Thug sinn sùil air Taisbeanadh a h-Ìmpireachd ann am Baile Ùistein ann an 1938 bho chionn ghoirid. Cha b’ e sin a’ chiad taisbeanadh mòr ann an Glaschu, ge-tà, ach an ceathramh fear, às dèidh taisbeanaidhean a chaidh a chumail ann am Pàirce Kelvingrove ann an 1888, 1901 agus 1911.
Bha fios agam gun robh na taisbeanaidhean air a bhith ann ach cha robh fhios agam idir gun robh trèanaichean aca. Fhuair mi a-mach bho chion ghoirid ge-tà, gun robh trèana bheag shònraichte aig taisbeanadh 1901 agus gun robh trèana air leth fhèin neònach aig taisbeanadh 1911.
Seo an rathad-iarainn ann an 1901. ‘S e the American Minature Railway an t-ainm a bh’ air agus bha e sònraichte a chionn ’s gur e a’ chìad mheanbh rathad-iarainn poblach ann am Breatainn a bh’ ann.
“The American Miniature Railway” – Taisbeanadh Eadar-nàiseanta Ghlaschu 1901
Bha an loidhne 160 troigh a dh’fhaide agus bha gèidse de 15″ aice. Chaidh an loco agus an trèana a thogail leis a’ chompanaidh Cagney Brothers ann an New York agus sin as adhbhar gu bheil coltas Ameireaganach air an loco. Bhiodh Cagney Bros a’ dèanamh rathaidean-iarainn beaga a bha car coltach ri “train sets” a bhiodh fèiltean spòrs no pàircean a cheannach mar kit. Bha iad furasta a chur sìos agus a thoirt air falbh.
Làrach na loidhne (a’ cuairteachadh toglaichean na Rùis). Chithear am mapa air fad aig: https://maps.nls.uk/view/103656955Seo dealbh eile den trèana – seall cho òg sa tha an dràibhear!
Ged nach robh rathad-iarainn àbhaisteach aig Taisbeanadh 1911 ann an Kelvingrove, bha rathad-iarainn gu math neo-àbhaisteach aca: Hamilton’s Aerial Railway. ‘S e seòrsa càr càbaill a bha seo a bha a’ ruith air rèilichean àrd os cionn na h-Aibhne Ceilbhinn.
Tha coltas caran zombiach air na boireanaich ri aghaidh an deilbh!Chithear an rathad-iarainn aerial faisg air an Oilthigh
‘S e rud inntinneach mu thaisbeanadh 1911 gun deach a chur air dòigh gus airgead a thogail cus cathair Eachdraidh is Litreachas na h-Alba a stèidheachadh ann an Oilthigh Ghlaschu. Rinn mi ceum ann an Eachdraidh na h-Alba (agus sòiseolas) san Oilthigh mu 85 bliadhna às dèidh an taisbeanaidh agus mar sin, tha mi gum math taingeil gun deach a chumail!
Nuair a bhios an glasadh-sìos deiseil, feumaidh mi a dhol dhan Phàirc airson beagan rannsachaidh a dhèanamh, feuch a bheir rud sam bith air fhàgail a tha a’ sealltainn gun robh na loidhnichean inntineach sin ann uair!
Tron ghlasadh-sìos, bidh mi a’ dol air cuairt cha mhòr gach latha gu Pàirc Bhaile Ùistein (Bellahouston Park) ann an Glaschu a Deas, gu math faisg air an taigh agam.
Tha a’ Phàirc ainmeil airson Taisbeanadh na h-Ìmpireachd a chaidh a chumail sa phàirc air ais ann an 1938. Ged a bha Taisbeanadh na h-Ìmpireachd uabhasach mòr is cudromach, is gann gu bheil rud sam bith air fhàgail dheth sa phàirc san latha an-diugh. Tha am Palace of Arts fhathast ann mar ionad spòrs, ach chaidh a h-uile rud eile a leagail, a’ gabhail a-steach fiù ’s tùr suaicheanta an Taisbeanaidh.
