Faire gu math beòthail

Le Liam

Uill, a charaidean, fada bhon uair sin, nach eil?

Ged bha an ciste dùinte airson mìosan, tha mi beò fhathast, agus tha mi air n-ais le pìos mu dheidhinn film gu math goirid a thàinig a-mach air DVD mu dheireadh, “Faire Chaluim Mhic Leòid,” film ann an Gàidhlig bho Eilean Cheap Breatainn.

Cha mhair “Faire Chaluim” ach sia mionaidean, ach theirinn gun do chuir iad tuilleadh anns na sia mionaidean na gheibh thu ann an iomadh film fada nas fhaide.

Tha “Faire Chaluim” suidhichte ann an Ceap Breatainn. An toiseach, thachair sinn ri Calum nuair a bha e na dhuine òg, aig innse sgeulachdan mu dheidhinn Baran Mòr na Gaoithe dhan chloinn aige. Ach thionndaidh an t-suidheachadh ann an dìog gus an latha an-diugh. Tha Calum a-nist na bhodach (mar a tha e ’san dealbh seo). Tha a chlann sgapte, mar a thuirt e, “fad is farsaing,” agus tha e na ònar.

Oidhche dhorcha, stormeil a th’ann agus tha Calum a’ gearan leis a’ Bharan.

“Dè am feum a th’ann an sgeul,” a tha e ga fhoighneachd, “gun luchd-èisteachd?”

Geallaidh Calum gun stad e ’g innse sgeulachdan — “tha mi deis le innse sgeulachdan,” tha e ag ràdh — agus an uair a chanas e sin, stad a chridhe — diùltaidh a chridhe a bhualadh — agus thuit e marbh air an ùrlar.

Agus sin toiseach an fhilm!

Thig a chlann air ais gu Ceap Breatainn agus an t-seann dachaidh, agus chì sinn Seumas, Uilleam agus Mòrag a’ tighinn dhachaidh airson fàire a’ bhodaich bhochd. Ach chuir iad car anns an sgeul nach innis mi dhuibh … chuir e clisg orm nuair a chunnaic mise e. Dh’fhaoidte gu bheil sibh cho glic ’s gum faic sibh e a’ tighinn, ach cha chan mise an còrr.

Dè am feum a th’ann an sgeulachd? ’S dòcha gu bheil feum ann fhathast, à rèir coltais.

’S math an obair a rinn iad nuair a chuir iad an DVD seo ann an cruth. Tha fo-thiotalan ann anns a’ Bheurla agus ann an Gàidhlig cuideachd. Tha tuilleadh do dh’fhiosrachaidh ann mu dheidhinn an fhilm, Gàidhlig, cultar agus ceòl Gàidhealach ann an Ceap Breatainn. Chuir iad na storyboards ann, agus bha iad gu math inntinneach.

Cò-dhiubh, bha “Faire Chaluim” ’gam chòrdadh gu mòr, mòr. Meal ur naidheachd dhan a h-uile duine a bha a’ sàs anns an fhilm, gu h-àraidh Aonghas Mac Leòid — “Calum.”

Chan eil ach an aon gearan agam — ’s gun robh e ro-ghoirid. Dh’fhaoidte gum faic sinn tuilleadh filmichean mar seo a’ tighinn a-mach — à Ceap Breatainn neo à Alba.

Agus cha bu chòir dhomh an ceòl dhìochuimhneachadh – tha ceòl uamhasach math bho Mhàiri Sìne Lamond anns an fhilm, agus fìdhleireachd bho Eòs Peadar MacIllEathain.

Ma’s toigh leibh “Faire Chaluim Mhic Leòid” fhaicinn agus a cheannach, rachaibh gu www.gaelicbooks.com, an làrach-lìn aig Sìol Enterprises ann an Alba Nuaidh. Tha an DVD ri reic an sin airson seachd deug dollar Aimearaigeanach, mu fhichead dollar Canaideanach. Tha fiosrachadh eile mu dheidhinn an fhilm ri fhaotainn aig www.wakeofcalummacleod.ca.

Agus thèid agad an lèirmheas seo agus tuillidh ri chluinntinn ann am Beag is Beag! aig Gaelcast. Bithidh prògram ùr ri fhaotainn a dh’aithghearr.

Mar sin leibh an dràsda!


Tadhail air Anns a’ Chiste Mhòr

Powered by WPeMatico

Bho Hiort gu Peairt agus nas fhaide air adhart….

