Thug sinn sùil air Taisbeanadh a h-Ìmpireachd ann am Baile Ùistein ann an 1938 bho chionn ghoirid. Cha b’ e sin a’ chiad taisbeanadh mòr ann an Glaschu, ge-tà, ach an ceathramh fear, às dèidh taisbeanaidhean a chaidh a chumail ann am Pàirce Kelvingrove ann an 1888, 1901 agus 1911.
Bha fios agam gun robh na taisbeanaidhean air a bhith ann ach cha robh fhios agam idir gun robh trèanaichean aca. Fhuair mi a-mach bho chion ghoirid ge-tà, gun robh trèana bheag shònraichte aig taisbeanadh 1901 agus gun robh trèana air leth fhèin neònach aig taisbeanadh 1911.
Seo an rathad-iarainn ann an 1901. ‘S e the American Minature Railway an t-ainm a bh’ air agus bha e sònraichte a chionn ’s gur e a’ chìad mheanbh rathad-iarainn poblach ann am Breatainn a bh’ ann.
“The American Miniature Railway” – Taisbeanadh Eadar-nàiseanta Ghlaschu 1901
Bha an loidhne 160 troigh a dh’fhaide agus bha gèidse de 15″ aice. Chaidh an loco agus an trèana a thogail leis a’ chompanaidh Cagney Brothers ann an New York agus sin as adhbhar gu bheil coltas Ameireaganach air an loco. Bhiodh Cagney Bros a’ dèanamh rathaidean-iarainn beaga a bha car coltach ri “train sets” a bhiodh fèiltean spòrs no pàircean a cheannach mar kit. Bha iad furasta a chur sìos agus a thoirt air falbh.
Làrach na loidhne (a’ cuairteachadh toglaichean na Rùis). Chithear am mapa air fad aig: https://maps.nls.uk/view/103656955Seo dealbh eile den trèana – seall cho òg sa tha an dràibhear!
Ged nach robh rathad-iarainn àbhaisteach aig Taisbeanadh 1911 ann an Kelvingrove, bha rathad-iarainn gu math neo-àbhaisteach aca: Hamilton’s Aerial Railway. ‘S e seòrsa càr càbaill a bha seo a bha a’ ruith air rèilichean àrd os cionn na h-Aibhne Ceilbhinn.
Tha coltas caran zombiach air na boireanaich ri aghaidh an deilbh!Chithear an rathad-iarainn aerial faisg air an Oilthigh
‘S e rud inntinneach mu thaisbeanadh 1911 gun deach a chur air dòigh gus airgead a thogail cus cathair Eachdraidh is Litreachas na h-Alba a stèidheachadh ann an Oilthigh Ghlaschu. Rinn mi ceum ann an Eachdraidh na h-Alba (agus sòiseolas) san Oilthigh mu 85 bliadhna às dèidh an taisbeanaidh agus mar sin, tha mi gum math taingeil gun deach a chumail!
Nuair a bhios an glasadh-sìos deiseil, feumaidh mi a dhol dhan Phàirc airson beagan rannsachaidh a dhèanamh, feuch a bheir rud sam bith air fhàgail a tha a’ sealltainn gun robh na loidhnichean inntineach sin ann uair!
Tha an Còmhdhail Alba air phlana ùr airson còmhdhail fhoillseachadh a bhios a’ suidheachadh nam prìomhachasan airson an ath fhichead bliadhna.
Am measg rudan eile, tha iad ag ràdh gum beachdaich iad air a’ phlana airson slighe-trama ùr airson Glaschu, a’ ceangal meadhan a’ bhaile ri Port-adhair Ghlaschu is Pàislig taobh Baile a’ Ghobhainn, Rionnag a’ Bhàis*, Braehead agus Rinn Friù.
Tha mi air mapa Gàidhlig a dhèanamh den t-slighe a thathar a’ moladh. Bhiodh an t-slighe seo fìor mhath – tha e a’ ceangal meadhan Ghlaschu ris a’ phort-adhair, a’ cur còmhdhail phoblach nas fheàrr air dòigh do stiùidio a’ BhBC is STV agus le ceangal trama ann ris a’ bhaile as motha an Alba aig nach eil stèisean: Rinn Friù. Tha e cuideachd a’ cuideachd le ath-bheothachadh eaconomach is sòisealta Bhaile a’ Ghobhainn agus a’ cur còmhdhail phoblach rèile air dòigh gu mòr-ionad bhùitean Braehead agus dhan Ospatal.