Nuair a bha mi a’ coimhead air seann chairtean-puist de Ghlaschu air ebay bho chionn goirid, chunnaic mi tè de Thaisbeanadh na h-Ìmpaireachd. Ann an oisean na cairte, mhothaich mi rud inntinneach – gun robh trèana bheag ann!
Ged a tha mi air a bhith a’ fuireach an seo fad 15 bliadhna is air a bhith fìor eòlach air a’ phàirc fad cha mhòr 30 bliadhna, cha robh sian a dh’fhios agam gun robh rathad-iarainn beag ann uair!
Bhon uair sin, tha mi air a bhith a’ dèanamh rannsachadh nach beag air an taisbeanadh. Cha robh e furasta faighinn a-mach mun rathad-iarainn – gu sònraichte leis gu bheil na leabharlannan uile dùinte an-dràsta – ach às dèidh tòrr mòr rannsachaidh, lorg mi fiosrachaidh air làrach-lìn sgoinneil Minor Railways aig Peter Scott agus chuir e thugam cuideachd artagal a sgrìobh e mu rathad-iarainn an taisbeanaidh. Chaidh agam air lethbhreac de phrògram agus de leabhran eile mun taisbeanadh fhaighinn air ebay cuideachd.
Mar phàirt den taisbeanadh, bha fèill spòrs air a ruith le Butlins ann an oisean ear-dheas na Pàirce ri taobh Mosspark Boulevard. Bha an rathad-iarainn mar phàirt de seo. Choimisean Billy Butlin dà loco airson na loidhne – dà loco dìosail le coltas locothothan smùid orra. Bha iad stèidhichte air na locothan Royal Princess class aig an LMS. Chuir Butlin ainmean nigheannan an Rìgh orra: Princess Elizabeth agus Princess Margaret Rose. Feumaidh gur e sàr forlock tugger a bh’ ann am Butlin!
Cha toil leam ainmean nan locothan is mar sin, cuiridh mi “John Maclean” agus “James Maxton” orra bho seo a-mach!
Artaigil mu thogail locothan an taisbeanaidh bhon Daily Record
Bha an loidhne 820 slat a dh’fhaide uile gu lèir le lùb aig gach ceann. Dh’fhosgail i air 03.05.38 agus dhùin i air 29/10/38 agus tron àm sin, chaidh leth mhillean duine air an rathad-iarainn bheag seo. Chosg turas air an trèana 6d.
Mapa de rathad-iarainn Bhaile Hùistein, 1938 (NB- ’s e rollercoaster a bh’ anns an “scenic railway”)
Seo làrach an fhèill spòrs/an rathaid-iarainn san latha an-diugh:
Às dèidh an taisbeanaidh, chaidh an trac agus na locothan “James Maxton” agus “John Maclean” gu diofar champaichean làithean-saora aig Butlins – bha grunn rathaidean-iarainn beaga ann an Clacton, Pwllheli, Minehead is eile. Agus thàinig fear de na locothan air ais a dh’Alba eadar 1956 agus 1963 air rathad-iarainn Butlins Inbhir Air. Gheibhear eachdraidh nan rathaidean-iarainn Butlins an seo.
Às dèidh iomadh bliadhna anns na campaichean saor-làithean, chaidh an dà loco a ghlèidheadh anns an Midland Railway Centre ann an Siorrachd Derby.
Fear de na locothan ann an Inbhir Air ann an livery Red Clydeside!
Nis, bhiodh e ceàrr an t-artagal seo a chrìochnachadh gun a bhith a’ toirt iomradh air a’ chòrr den taisbeanadh.
B’ e adhbhar an taisbeanaidh Ìmpaireachd Bhreatainn a bhrosnachadh. Mar chuideigin a tha an aghaidh ìmpireileas de gach seòrsa, rinn mi beagan rannsachaidh feuch an robh daoine a’ cur an aghaidh an taisbeanaidh air adhbharan poilitigeach aig an àm agus lorg mi am post bloga inntinneach seo mun chuspair:
Bha taobh Gàidhealach aig an taisbeanadh cuideachd. Am measg nan nithean as mòr-chòrdte san taisbeanadh, bha baile beag Gàidhealach air an robh “An Clachan” anns an robh lochan, taighean-dubha, Oifis Puist a bha a’ reic leabhraichean Gàidhlig am measg rudan eile, agus taigh-òsta. Bha an Clachan air culaibh Palace of Arts.