Le Mìcheal Klevenhaus

Chriochnaich am pròiseact Opra Hiort an-raoir nuair a bha coinneamh ann an Düsseldorf còmhla ri stiùirichean a’ phròiseict.
Chuir Frank Schultz – riochdaire Theater Kontrapunkt fàilte air Calum MacIlleathain à Steornabhagh, Lew Bogdan à Valenciennes, Tatiana Stepantchenko à Mons sa Bheilg agus Ferdinand Götz às an Ostair.
Bha an còisir agus na cleasaichean à Düsseldorf agus an càraidean an lathair cuideachd agus nuair a bha e dorch gu leòr choimhead sinn air dealbhan nam pròiseactan san bailtean eadar-dhealaichte is fhuair sinn athisg mar a chaidh cùisean an-sin.
Chaidh aontachadh gur e fìor phròiseact miorbheallach a bh’ ann agus tha sinn uile toilichte gun robh a leithid de chothrom againne gun robh sinn a’ gabhail pàirt ann. Sgrìobh na pàipearan an aon rud agus mar sin faodaidh sinn a bhith toilichte gun deach cùisean cho math.
Chaidh òraid neo dhà a thoirt seachad, sheinn sinn òrain na h-opra airson an turas mu dheireadh agus chunnacas deòir neo dhà nuair a bha e soilleir gum bitheadh am pròiseact seachad. Tha e neonach a bhith nam aonar a-rithist as dèidh dhuinn a bhith ag obair cho cruaidh còmhla son 5 seachdainean.

“Tha sinn cho brònach is beag an t-ionadh oir tha sinn cianail an-diugh air fògradh
tha an cuan an Iar le cuid thonnan fiadhaich gar sgàradh cian bhon ar n-aite còmhnaidh…..”

Ach le dannsa is bufaidh Gàidhealach bha sinn uile air an dòigh a-rithist.
Dh’ fhàg mi an t-àite mu 2 uair sa mhadainn ach is e toiseach ùr dhomhsa oir bidh mi a’ sgrìobhadh an trachdais agam mun phròiseact seo. Di-Haoine bidh mi air a’ bhàta do dh’ Alba agus feuchaidh mi ri dol gu Hiort airson latha. Feumaidh mi an t-àite fhaicinn.

Uill, sin e anns a’ bhlog a tha seo. Seach’s gu bheil an opra seachad stadaidh am blog an-seo.
Tha mi an dóchas gun do chòrd e ruibh. Chòrd e glan rium a bhith anns an opra seo – cha bhi mi ga dìochuimheachadh fad’s a bhitheas mi beò

leis na h-uile beannachdan

Mìcheal Klevenhaus
Die Insel der Vogelmenschen – MacTalla nan Eun

Bho Hiort gu Peairt agus nas fhaide air adhart….


Tadhail air Hiort

Powered by WPeMatico

A’ sgrìobhadh an seo

Le Flùr

Uill… Tha e cho doirbh a bhith a’ sgrìobhadh anns a’ bhlog… Chan e sin air sgàth ’s gu bheil e doirbh a bhith a’ sgrìobhadh sa Ghàidhlig, chan eil idir. Uill… ‘S e sin air sgàth ’s nach eil rud sam bith inntinneach agam ri ràdh. Chan eil rud sam bith agam ri ràdh agus chan eil rud sam bith agam ri dhèanamh sna làithean seo, chan eil dad a’ tachairt an seo. Idir. Chan eil fhios agam dè bhios mi a’ sgrìobhadh anns a’ bhlog seo, agus chan eil fios agam cuin a bhios mi a’ sgrìobhadh a-rithist. Is dòcha gu bheil mi sgìth cuideachd. Co-dhiù, cha robh mi riamh a’ sgrìobhadh an seo gu tric…

Tadhail air Smuainntean sa chànan as bòidhche

Powered by WPeMatico

Dè tha dol? What’s going on?

Le gaelicatculloden

’Nuair a chaidh a ghairm an-toiseach, chuir gach uile neach fàilte air a’ cho-dhùnadh gum biodh ionad-tadhail Bhlàr Chùil Lodair air ath-ùrachadh agus ath-leasachadh. Bha seo air fear de na pàirtean bu chudromaiche ann am Bliadhna Cultar na Gàidhealtachd 2007, cothrom ris an robh dùil o chionn fhada gus aithne agus tuigse dhaoine a bhrosnachadh, gu nàiseanta agus gu h-eadar-nàiseanta, mu cho cudromach ’s a bha Blàr Chùil Lodair do dh’ eachdraidh, cànan agus cultar na Gàidhlig agus na Gàidhealtachd, agus gu dearbh do dh’ eachdraidh na h-Alba air fad.

