Tha an Còmhdhail Alba air phlana ùr airson còmhdhail fhoillseachadh a bhios a’ suidheachadh nam prìomhachasan airson an ath fhichead bliadhna.
Am measg rudan eile, tha iad ag ràdh gum beachdaich iad air a’ phlana airson slighe-trama ùr airson Glaschu, a’ ceangal meadhan a’ bhaile ri Port-adhair Ghlaschu is Pàislig taobh Baile a’ Ghobhainn, Rionnag a’ Bhàis*, Braehead agus Rinn Friù.
Tha mi air mapa Gàidhlig a dhèanamh den t-slighe a thathar a’ moladh. Bhiodh an t-slighe seo fìor mhath – tha e a’ ceangal meadhan Ghlaschu ris a’ phort-adhair, a’ cur còmhdhail phoblach nas fheàrr air dòigh do stiùidio a’ BhBC is STV agus le ceangal trama ann ris a’ bhaile as motha an Alba aig nach eil stèisean: Rinn Friù. Tha e cuideachd a’ cuideachd le ath-bheothachadh eaconomach is sòisealta Bhaile a’ Ghobhainn agus a’ cur còmhdhail phoblach rèile air dòigh gu mòr-ionad bhùitean Braehead agus dhan Ospatal.
Tha Glaschu ainmeil fhathast airson a tramaichean, ged a dh’fhalbh iad cha mhòr 60 bliadhna air ais. Ach an robh fhios agad gun robh siostam trama fa leth ann am Baile a’ Ghobhainn mus robh an sgìre na pàirt de Ghlaschu?
Bha slighe-trama ann leis an ainm caran mòr-chùisean The Vale of Clyde Tramway. (“Càite bheil thu a’ fuireach?” “The Vale of Clyde?” “Oooh, spaideil!”)
Bha an loidhne seo mu 2 mhìle gu leth a dh’fhaid, a’ ruith air Rathad Bhaile a’ Ghobhainn bho Linthouse san iar gu Paisley Road Toll san ear far an robh ceangal ann le tramaichean Ghlaschu.
’S e an rud a bha inntinneach mun loidhne seo gur e tramaichean smùid a bh’ aca. Dh’fhosgail an loidhne le tramaichean-eich ann an 1873 ach bho 1877 gu toiseach nan 1893, b’ e tramaichean smùid a bh’ aca. B’ e seo a’ chiad siostam trama smùid anns an RA air fad.
Bha tramaichean smùid tòrr na bu shaoire ri ruith na tramaichean eich agus ged is e locothan smùid a bh’ annta, bha riaghailtean teann ann a thaobh fuaim agus smùid agus bha iad tòrr na bu shamhaiche is na bu ghlaine na trèanaichean smùid air na rathaidean iarainn.
Trama smùid Bhaile a’ Ghobhainn. Chan eil na toglaichean san dealbh ann tuilleadh.
Ma leugh thu leabhraichean Thomas the Tank Engine nuair a bha thu beag, bidh cuimhne agad air Toby the Tram Engine. Bha na tramaichean smùid ann am Baile a’ Ghobhainn gu math coltach ri Toby – einnsinnean beaga a bha car coltach ri seada no bothan hot-dog air cuibhlean. Bhiodh an loco a’ tarraing trèilear do luchd-siubhail.
Choisich mi slighe na loidhe trama air fad bho chionn goirid mar a’ chuairt lockdown agam air an latha sin, a’ tòiseachadh aig Paisley Road Toll is a’ coiseachd fad na slighe gu Linthouse.
Clì: Paisley Road Toll an-diugh. Deas: san 19mh linn. Trama Vale of Clyde air an làimh dheis
Às dèidh coiseachd seachad air an Drochaid Squinty, chaidh mi seachad air stiùdiothan STV agus a’ BhBC agus Ionad an t-Saidheans agus uair sin, ràinig mi Talla-baile Bhaile a’ Ghobhainn, far robh Comhairle Bhaile a’ Ghobhainn suidhichte uair agus far an deach na co-dhùnaidh mòra a dhèanamh mu thramaichean san sgìre.
Tha an rathad an uair sin a’ dol air lùb seachad air Docaichean a’ Phrionnsa agus a-steach gu meadhan Bhaile Ghobhainn far a bheil Crois Bhaile a’ Ghobhainn, stèisean an t-Subway agus na bùithean.