Seo an dealbh bhon phògram – loma làn stereotypes!
“With it’s white-walled cottages, its burn flowing under the old bridge, and at night the plaintive songs of the Islanders, An Clachan has brought to Bellahouston the mystic romance and glamour of remote Scotland”
An dòchas gu bheil sibh uile a’ faireachdainn romansachd agus glàmar rùnach Gàidhealtachd iomallach na h-Alba a chàirdean!
Ceart gu leòr bha tòrr stereotypes ann de gach seòrsa….
Colourfully-garbed Continentals? Whoa – racist much??Agus an e dìreach mise a th’ ann no a bheil an ealain seo car coltach ri rudan a chitheadh tu, ahem, sa Ghearmailt aig an àm sin??!
Agus mur a robh sin dona gu leòr, bha Pàillean Afraga a Deas agus Pàillean Rhodesia a Deas ann cuideachd…. No Pàillean Shealan Nuaidh a bha ag ràdh nach tàinig sìobilteachd dhan dùthaich ach bho chionn 100 bliadhna! Agus chan eil rùm gu leòr fiù ’s airson tòiseachadh air a’ mhisogony uile!!
Rinn mi eachdraidh na h-Alba (agus sòiseòlas) san oilthigh sna 1990an agus choimhead sinn air Taisbeanadh na h-Ìmpireachd mar phàirt de chùrsa fìor mhath a rinn mi air an robh “Scottish Government and the British State” mu Alba san 20mh linn – a’ coimhead air diofar thaobhan de dh’fhèin-aithne agus poileataigs na h-Alba agus bha e fìor math coimhead tro prògraman an taisbeanadh air an adhbhar seo. Tha mi a’ smaoineachadh gu bheil na leugh mi a’ dearbhadh na h-abairt Beurla “’s e dùthaich eadar-dhealaichte a th’ anns an àm a dh’fhalbh” leis a h-uile rud a tha air atharrachadh.
Ach ged a thuiteas Ìmpireachdan (mar as còir!), mairidh trèanaichean beaga gu bràth!
Alasdair
Mapa den taisbeanadh. Tha an rathad-iarainn aig 97 agus tha An Clachan aig àireamh 9.
Eàrr-ràdh: Às dèidh dhomh am post seo a chrìochnachadh, bha mi air mo chuairt làitheil anns a’ phàirc nuair a lorg mi an graffiti ùr seo an aghaidh colonachd ri taobh carragh-chuimhne turas an Rìgh is na Banrigh dhan taisbeanadh.
“The colonial regime owes its legitimacy to force and at no time does it ever endeavour to to cover up this nature of things”
Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week we are looking at International Mother Language Day. The 21st of February is … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week – International Mother Language Day
’S ann a bha i ann an Caisteal Tarrais (Carstairs) ann an Siorrachd Lannraig a Deas, eadar stèisean Chaisteal Tarrais agus Taigh Chaisteal Tarrais (air a bheil Taigh Menteith an-diugh). Chaidh a thogail le uachdaran na sgìre a bha a’ fuireach san taigh agus ’s e loidhne phrìobhaideach a bh’ ann.
Bha an t-slighe-trama mìle a dh’fhaid agus rinneadh an dealan air a son le dealan-uisge a rinneadh ann an Abhainn Chluaidh faisg air làimh.
Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week we are looking at how to say you can speak a language. … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week – I speak Gaelic
Tha Glaschu ainmeil fhathast airson a tramaichean, ged a dh’fhalbh iad cha mhòr 60 bliadhna air ais. Ach an robh fhios agad gun robh siostam trama fa leth ann am Baile a’ Ghobhainn mus robh an sgìre na pàirt de Ghlaschu?
Bha slighe-trama ann leis an ainm caran mòr-chùisean The Vale of Clyde Tramway. (“Càite bheil thu a’ fuireach?” “The Vale of Clyde?” “Oooh, spaideil!”)