Bha an tabhartas de £3.75 muillean a thug Riaghaltas na h-Alba seachad do dh’ Urras Nàiseanta na h-Alba gus an leasachadh seo a mhaoineachadh ’na mheadhan air aithneachadh cho deatamach ’s a bha an taobh seo den phròiseact. Bha e ’na uallach air an Urras dèanamh cinnteach gum biodh an taisbeanadh anns an ionad ùr a’ dèanamh feum air leth den Ghàidhlig mar chànan lèirsinneach eadar-mhìneachaidh. As dèidh chòmhraidhean agus aontaichean le muinntir na sgìre, tràth ann an 2006 dh’ aontaich an t-Urras gum biodh a’ Ghàidhlig air a cleachdadh aig an aon ìre ris a’ Bheurla air feadh an taisbeanaidh. Fhuair iad £200,000 a bharrachd bho Bhòrd na Gàidhlig gus na cosgaisean eile a bha coicheangailte ri bhith a’ cruthachadh eadar-mhìneachaidhean agus fhoillseachaidhean làn dà-chànanach a phàigheadh.

A-nis, agus an t-ionad gu bhith crìochnaichte a’s t-fhoghar 2007, mean air mhean tha e a’ fàs soilleir nach bi Urras Nàiseanta na h-Alba a’ coilionadh nan dleasdanas aca, agus gu dearbh na dh’ aontaich iad mun eadar-mhìneachadh dhà-chànanach. Gu dearbh, tha e air a bhith gu math duilich dèanamh a-mach dìreach dè seòrsa ròl a bhios aig a’ Ghàidhlig anns an taisbeanadh ùr, air sgàth’s nach eil an t-Urras a’ freagairt cheisteannan mu mhion-fhiosrachaidh – ’s ann a tha iad direach ’gan leigeil seachad. A dh’ aindeoin iomairt dhàimh-phoblaich bhuapa a tha a’ cumail a-mach gum bi an t-ionad ùr ’na shùileachan air mar a thèid a’ Ghàidhlig ùisneachadh agus a chur air adhart mar phàirt chudromaich air leth de dhualchas na h-Alba’, tha e coltach nach bi an dòigh anns an tèid a’ Ghàidhlig ùisneachadh idir co-ionnan ri ùisneachadh na Beurla. Cha bhi ann den Ghàidhlig am broinn an taisbeanaidh ach aithrisean beaga ‘lèirsinneach’, beagan bhriathran-beòil, agus corra comharra dà-chànanach. Air an raon fhèin bidh eadar-theangachaidhean air na carraighean-cuimhne. Cha bhi an teacs eadar-mhìneachaidh anns an taisbeanadh – ’s e sin, na facail a bhios a’ toirt seachad an fhiosrachaidh as cudromaiche mun eachdraidh agus mun dualchas, na facail a bhios ag ìnnse agus a’ mìneachadh sgeulachd Chùil Lodair fhèin – ach sgrìobhte anns a’ Bheurla a-mhàin.

Chan e a-mhàin gur e fàilinn mhòr a tha seo, ’s iad a’ diùltadh aithneachadh na buannachdan mòra sòisealta agus cultarach a bhiodh ann nan gabhadh iad ris a’ Ghàidhlig le’n uile-chridhe mar chànan conaltraidh don mhòr-shluaigh. Tha e cuideachd calg-dhìreach an aghaidh poileasaidh Urras Nàiseanta na h-Alba fhèin mu chleachdadh na Gàidhlig, poileasaidh a chuireas an cèill: ‘far a bheil e air a mheas freagarrach eachdraidh Ghàidhealtachd na h-Alba eadar-mhìneachadh, thèid a’ Ghàidhlig a chleachdadh mar mheadhan conaltraidh gus àite cothromach a thoirt do shealladh eachdraidheil agus cultarach nan Gàidheal.’ Gu h-iongantach, tha am poileasaidh seo eadhan a’ toirt iomradh air Cùil Lodair fhèin mar fhear de na ‘suidheachaidhean a bha sònraichte cudromach ann an eachdraidh cultar nan Gàidheal’ far am biodh eadar-mhìneachadh dà-chànanach ’ga mheas freagarrach.

