach nàdar de sheòl ri chleachdadh san stoirm. Shaoil e am mearachd gur e taigh-solais Inner Farne a bh’ anns an Longstone agus dhrioft am bàta-smùide air an eilean chreagach neo-fhaicsinneach. Bhrìs an long na dà leth, agus ron ghlasadh an latha cha mhòr nach robh e air a dhol fodha.  Chaidh aig naoinear eile air teicheadh anns a’ bhata-teasairginn aig an long fhèin agus chaidh an sàbhaladh le long eile san dol seachad. Chaidh na cuirp-chloinne a lorg cuideachd leis a’ bhàta-teasairginn à Seahouses (is bràthair Grace air aon de na ràimh). B’ feudar dhan bhàta sin cuideachd feitheamh fad 3 làithean aig taigh-solais Longstone air sgàth na sìde.

Grace le ràmh / Grace with an oar

Nuair a nochd an naidheachd, chaidh Grace na bana-ghaisgeach chliùiteach air feadh na dùthcha. Fhuair i urraman, duaisean (nam measg £50 bho Bhanrìgh Bhictoria!), agus fiù ‘s tairgsean-pòsaidh. Chaidh bàrdachd is òrain a sgrìobhadh mu a deidhinn agus chaidh iomadh portraid a pheantadh. Gu mi-fhortamach ge-tà, cha robh mòran ùine air fhagail dhi gus tlachd a ghabhail na cliù (ma ghabh idir) – chaochail i leis a’ chaitheamh dìreach 4 bliadhna às dèidh sin. Thàinig na ceudan dhan tiodhlacadh ann am Bamburgh, far a bheil carragh-chuimhne brèagha san chladh aig eaglais eachdraidheil Naomh Aodhan, agus tha an iomhaigh-chloiche shnaithte àlainn a bha air an tuama aice air a gleidheadh am broinn na h-eaglais. Bha cothrom agam tadhal orra nuair a bha mi ann an Northumberland an-uiridh.  Tha taigh-tasgaidh RNLI Grace Darling ann am Bamburgh cuideachd. https://rnli.org/find-my-nearest/museums/grace-darling-in-10-objects

Tha bana-ghaisgeach iomraidh againne ann am Machair Rois cuideachd – Oighrig an Dà Raimh; cuimhnichean, còmhla ri dìleab shònraichte Grace, gun do chluich na boireannaich cuideachd riamh am pàirt ann am dràma nan cuantan.

Eaglais an Naoimh Aodhan / St Aidan’s Church

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Maritime heroine, Grace Darling

Jug in Bamburgh Castle

On 7  September it will be 185 years since Grace Darling and her father saved the lives of nine souls from the wrecked HMS Forfarshire. As a maritime heroine, it’s fitting for our coastal community to remember her on this anniversary.

Grace was born in 1815 in Northumberland, daughter of a lighthouse-keeper, and in 1899 Grace and her mother were living with him in Longstone Island lighthouse, one on of the Farne Islands. Grace was 22 then, and helping with household and lighthouse duties, including taking turns at watch.

In the exceptionally stormy night to 7 September Grace saw from her bedroom window a terrible wreck happening – a steamship hit a low rocky island, Big Harcar Rock, about a mile away, and broke in two. This happened about 4am. She ran to the lighthouse telescope to see if she could spot survivors but it was still too dark, but eventually they could make out some people on the rock. Mr Darling and Grace decided to row there, despite the dreadful conditions, and try to rescue them – they knew that would be quicker than waiting for the lifeboat (also a rowing boat) from more distant Seahouses, which might not even have launched due to the weather conditions and distance.

With immense effort, the two of them managed to get their coble to the scene, Grace on her own holding the boat steady in the raging waters and storm while her father went onto the rock. They discovered nine survivors, too many for one trip back to the lighthouse. They brought back the first batch, a woman, an injured man, and three crewmen to Longstone, and then Mr Darling and the crewmen rowed back to get the remaining survivors while Grace and her mother tended the injured man and the woman, whose two children had been lost. By 9am all nine were safely at the lighthouse.