Bha an loidhne seo mu 2 mhìle gu leth a dh’fhaid, a’ ruith air Rathad Bhaile a’ Ghobhainn bho Linthouse san iar gu Paisley Road Toll san ear far an robh ceangal ann le tramaichean Ghlaschu.
’S e an rud a bha inntinneach mun loidhne seo gur e tramaichean smùid a bh’ aca. Dh’fhosgail an loidhne le tramaichean-eich ann an 1873 ach bho 1877 gu toiseach nan 1893, b’ e tramaichean smùid a bh’ aca. B’ e seo a’ chiad siostam trama smùid anns an RA air fad.
Bha tramaichean smùid tòrr na bu shaoire ri ruith na tramaichean eich agus ged is e locothan smùid a bh’ annta, bha riaghailtean teann ann a thaobh fuaim agus smùid agus bha iad tòrr na bu shamhaiche is na bu ghlaine na trèanaichean smùid air na rathaidean iarainn.
Trama smùid Bhaile a’ Ghobhainn. Chan eil na toglaichean san dealbh ann tuilleadh.
Ma leugh thu leabhraichean Thomas the Tank Engine nuair a bha thu beag, bidh cuimhne agad air Toby the Tram Engine. Bha na tramaichean smùid ann am Baile a’ Ghobhainn gu math coltach ri Toby – einnsinnean beaga a bha car coltach ri seada no bothan hot-dog air cuibhlean. Bhiodh an loco a’ tarraing trèilear do luchd-siubhail.
Choisich mi slighe na loidhe trama air fad bho chionn goirid mar a’ chuairt lockdown agam air an latha sin, a’ tòiseachadh aig Paisley Road Toll is a’ coiseachd fad na slighe gu Linthouse.
Clì: Paisley Road Toll an-diugh. Deas: san 19mh linn. Trama Vale of Clyde air an làimh dheis
Às dèidh coiseachd seachad air an Drochaid Squinty, chaidh mi seachad air stiùdiothan STV agus a’ BhBC agus Ionad an t-Saidheans agus uair sin, ràinig mi Talla-baile Bhaile a’ Ghobhainn, far robh Comhairle Bhaile a’ Ghobhainn suidhichte uair agus far an deach na co-dhùnaidh mòra a dhèanamh mu thramaichean san sgìre.
Tha an rathad an uair sin a’ dol air lùb seachad air Docaichean a’ Phrionnsa agus a-steach gu meadhan Bhaile Ghobhainn far a bheil Crois Bhaile a’ Ghobhainn, stèisean an t-Subway agus na bùithean.
Às dèidh sinn, leanaidh an t-slighe air adhart seachad air toglaichean Gàradh Bhàtaichean Fairfield. Bha rathad-iarainn ainmeil ann am Fairfield uair agus bheir sinn sùil air seo ann am post bloga eile. An uair sin, thèid an rathad seachad air Pàirc Elder agus os cionn beul Tunail a’ Chluaidh gu Linthouse far an robh deireadh na loidhne. Tha seo gu math faisg air Rionnag a’ Bhàis (’S e The Queen Elizabeth University Hospital Glasgow an t-ainm oifigeil a th’ air ach ’s e Rionnag a’ Bhàis a th’ aig a’ mhòr-chuid air oir tha e nas fhasa cuimhneachadh agus tha coltas an Death Star air!).
Seo mapa den t-slighe air fad.
Slighe Vale of Clyde Tramway, Baile Ghobhainn
Chan eil rud sam bith air fhàgail den t-slighe trama a-nis agus gu mì-fhortanach, chan eil mòran dealbhan ann nas motha. Chan fhaca mi riamh ach trì dealbhan de thamaichean smùid Bhaile a’ Ghobhainn agus tha dà dhiubh sa phost-bloga seo!
Luchd-obrach Vale of Clyde Tramways, depot Fairfield, Baile a’ Ghobhainn
Bha tramaichean smùid ann an tòrr bhailtean san RA. Ann an Alba, bha iad ann am Baile a’ Ghobhainn agus Dùn Èideann ach ’s ann an Dùn Dè a bha iad a bu shoirbheachaile agus iad a’ ruith siostam nan tramaichean air fad bho 1884 gu 1902 nuair a ghabh tramaichean dealanach thairis na slighean uile.