Tha Glaschu ainmeil fhathast airson a tramaichean, ged a dh’fhalbh iad cha mhòr 60 bliadhna air ais. Ach an robh fhios agad gun robh siostam trama fa leth ann am Baile a’ Ghobhainn mus robh an sgìre na pàirt de Ghlaschu?
Bha slighe-trama ann leis an ainm caran mòr-chùisean The Vale of Clyde Tramway. (“Càite bheil thu a’ fuireach?” “The Vale of Clyde?” “Oooh, spaideil!”)
Bha an loidhne seo mu 2 mhìle gu leth a dh’fhaid, a’ ruith air Rathad Bhaile a’ Ghobhainn bho Linthouse san iar gu Paisley Road Toll san ear far an robh ceangal ann le tramaichean Ghlaschu.
’S e an rud a bha inntinneach mun loidhne seo gur e tramaichean smùid a bh’ aca. Dh’fhosgail an loidhne le tramaichean-eich ann an 1873 ach bho 1877 gu toiseach nan 1893, b’ e tramaichean smùid a bh’ aca. B’ e seo a’ chiad siostam trama smùid anns an RA air fad.
Bha tramaichean smùid tòrr na bu shaoire ri ruith na tramaichean eich agus ged is e locothan smùid a bh’ annta, bha riaghailtean teann ann a thaobh fuaim agus smùid agus bha iad tòrr na bu shamhaiche is na bu ghlaine na trèanaichean smùid air na rathaidean iarainn.
Trama smùid Bhaile a’ Ghobhainn. Chan eil na toglaichean san dealbh ann tuilleadh.
Ma leugh thu leabhraichean Thomas the Tank Engine nuair a bha thu beag, bidh cuimhne agad air Toby the Tram Engine. Bha na tramaichean smùid ann am Baile a’ Ghobhainn gu math coltach ri Toby – einnsinnean beaga a bha car coltach ri seada no bothan hot-dog air cuibhlean. Bhiodh an loco a’ tarraing trèilear do luchd-siubhail.
Choisich mi slighe na loidhe trama air fad bho chionn goirid mar a’ chuairt lockdown agam air an latha sin, a’ tòiseachadh aig Paisley Road Toll is a’ coiseachd fad na slighe gu Linthouse.
Clì: Paisley Road Toll an-diugh. Deas: san 19mh linn. Trama Vale of Clyde air an làimh dheis
Às dèidh coiseachd seachad air an Drochaid Squinty, chaidh mi seachad air stiùdiothan STV agus a’ BhBC agus Ionad an t-Saidheans agus uair sin, ràinig mi Talla-baile Bhaile a’ Ghobhainn, far robh Comhairle Bhaile a’ Ghobhainn suidhichte uair agus far an deach na co-dhùnaidh mòra a dhèanamh mu thramaichean san sgìre.
Tha an rathad an uair sin a’ dol air lùb seachad air Docaichean a’ Phrionnsa agus a-steach gu meadhan Bhaile Ghobhainn far a bheil Crois Bhaile a’ Ghobhainn, stèisean an t-Subway agus na bùithean.
Às dèidh sinn, leanaidh an t-slighe air adhart seachad air toglaichean Gàradh Bhàtaichean Fairfield. Bha rathad-iarainn ainmeil ann am Fairfield uair agus bheir sinn sùil air seo ann am post bloga eile. An uair sin, thèid an rathad seachad air Pàirc Elder agus os cionn beul Tunail a’ Chluaidh gu Linthouse far an robh deireadh na loidhne. Tha seo gu math faisg air Rionnag a’ Bhàis (’S e The Queen Elizabeth University Hospital Glasgow an t-ainm oifigeil a th’ air ach ’s e Rionnag a’ Bhàis a th’ aig a’ mhòr-chuid air oir tha e nas fhasa cuimhneachadh agus tha coltas an Death Star air!).
Seo mapa den t-slighe air fad.
Slighe Vale of Clyde Tramway, Baile Ghobhainn
Chan eil rud sam bith air fhàgail den t-slighe trama a-nis agus gu mì-fhortanach, chan eil mòran dealbhan ann nas motha. Chan fhaca mi riamh ach trì dealbhan de thamaichean smùid Bhaile a’ Ghobhainn agus tha dà dhiubh sa phost-bloga seo!
Luchd-obrach Vale of Clyde Tramways, depot Fairfield, Baile a’ Ghobhainn
Bha tramaichean smùid ann an tòrr bhailtean san RA. Ann an Alba, bha iad ann am Baile a’ Ghobhainn agus Dùn Èideann ach ’s ann an Dùn Dè a bha iad a bu shoirbheachaile agus iad a’ ruith siostam nan tramaichean air fad bho 1884 gu 1902 nuair a ghabh tramaichean dealanach thairis na slighean uile.