The ship was the HMS Forfarshire, en route from Hull to Dundee with 62 people on board. The ship’s boilers had failed, so the engine was useless,  and the captain only had a makeshift sail to use in the storm. He mistook the Longstone light for the Inner Farne one, and drifted onto the unseen rocky island. The ship broke in two, and by morning was almost completely sunk.  Nine other people had managed to board the ship’s lifeboat and were later picked up by a passing ship – all others were lost. The two drowned children’s bodies were also picked up later by the Seahouses lifeboat (with Grace’s brother on one of the oars). That lifeboat also had to shelter at the lighthouse for 3 days because of the weather.

Once the news broke, Grace was celebrated as a heroine throughout the land. She received honours, rewards (including £50 from Queen Victoria!), and even proposals of marriage.  Poems and songs were written about her and her portrait was freqently painted. Sadly, however, she didn’t live long to enjoy the admiration (if indeed she did) – she died of tuberculosis only four years later. Crowds turned out for her funeral in Bamburgh, where she has an ornate monument in the churchyard of historic St  Aidan’s Church, and the beautiful recumbent carving from her tomb is now preserved inside the church. I was able to visit them while in Northumberland last year.  There is also a RNLI Grace Darling Museum in Bamburgh : https://rnli.org/find-my-nearest/museums/grace-darling-in-10-objects

On the Seaboard we also have our rowing heroine – Effie of the Two Oars; a reminder, along with Grace’s remarkable legacy, that women too have always played their part in the drama of the seas.

by Charles Achille D’Hardviller, Dallas Museum

Tadhail air seaboardgàidhlig

Powered by WPeMatico

Back Community Playlist

Le Gordon Wells

CEBac playlistComann Eachdraidh Sgìre Bhac have been busy recently, placing translatable subtitles on more of their videos. It’s only a year since the first one went up – A Tour of Upper Coll/Cuairt Chuil Uaraich – with Coinneach MacÌomhair and Maighread Stiùbhart.

Now, with the help of Comhairle nan Eilean Siar and the Western Isles Development Trust, student placement Ellie MacDonald has added another 8 videos to the subtitled archive. That’s a substantial piece of work which deserves hearty congratulations!

You can now view the “box set” in this dedicated playlist:

There are hours of fascinating discussion and reminiscence there. And learners or non-speakers of Gaelic can also follow the conversations with the help of the subtitles, not to mention the option of slowing down the speed of the video to help you catch what’s being said, using the YouTube Settings wheel.

Mealaibh ur naidheachd, a chàirdean!


Tadhail air Island Voices – Guthan nan Eilean

Powered by WPeMatico

Digital Fèis Re-run

Le Gordon Wells

DigFeisPosterThe second Digital Fèis for Aire air Sunnd is now scheduled for 11th and 12th August, taking the place of the May event which had to be postponed. Here’s the updated programme. Island Voices will be represented again, with new video playlists, and there will be additional Gaelic representation from the “Gaelic Crisis” writing team in the interdisciplinary forum on the Friday.


Tadhail air Island Voices – Guthan nan Eilean

Powered by WPeMatico

Fios naidheachd: Dè na prìomh chùisean a tha mu choinneamh seirbheisean slàinte is cùram sòisealta na h-Alba?

Le Oifigear Gàidhlig

Thathar ag iarraidh air muinntir a’ phobaill fios a chur chun na Comataidh Slàinte, Cùram Sòisealta agus Spòrs  a mholadh cheistean agus chùisean a bu toil leotha a thogail le Rùnaire a’ Chaibineit airson Slàinte is Cùraim Shòisealta. Chaidh cuireadh a thoirt do Mhìcheal MacMhathain BPA, Rùnaire a’ Chaibineit airson Ath-bheothachadh NHS, Slàinte agus Cùraim Shòisealta … Leugh an corr de Fios naidheachd: Dè na prìomh chùisean a tha mu choinneamh seirbheisean slàinte is cùram sòisealta na h-Alba?

Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba

Powered by WPeMatico

35 bliadhna bho Earrann 28 – agallamh le Jim Whannel

Le Oifigear Gàidhlig

Bidh an Fhèis Phoileataigs a’ tòiseachadh ann an ùine nach bi fada. Mar phàirt den phrògram, bidh Jim Whannel, neach-foghlaim a tha dìreach air a dhreuchd a leigeil dheth mar Stiùiriche Foghlaim aig Bòrd na Gàidhlig, a’ gabhail pàirt ann am pannal beachdachaidh mun bhuaidh aig Earrann 28. Chuir sinn beagan cheistean air Jim mun … Leugh an corr de 35 bliadhna bho Earrann 28 – agallamh le Jim Whannel

Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba

Powered by WPeMatico

Fios naidheachd: Comataidh aig Taigh an Ròid gus ath-leasachadh air solar a sgrùdadh

Le Oifigear Gàidhlig

Deich bliadhna cha mhòr air adhart bho Achd Ath-leasachaidh an t-Solair (Alba) 2014, tha Comataidh aig Pàrlamaid na h-Alba ag iarraidh faighinn a-mach a bheil na h-ath-leasachaidhean air lìbhrigeadh a rèir nan amasan aca. Thug Achd 2014 a-steach dleastanasan ùra air buidhnean poblach beachd a ghabhail air mar a dh’fhaodte an cuid solair a chleachdadh … Leugh an corr de Fios naidheachd: Comataidh aig Taigh an Ròid gus ath-leasachadh air solar a sgrùdadh

Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba

Powered by WPeMatico

Fios naidheachd: Beachdan gan sìreadh air eadar-gluasad cothromach dhan Ear-thuath agus do Mhoireibh

Le Oifigear Gàidhlig

Tha comataidh aig Taigh an Ròid ag iarraidh air a’ phoball an cuid bheachdan a thoirt seachad air dè an coltas a bu chòir a bhith air eadar-gluasad cothromach dhan an Ear-thuath agus do Mhoireibh.  Tha Comataidh Eaconamaidh agus Obair Chothromach Pàrlamaid na h-Alba ag iarraidh bheachdan a chluinntinn bho air feadh na sgìre gus an taic … Leugh an corr de Fios naidheachd: Beachdan gan sìreadh air eadar-gluasad cothromach dhan Ear-thuath agus do Mhoireibh

Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba

Powered by WPeMatico

Ath-bheothachadh nan Rathaidean-iarainn air faire an Èirinn?

Le alasdairmaccaluim

Chaidh sgrìobhainn gu math cudromach fhoillseachadh an-diugh: Lèirmheas Ro-innleachdail Uile-Èirinn airson Rathaidean-iarainn.

Chaidh seo a sgrìobhadh mar thoradh air aonta ann an 2021 eadar Riaghaltasan Poblachd na h-Èireann agus Èirinn a Tuath gus coimhead air rathaidean-iariann air feadh na dùthcha.

Stèisean Mòr-Shràid Bhictoria. Beul Feirste

Carson a bha feum air lèirmheas mar seo?

Ma choimheadas tu air mapa den lìonra rèile ann an Èirinn, chì thu carson. Seo 1920 an taca ri 2020. Chaidh tòrr rathaidean-iarainn a dhùnadh, a’ fàgail suideachadh far a bheil beàrnan mòra air a’ mhapa.

Tha an suidheachadh gu sònraichte dona ann an Èirinn a Tuath agus sa phoblachd faisg air na crìochan. Rinn dealachadh na h-Èireann ann an 1921 cron mòr air na loidhnichean a bha a’ dol tarsaing air a’ chrìch. Agus a bharrachd air seo, taobh a-staigh Èirinn a Tuath, cha robh an riaghaltas idir taiceil do rathaidean-iarainn co-dhiù agus dhùin iad a’ mhòr-chuid de na loidhnichean aca.

Ann an taobh deas na poblachd cuideachd, tha cha mhòr a h-uile loidhne a’ dol gu Baile Atha Cliath gun cheanglaichean gu leòr eadar bailtean eile air a’ chosta an iar.