A rèir an leabhair History of the Steam Tram, bha 50 siostam trama smùid ann am Breatainn is Èirinn uile gu lèir: 7 dhiubh ann an Èirinn, 3 an Alba, 1 anns a’ Chuimrigh, 1 ann an Gearnsaidh agus an còrr ann an Sasainn. Bha an siostam a bu mhotha ann am Birmingham.
Bha tramaichean smùid tòrr na bu shaoire na tramaichean eich ach cha do mhair na tramaichean smùid ro fhada oir cha robh ach mu 15 bliadhna eadar toiseach nan tramaichean smùid agus cruthachadh an teicneòlais airson tramaichean dealanach, a bha na bu shaoire, na bu luaithe agus na bu shàbhailte cuideachd.
Seo an t-slighe a-steach gu Tunail a’ Chluaidh, Linthouse. Bha ceann na loidhne trama dìreach air taobh eile na drochaid seo.
Ged nach do mhair na tramaichean smùid ro fhada ann an Alba, ge-tà, tha grunn thramaichean smùid glèidhte fhathast a’ ruith ann an dùthchannan eile. Seo eisimpleir de thrama smùid ann am Bern, An Eilbheis.
Bidh trèanaichean, tramaichean is tràilidhean air ais ann am Baile a’ Ghobhainn na Grèine/“Vale of Clyde” a dh’aithghearr gus sùil a thoirt air barrachd rathaidean-iarainn inntinneach!
Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week we are looking at St Bridget’s day. The 1st of Febuary … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week – St Bridget’s Day
Tha Comataidh a’ Cheartais air ainmeachadh gun tòisich Ìre 2 de Bhile Eucoirean Gràin is Òrdugh Phobalach Dimàirt sa tighinn. Tha tòrr dhaoine ann a’ choimhearsnachd Ghàidhlig air ùidh a nochdadh san reachdas seo, le grunn bhuidhnean is dhaoine fa-leth air am beachdan a chur a-staigh dhan cho-chomhairle aig Ìre i. Seo bhidio goirid a … Leugh an corr de Ìre 2 de Bhile nan Eucoirean Gràin gu bhith ann
Chan eil cus chothrom agam a dhol air trèanaichean an-dràsta!
Cha robh mi air trèana sam bith am-bliadhna fhathast agus cha robh mi air trèana ach mu 5 tursan bhon Mhàirt 2020 uile gu lèir.
Ach tha mi air a bhith a’ dol air feadh an t-saoghail tro leabhraichean is bhidiothan agus tha an glasadh-sìos air leisgeil a thoirt dhomh beagan rannsachaidh a dhèanamh air rudan gu math faisg orm agus gus tòrr leabhraichean a cheannach air rudan a tha an dà chuid air an stairsneach agam fhèin agus gu math fad air falbh bhuam!
Seo na leabhraichean is cairtean-puist a tha mi air cheannach bho chionn ghoirid:
A chionn ’s nach urrainn dhomh Ghlaschu a Deas fhàgail an-dràsta, tha mi air a bhith a’ coimhead air na tha air fhàgail de slighean-trama, slighean bus-tràilidh agus seann rathaidean-iarainn air na cuairtean làitheil agam.
Tha mi ag obair air puist mu na leanas an-dràsta. Ma tha beachd sam bith agaibh leig fios – a bheil rud sam bith eile a bu toil leibh fhaicinn?
Rathaidean-iarainn ann an Ibrox agus Baile a’ Ghobhainn
Tramaichean-smùid Bhaile Ghobhainn
Trama-eich ainmeil ann am Fionntamhnach (Fintona) ann an Contae Tír Eoghain, Èirinn (agus rathaidean-iarainn neo-àbhaisteach ann an Èirinn!)
Every Friday, you can learn a little both about Gaelic and about the Scottish Parliament through Gaelic Word of the Week our a mini podcast on Soundcloud. Here you can read the text and see extra content and pictures. The 25th of January is Burns night – Oidhche Bhurns. On this night people all over … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week – the National Bàrd – am Bàrd Nàiseanta