Às dèidh sinn, leanaidh an t-slighe air adhart seachad air toglaichean Gàradh Bhàtaichean Fairfield. Bha rathad-iarainn ainmeil ann am Fairfield uair agus bheir sinn sùil air seo ann am post bloga eile. An uair sin, thèid an rathad seachad air Pàirc Elder agus os cionn beul Tunail a’ Chluaidh gu Linthouse far an robh deireadh na loidhne. Tha seo gu math faisg air Rionnag a’ Bhàis (’S e The Queen Elizabeth University Hospital Glasgow an t-ainm oifigeil a th’ air ach ’s e Rionnag a’ Bhàis a th’ aig a’ mhòr-chuid air oir tha e nas fhasa cuimhneachadh agus tha coltas an Death Star air!).
Seo mapa den t-slighe air fad.
Slighe Vale of Clyde Tramway, Baile Ghobhainn
Chan eil rud sam bith air fhàgail den t-slighe trama a-nis agus gu mì-fhortanach, chan eil mòran dealbhan ann nas motha. Chan fhaca mi riamh ach trì dealbhan de thamaichean smùid Bhaile a’ Ghobhainn agus tha dà dhiubh sa phost-bloga seo!
Luchd-obrach Vale of Clyde Tramways, depot Fairfield, Baile a’ Ghobhainn
Bha tramaichean smùid ann an tòrr bhailtean san RA. Ann an Alba, bha iad ann am Baile a’ Ghobhainn agus Dùn Èideann ach ’s ann an Dùn Dè a bha iad a bu shoirbheachaile agus iad a’ ruith siostam nan tramaichean air fad bho 1884 gu 1902 nuair a ghabh tramaichean dealanach thairis na slighean uile.
A rèir an leabhair History of the Steam Tram, bha 50 siostam trama smùid ann am Breatainn is Èirinn uile gu lèir: 7 dhiubh ann an Èirinn, 3 an Alba, 1 anns a’ Chuimrigh, 1 ann an Gearnsaidh agus an còrr ann an Sasainn. Bha an siostam a bu mhotha ann am Birmingham.
Bha tramaichean smùid tòrr na bu shaoire na tramaichean eich ach cha do mhair na tramaichean smùid ro fhada oir cha robh ach mu 15 bliadhna eadar toiseach nan tramaichean smùid agus cruthachadh an teicneòlais airson tramaichean dealanach, a bha na bu shaoire, na bu luaithe agus na bu shàbhailte cuideachd.
Seo an t-slighe a-steach gu Tunail a’ Chluaidh, Linthouse. Bha ceann na loidhne trama dìreach air taobh eile na drochaid seo.
Ged nach do mhair na tramaichean smùid ro fhada ann an Alba, ge-tà, tha grunn thramaichean smùid glèidhte fhathast a’ ruith ann an dùthchannan eile. Seo eisimpleir de thrama smùid ann am Bern, An Eilbheis.
Bidh trèanaichean, tramaichean is tràilidhean air ais ann am Baile a’ Ghobhainn na Grèine/“Vale of Clyde” a dh’aithghearr gus sùil a thoirt air barrachd rathaidean-iarainn inntinneach!
Tha e coltach gum bi e comasach a dhol gu Port-adhair Ghlaschu air rathad-iarainn mu dheireadh thall ann am 2025.
Busaichean a’ Phuirt-adhair – dh’fhaodte gum faigh iad an cuid P45s ann an ùine nach bi ro fhada!
Tha Ceannardan Comhairle Ghlaschu agus Comhairle Rinn Friù air aontachadh air pasgan maoineachadh gus slighe-trama a thogail eadar Stèisean Sràid MhicIlleMhòire ann am Pàislig agus Port-adhair Ghlaschu. Feumaidh na làn chomhairlean bhòtadh air seo fhathast, ach tha mi an dùil is an dòchas gun aontaich iad.
Ma thèid an loidhne a thogail, bhiodh daoine a’ dol gu Pàislig air an trèana agus an uair sin, a’ dol air trama bhon stèisean dhan Phort-adhair.