Agus chan eil mòran trèanaichean dealanach ann nas motha – dìreach siostam DART ann am mòr-sgìre BAC. Chan eil na trèanaichean eadar-cathrach dealanach agus chan eil trèanaichean dealanach sam bith ann an Èirinn a Tuath. Chan eil ceanglaichean matha ann leis na puirt-adhair nas motha.

Tha an dà riaghaltas ag obair còmhla air an Enterprise – an trèana eadar Beal Feirste agus BÀC ach tha na trèanaichean sean is slaodach agus chan eil iad ro luath – no ro thric. Mar thoradh air seo, tha na h-àireamhan a tha a’ cleachdadh na seirbheis air a bhith a’ sìor chrionadh.

Seo mapa de na molaidhean a th’ anns an Lèirmheas ro-innleachdail.

Tha tòrr leasachaidhean air am moladh airson Uladh – an dà chuid ann an Èirinn a Tuath agus sa Phoblachd – bhiodh ceangal rèile aig Tìr Chonaill aon uair eile cho math ris an Omaigh, An Srath Bàn, Dún Geanainn, Àrd Mhacha, Muineachán is eile. (Chan eilear a’ moladh rathad-iarainn gu Fear Manach gu mi-fhortanach….)

Bhiodh ceanglaichean nas fheàrr eadar tuath agus deas air taobh an iar na dùthcha cuideachd.

Agus thathar a’ moladh stèiseanan aig Port Adhair na Sionainne, Bheul Feirste agus Bhaile Atha Cliath.

Chosgadh seo uile còrr is £30 billean ach is fhiach a h-uile sgillinn nam bheachd!

Ach mus dèanar adhartas leis a’ phlana lèirsinneach, ro-chudromach, feumar Seanadh agus Riaghaltas Èirinn a Tuath ath-steidheachadh.

Alasdair


Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

Powered by WPeMatico

Climate, Heritage, & Wellbeing Seminar

Le Gordon Wells

In the second Aire Air Sunnd July webinar a fresh panel discusses “Climate Change, Heritage, and Wellbeing”. This follows on from the previous week’s discussion of the not unrelated topic of Mapping Placenames & Stories of North Uist.

Followers of Island Voices will recall that earlier discussion in the CEUT Gaelic group addressed the theme of coastal erosion in a historical context, with mentions of stories of the last person to walk from Heisgeir to North Uist as well as the no longer evident Baile Siar to the west of today’s Baile Sear. The retention of CEUT chair Uisdean Robertson on the panel from last week provides continuity in this regard, while project officer Sharon Pisani reprises the role of webinar chair.

AASClimateChange

Here’s some of the CEUT description of the webinar from their Facebook page:

“From the shores of North Uist to the tropics of Barbados and the arid landscapes of Somalia, the relentless grip of climate change threatens to erode not only our natural world but also the invaluable heritage that binds us. As rising sea levels and extreme weather events encroach upon our most cherished sites, it is a stark reminder that safeguarding our shared history is intertwined with preserving our planet’s delicate equilibrium….
Book your ticket on Eventbrite to receive the Zoom link:
Don’t miss out on this opportunity to discuss North Uist’s heritage and climate effects.”

Tadhail air Island Voices – Guthan nan Eilean

Powered by WPeMatico

Aire air Sunnd: Digital Support

Le Gordon Wells

This week the St Andrews team of Alan Miller and Sharon Pisani completed the round-up and review of the Aire air Sunnd survey and activities, following on from Jess Wood and Gordon Wells. Their specific focus was on “Digital use and activities”, presented online again and available to view on YouTube.

These YouTube screenshots will give a quick impression of the range of topics covered: from digital accessibility in the North Uist community, through use of social media, special areas of interest such as Gaelic place names and climate change issues, and on to forthcoming events and ongoing needs – including further guidance on digital opportunities and potential.

Digital Access

Social Media

Placenames etc

community concerns

Digital support

The screenshots give a taste. The “full meal” is available here:

That’s the fourth video in the series of reports – all gathered together on this CEUT YouTube playlist:


Tadhail air Island Voices – Guthan nan Eilean

Powered by WPeMatico