Aon de na freagairtean a thathas a’ faighinn bhon Urras, ’s e sin gu bheil iad a’ dèanamh an dleasdanais a-thaobh eadar-mhìneachadh dà-chànanach gun a bhith a’ toirt seachad sìon ach leth-bhreac Ghàidhlig den aithris a chluinnear air na cluaisean-fòn a bhios an luchd-tadhail a’ toirt leo tron taisbeanadh. Tha e follaiseach bhon fhreagairt seo nach eil an t-Urras a’ tuigsinn direach cho mòr ’s a tha an call nach eil iad ag ùisneachadh na Gàidhlig mar chànan-mìneachaidh co-ionnan ris a’ Bheurla, an dà chuid do na Gàidheil fhèin agus do luchd-turais aig nach robh fios roimhe, ’s dòcha, cho cudromach ’s a bha an cànan, no gu dearbh gu robh i idir ann. Cuideachd, chan eil iad a’ gabhail ris cho fìor chudromach ’s a tha a’ Ghàidhlig don taisbeanadh àraidh seo anns an àite àraidh seo. Cha bhi anns a’ Ghàidhlig ach cànan coltach ri cànan coimheach eile: an Fhraingis, no Siapànais, no as bith dè. Tha an t-Urras cuideachd a’ cumail a-mach gum biodh coltas eadar-mhìneachaidh dhà-chànanaich ro dhuilich a thuigsinn. Tha an fhreagairt seo a’ leigeil seachad cho cumanta ’s a tha e ann an dùthchannan eile dòighean-dealbhaidh soifisticeach a chur ri chèile far a bheilear ag ùisneachadh barrachd air aon chànan. An dùil dè chanadh luchd-stiùiridh thaighean-tasgaidh anns a’ Chuimrigh, Cataluinia, no a’ Bheilg nan cluinneadh iad an leithid seo de dh’ àrgamaid?

Nach toir thu taic dhuinn ann a bhith a’ cur ìmpidh air Urras Nàiseanta na h-Alba làn bhrath a ghabhail den chothrom air leth a tha seo gus àite ceart cothromach a thoirt air ais don Ghàidhlig ann a bhith a’ mìneachadh Bhlàr Chùil Lodair agus na thachair as a dhèidh. Tha tìde againn fhathast dèanamh cinnteach gum bi an t-ionad ùr làn dà-chànanach. Ach ’s e cothachadh bhuainne, luchd-tadhail an ama ri teachd, a bhios a’ toirt air an Urras an dleasdanas aca a ghabhail os làimh ann a bhith a’ glèidheadh agus a’ brosnachadh gach uile taobh de chultar agus dualchas na h-Alba – Gàidhealach cho math ri Gallda, a’ Ghàidhlig cho math ris a’ Bheurla, agus a’ Bheurla Ghallda.

The decision to renew and redevelop the visitor centre at the Culloden battlefield was welcomed across the board at its announcement. One of the key components of 2007’s Year of Highland Culture, it represented a long-awaited opportunity to promote national and international recognition and understanding of the Battle of Culloden’s significance for Gaelic and Highland history, language and culture, as well as for the history of Scotland.

The £3.75 million grant made by the Scottish Executive to the National Trust for Scotland to fund the redevelopment recognised the significance of this aspect of the project by requiring the Trust to ensure that the exhibition at the new centre would make substantial use of Gaelic as a visible language of interpretation. After consultation and agreement with the local community, early in 2006 the Trust committed to the use of Gaelic on an equal basis with English throughout the exhibition, and were granted a further £200,000 from Bòrd na Gàidhlig to defray any additional costs associated with the creation of fully bilingual interpretation and displays.

As the centre moves towards completion in the autumn of 2007, it is becoming increasingly clear that the National Trust for Scotland will not be honouring either their obligations or their own commitment to bilingual interpretation. It has been difficult to establish with certainty the precise rôle that Gaelic will play in the new exhibition, as requests for detailed information from the Trust have been left unanswered or met with stonewalling. Despite a PR campaign presenting the new centre as an ‘exemplar of how Gaelic can be used and promoted as an important and distinctive component of Scotland’s cultural heritage,’ it appears that the use of Gaelic will be substantially less than the use of English, confined to ‘illustrative’ quotations and audio clips within the exhibition, some bilingual signage, and translation of the clan marker stones on the battlefield itself. The interpretative text within the exhibition – the text which communicates the most significant historical and cultural information, the text which tells and explains the story of Culloden itself – will be in English alone.