A rèir an leabhair History of the Steam Tram, bha 50 siostam trama smùid ann am Breatainn is Èirinn uile gu lèir: 7 dhiubh ann an Èirinn, 3 an Alba, 1 anns a’ Chuimrigh, 1 ann an Gearnsaidh agus an còrr ann an Sasainn. Bha an siostam a bu mhotha ann am Birmingham.
Bha tramaichean smùid tòrr na bu shaoire na tramaichean eich ach cha do mhair na tramaichean smùid ro fhada oir cha robh ach mu 15 bliadhna eadar toiseach nan tramaichean smùid agus cruthachadh an teicneòlais airson tramaichean dealanach, a bha na bu shaoire, na bu luaithe agus na bu shàbhailte cuideachd.
Seo an t-slighe a-steach gu Tunail a’ Chluaidh, Linthouse. Bha ceann na loidhne trama dìreach air taobh eile na drochaid seo.
Ged nach do mhair na tramaichean smùid ro fhada ann an Alba, ge-tà, tha grunn thramaichean smùid glèidhte fhathast a’ ruith ann an dùthchannan eile. Seo eisimpleir de thrama smùid ann am Bern, An Eilbheis.
Bidh trèanaichean, tramaichean is tràilidhean air ais ann am Baile a’ Ghobhainn na Grèine/“Vale of Clyde” a dh’aithghearr gus sùil a thoirt air barrachd rathaidean-iarainn inntinneach!
Tha 34 latha ann bho bha mi air trèana mu dheireadh agus bidh greis ann fhathast mus bi cothrom agam a dhol air turas rèile a-rithist.
Tha mi air leasan inntinneach ionnsachadh san àm sin – is iongantach an obair a nì duine ma tha e stuicte san taigh fad mìos. Tha mi air na faidhlichean agam uile a sgioblachadh, tha mi air na h-uinneagan a ghlanadh, tha mi air na faidhlichean coimpiutair agam a sgrioblachadh, tha mi air iomairt Gàidhlig no dhà a dhèanamh agus tha mi fiù ’s air toiseachadh air an lobht a sgioblachadh.
Clas 120, Glaschu Mheadhain c1986
Nuair a bha mi san lobht, lorg mi bogsa de na dealbhan trèana a thog mi sna 1980an nuair a bha mi san sgoil. Tha mi a-nis air a’ chuid as fheàrr aca a sgannadh a-steach dhan choimpiutair agus a chur suas air Flickr.
Bha mi beò-glaicte le trèanaichean eadar mu 1985 agus 1987/88. An uair sin, fhuair mi ZX Spectrum agus ghabh mi ùidh na bu mhotha ann an geamaichean coimpiutair agus ceòl agus chan ann airson 10 bliadhna eile a thog mi ùidh ann an rathaidean-iarainn a-rithist.
Clas 104, Stèisean Sràid na Banrighinn (bliadhnaichean mus robh sgeul air soidhnichean dà chànanach ann)
Air ais ann an 1985, bha mi ann an clas 7 sa bhun-sgoil agus clas 1 san àrd-sgoil ann an Stepps, faisg air Glaschu. Cha mhòr gach deireadh seachdain, bhithinn a’ dol dhan bhaile Disathairne no Didòmhnaich le mo charaid Cailean air a’ bhus gus trainspotting a dhèanamh.
Bhiomaid a’ tòiseachadh ann an Stèisean Sràid na Banrighinn – High Level is Low Level, agus an uair sin a’ dol gu Central – High Level is Low Level. Rachamaid air an t-Subway gach turas cuideachd – mar as trice airson dà chuairt den t-siostam air fad!
Nuair a bha airgead gu leòr againn, gheibheamaid burgair bho Casey Jones Burgers ann an Stèisean a’ Mheadhain agus is dòcha lethbhreac den iris Modern Railways cuideachd.
Casey Jones Burgers – BR a’ feuchainn ri bhith coltach ri McDonalds!
Bha camara beag 110 size agam a thug m’ athair dhomh agus bhithinn a’ togail dealbhan de na trèanaichean leis. Bha e caran coltach ris a’ chamara san t-sanas spaideil (?!) seo ach bha e na bu shine agus cha robh flash air! Bha na dealbhan a thog e math ach beag biodach!!
Airson mo cho-latha-breith ann an 1986, fhuair mo phàrantan camara-disc dhomh! Eil cuimhne agaibh orra? Bha e na bu spaideile AGUS bha flash air!
Camara-disc!
Bhiomaid a’ dol bho Stèisean a’ Mheadhain gu Stèisean Sràid na Banrighinn uair is uair air an aon latha, uaireanan air a’ bhus shònraichte a bha a’ cosg dìreach 10sg! ‘S e bus double-decker ‘Corpy’ àbhaisteach a bh’ ann leis a’ mhullach air a gheàrradh dheth!
Bha na rathaidean-iarainn rud beag eadar-dhealaichte sna 80an. Ann an Alba san latha an-diugh, tha sinn cleachdte ri trèanaichean gu math ùr is glan agus tha tòrr a bharrachd trèanaichean dealanach ann. Ann am meadhan nan ceithir ficheadan, bha a mhòr-chuid de na trèanaichean bho na 1950an. Bha tòrr charactar aca ach gu tric, bha iad gu math salach agus bha na stèisesanan loma làn smuid diosail agus bhiodh ceann goirt agad às dèidh cus tìde ann!
A bharrachd air seo, bha tòrr de na trèanaichean air an tarraing le locothan. San latha an-diugh, tha cha mhòr a h-uile trèana ann an Alba na Iom-aonad no multiple unit – càraichean-rèile.
Loco clas 27 ann an Sràid na Banrighinn (GLQ)
Agus bha Glaschu na àite inntinneach airson iom-aonadan ann am meadhan nan ochdadan. Bha gainnead thrèanaichean ann an Alba – gu sònraichte air loidhne Inbhir Air – agus chaidh tòrr dhìofar sheòrsaichean aonad a chur a dh’Alba mun àm seo. Bha trainspotting car coltach ri safari rèile – cha robh fhios agad dè a chitheadh tu is cuine.
Clas 107, Glaschu Mheadhain (GLC)
‘S e àm inntinneach a bha seo airson rathaidean-iarainn. Bliadhna no dhà às dèidh seo, thàining tòrr mòr thrèanaichean ùra a-steach. Tòrr chàraichean-rèile ùra – na Sprinters agus Supersprinters a bha spaideil agus ùr-nodha agus mean air mhean, chaidh an cur an àite nan seann aonadan agus nan locothan. Mar sin, chunnaic mi cùisean dìreach mus robh mòr atharrachadh ann.
Clas 156 ‘Supersprinter’ – ginealach ùr nan aonadan rèile
‘S e deagh àm a bha seo airson a bhith beò agus a bhith a’ leantainn rathaidean-iarainn ann an Alba!
Alasdair
Air an Sony Walkman agam aig an àm: Big Country, the Alarm
Tha e coltach gum bi e comasach a dhol gu Port-adhair Ghlaschu air rathad-iarainn mu dheireadh thall ann am 2025.
Busaichean a’ Phuirt-adhair – dh’fhaodte gum faigh iad an cuid P45s ann an ùine nach bi ro fhada!
Tha Ceannardan Comhairle Ghlaschu agus Comhairle Rinn Friù air aontachadh air pasgan maoineachadh gus slighe-trama a thogail eadar Stèisean Sràid MhicIlleMhòire ann am Pàislig agus Port-adhair Ghlaschu. Feumaidh na làn chomhairlean bhòtadh air seo fhathast, ach tha mi an dùil is an dòchas gun aontaich iad.
Ma thèid an loidhne a thogail, bhiodh daoine a’ dol gu Pàislig air an trèana agus an uair sin, a’ dol air trama bhon stèisean dhan Phort-adhair.
A bharrachd air an sgeama bheag seo, thathar gu bhith a’ dèanamh sgrùdadh comais (feasibility study) air slighe-trama nas motha a thogail bhon phort-adhair air adhart gu Rinn Friù (am baile as motha ann an Alba aig nach eil ceangal rèile), ionad seopadaireachd Braehead, ‘Rionnag a’ Bhàis’ (Osbadal a’ Chinn a Deas) agus a-steach gu meadhan Ghlaschu taobh Bhaile Ghobhainn.
’S e slighe-trama gu math goirid a bhios ann dhan phort-adhair – nas lugha na dà mhìle. Bhiodh an loidhne air fad gu Glaschu air a bheilear a’ beachdachadh mu 12 mìle uile gu lèir.
San ùine fhada, chanainn gum feumar an loidhne air fad a thogail airson a bhith ciallach gu h-eacanomaigeach. Tha tòrr chosgaisean ruith ann airson siostam thramaichean a tha a cheart cho àrd airson siostam beag biodach ’s a bhiodh iad airson siostam nas motha. Feumaidh depot, goireasan càraidh is glanaidh, luchd-obrach agus tòrr a bharrachd a bhith ann mar eisimpleir. A bharrachd air seo, ged a tha ceanglaichean bus, rèile no tasgaidh gu puirt-adhair daonnan gu math daor dhan luchd-siubhail, chan urrainnear cus iarraidh airson turas trama cho goirid – gu h-àraidh ma bhios agad ri tiocaid trèana a cheannach cuideachd no tiocaid a cheannach a bhios a’ gabhail a-steach an dà-chuid trèana is trama.