This situation represents more just than a failure to recognise the enormous social and cultural benefits to be gained from embracing and promoting Gaelic as a language of communication and public expression. It is also in direct contravention of the National Trust for Scotland’s own policy on the use of Gaelic, which states that ‘where it is appropriate to interpret the history of the Scottish Gàidhealtachd, Gaelic will be prominently used as a medium of communication in order to give proper expression to a Gaelic historical and cultural perspective.’ The policy even cites Culloden as one of the ‘settings for events key to the history of Gaelic culture’ for which bilingual interpretation is considered appropriate.

One of the few responses which has been received from the Trust is its claim that the requirement for bilingual interpretation will be met by the provision of a Gaelic version of the commentary available on audio headsets which visitors may use as a guide through the exhibition. This answer fails to acknowledge just how significant the loss of the enormous impact of using Gaelic as a language of interpretation equal to English will be, both for the Gaelic community itself and for visitors who may not previously have been aware of its importance – or indeed its very existence. It also ignores the profound importance of Gaelic to this particular exhibition in this particular location, reducing it to the status of French, Japanese, or any of the other foreign languages in which the audio guides will be made available. Another claim heard more than once from the Trust has been that the provision of bilingual interpretation would be too complicated visually. This disregards the availability of sophisticated layout and design strategies developed in other countries in which more than one language is in common use. One wonders how museum directors in Wales, Catalunya, or Belgium would respond to such an argument?

Please join us in urging the National Trust for Scotland to take full advantage of a unique opportunity to return Gaelic to its rightful place in the interpretation of the events and aftermath of the Battle of Culloden. There is still time to ensure that the exhibition at the new centre is made fully bilingual, but pressure from its future visitors will be vital in convincing the Trust to meet its responsibility to preserve and promote all aspects of Scotland’s culture and heritage – Highland as well as Lowland, Gaelic as well as English and Scots.


Tadhail air Gàidhlig aig Cùil Lodair: Gaelic at Culloden

Powered by WPeMatico

Budhaigean

Le Ru-ra


Tha na budhaigean air ais. Bha mi ann an Stafa (eilean beag faisg air Muile) Disathairne. Agus thàinig na budhaigean air tìr – ’s ann a’ chiad àm a bha iad air tìr am bliadhna. ‘S toil leam na budhaigean gu mòr. Tha iad gu math soitheamh ’s càirdeil. Agus tha coltas comaig orra. Nach eil iad snog?



Tadhail air Còmhradh

Powered by WPeMatico

Post-d bho Aran / A bheil cù agad?

Le Cadalach

Fhuair mi post-d bho Aran an diugh agus tha e ag iarraidh beagan cuideachaidh bhuainn. (Às aonais cha bhiodh TnamB beò an diugh.) Dh’innis a bhean dha gum bi iad a’ faighinn cù eile a dh’aithghearr agus mar sin bidh iad ag iarraidh ainm air a shon. Bu mhath leotha ainm Gàidhlig ach chan eil iad airson ainm mar Donnchadh no Eilidh no rudeigin mar sin a chur air — b’ fheàrr leotha rudeigin a tha nas traidiseanta airson con. Thug mi moladh no dhà dhaibh ach dè ur beachdan, a chàirdean?

Sgrìobhaibh ur beachdan an seo agus cuiridh mi gu Aran iad. Mòran taing 🙂


Tadhail air Facal no dhà bho Chadalach

Powered by WPeMatico

cartadh cèiteanach

Le Cam

‘S dòcha gu bheil mi beagan leisg, ach chan àbhaist dhomh an cartadh cèiteanach a dhèanamh. Co-dhiù, dh’imrich mi dìreach sia no seachd seachdainean air ais is tha am flat agam buileach glan fhathast. A dh’aindeoin sin, thuirt an uachdaran ris a h-uile duine a tha a’ fuireach anns an togalach seo gur h-e an t-àm a th’ann airson an steall biastag bliadhnail. Air an adhbhar sin, feumaidh sinn a h-uile rud a thoirt a-mach às a’ chidsin roimhe madainn Chiadain. Uill, rinn mi sin. Thàinig an steallaire biastagan is an-dràsda, feumaidh mi a h-uile rud a chuir air ais! Abair bùrach! Càit’ a bheil a’ phoit teatha?

Tadhail air Còmhradh

Powered by WPeMatico