Tha seo a’ togail cheistean inntinneach mun sgeama.
Ma tha e coltach gum bi slighe-trama a’ phuirt-adhair na loidhne ghoirid air leth agus nach tèid i dad nas fhaide, ghabhadh teicneòlas nas sìmplidh is nas saoire a chleachdadh na teicneòlas. Tha sgeama ann an Coventry an-dràsta mar eisimpleir gus slighe-trama a chur air dòigh a’ cleachdadh teicneòlas Very Light Rail. Bhiodh seo gu math saor. Le VLR, tha na tramaichean agus an trac nas aotruime agus tha iad a’ ruith air bataraidhean seach air uèirichean mar eisimpleir.
Dealbh de na tramaichean a dh’fhaodadh a bhith aig Coventry a dh’aithghearr
Ma tha ìre dè chinnt ann gun tèid an loidhne a leudachadh gu Glaschu, ge-tà, bhiodh e na b’ fheàrr a togail a’ cleachdadh teicneòlas àbhaisteach nan tramaichean.
Tha e cudromach gum bi cinnt ann air na ceistean seo mus tèid an sgeama air adhart. Bhiodh e daor is doirbh an loidhne a leudachadh ma thèid teicneòlas “Rèile Fìor Aotrom” a chleachdadh oir cha bhiodh e freagarrach airson slighe-trama mhòr fhada gu Glaschu agus dh’fheumadh iad cha mhòr tòiseachadh as ùr le trac ùr, tramaichean ùr, uèirichean ùra agus tòrr mòr obrach gus pìoban agus càballan a ghluasad. Air an làimh eile, mas e is gun rachadh an loidhne a thogail mar shlighe-trama àbhaisteach agus nach rachadh a leudachadh, bhiodh e gu math cosgail a ruith agus is dòcha gun cailleadh i tòrr mòr airgid.
Ged a tha na ceistean seo fhathast ann, tha mi gu math dòchasach gun tèid loidhne-trama air choireigin a thogail dhan Phort-adhair agus tha mi air mo dhòigh glan leis an naidheachd.
Cha robh mi daonnan cho cinnteach gun ruigeadh rèilichean am port-adhair, ge-tà, oir seo an treas sgeama.
An toiseach, bha GARL ann – Glasgow Airport Rail Link. Chaidh bile tro Phàrlamaid na h-Alba ann an 2006 gus an loidhne seo a thogail ach chuir Riaghaltas na h-Alba às dhan phròiseact ann an 2009 mar thoradh air cor na h-eaconamaidh. ’S e rathad-iarainn àbhaisteach a bhiodh ann an seo le trèanaichean a’ ruith bho Stèisean a’ Mheadhain ann an Glaschu dhan Phort-adhair air meur-loidhne ùr bho Phàislig.
An uair sin, bha moladh ann gum biodh trèan-tramaichean ann. ’S e a th’ ann an trèan-trama ach carbad rèile a tha a’ comasach air ruith an dà chuid air rathaidean-iarainn agus air slighean-trama. An àite a bhith a’ togail rathad-iarainn ùr eadar Pàislig agus am port-adhair, bhiodh slighe-trama ùr ann na àite. Bhiodh an trèan-trama a’ dol air an rathad-iarainn àbhaisteach eadar Glaschu agus Pàislig agus an uair sin a’ dol air an loidhne trama dhan Phort-adhair. Cha deach seo aontachadh aig a’ cheann thall, ge-tà. Bha e na bu chosgaile na bhathar an toiseach, tha an teicneòlas fhathast caran ùr ann am Breatainn agus tha trioblaidean air a bhith aig an sgeama pìleat airson trèan-tramaichean ann an Sheffield. A rèir coltais, bhiodh e a’ ciallachadh cuideachd nach gabhadh an uiread de thrèanaichean àbhaisteach a ruith eadar Glaschu is Pàislig tuilleadh.
Cha bhi an loidhne ghoirid a thathar a’ moladh an-dràsta cho math ri GARL no ris an trèana-trama, ach mas e is gun tèid an loidhne air fad eadar Pàislig, am Port-adhair, Rinn Friù agus Glaschu air adhart, bidh e fada nas fheàrr.