A bharrachd air an sgeama bheag seo, thathar gu bhith a’ dèanamh sgrùdadh comais (feasibility study) air slighe-trama nas motha a thogail bhon phort-adhair air adhart gu Rinn Friù (am baile as motha ann an Alba aig nach eil ceangal rèile), ionad seopadaireachd Braehead, ‘Rionnag a’ Bhàis’ (Osbadal a’ Chinn a Deas) agus a-steach gu meadhan Ghlaschu taobh Bhaile Ghobhainn.
’S e slighe-trama gu math goirid a bhios ann dhan phort-adhair – nas lugha na dà mhìle. Bhiodh an loidhne air fad gu Glaschu air a bheilear a’ beachdachadh mu 12 mìle uile gu lèir.
San ùine fhada, chanainn gum feumar an loidhne air fad a thogail airson a bhith ciallach gu h-eacanomaigeach. Tha tòrr chosgaisean ruith ann airson siostam thramaichean a tha a cheart cho àrd airson siostam beag biodach ’s a bhiodh iad airson siostam nas motha. Feumaidh depot, goireasan càraidh is glanaidh, luchd-obrach agus tòrr a bharrachd a bhith ann mar eisimpleir. A bharrachd air seo, ged a tha ceanglaichean bus, rèile no tasgaidh gu puirt-adhair daonnan gu math daor dhan luchd-siubhail, chan urrainnear cus iarraidh airson turas trama cho goirid – gu h-àraidh ma bhios agad ri tiocaid trèana a cheannach cuideachd no tiocaid a cheannach a bhios a’ gabhail a-steach an dà-chuid trèana is trama.
Tha seo a’ togail cheistean inntinneach mun sgeama.
Ma tha e coltach gum bi slighe-trama a’ phuirt-adhair na loidhne ghoirid air leth agus nach tèid i dad nas fhaide, ghabhadh teicneòlas nas sìmplidh is nas saoire a chleachdadh na teicneòlas. Tha sgeama ann an Coventry an-dràsta mar eisimpleir gus slighe-trama a chur air dòigh a’ cleachdadh teicneòlas Very Light Rail. Bhiodh seo gu math saor. Le VLR, tha na tramaichean agus an trac nas aotruime agus tha iad a’ ruith air bataraidhean seach air uèirichean mar eisimpleir.
Dealbh de na tramaichean a dh’fhaodadh a bhith aig Coventry a dh’aithghearr
Ma tha ìre dè chinnt ann gun tèid an loidhne a leudachadh gu Glaschu, ge-tà, bhiodh e na b’ fheàrr a togail a’ cleachdadh teicneòlas àbhaisteach nan tramaichean.
Tha e cudromach gum bi cinnt ann air na ceistean seo mus tèid an sgeama air adhart. Bhiodh e daor is doirbh an loidhne a leudachadh ma thèid teicneòlas “Rèile Fìor Aotrom” a chleachdadh oir cha bhiodh e freagarrach airson slighe-trama mhòr fhada gu Glaschu agus dh’fheumadh iad cha mhòr tòiseachadh as ùr le trac ùr, tramaichean ùr, uèirichean ùra agus tòrr mòr obrach gus pìoban agus càballan a ghluasad. Air an làimh eile, mas e is gun rachadh an loidhne a thogail mar shlighe-trama àbhaisteach agus nach rachadh a leudachadh, bhiodh e gu math cosgail a ruith agus is dòcha gun cailleadh i tòrr mòr airgid.
Ged a tha na ceistean seo fhathast ann, tha mi gu math dòchasach gun tèid loidhne-trama air choireigin a thogail dhan Phort-adhair agus tha mi air mo dhòigh glan leis an naidheachd.
Cha robh mi daonnan cho cinnteach gun ruigeadh rèilichean am port-adhair, ge-tà, oir seo an treas sgeama.
An toiseach, bha GARL ann – Glasgow Airport Rail Link. Chaidh bile tro Phàrlamaid na h-Alba ann an 2006 gus an loidhne seo a thogail ach chuir Riaghaltas na h-Alba às dhan phròiseact ann an 2009 mar thoradh air cor na h-eaconamaidh. ’S e rathad-iarainn àbhaisteach a bhiodh ann an seo le trèanaichean a’ ruith bho Stèisean a’ Mheadhain ann an Glaschu dhan Phort-adhair air meur-loidhne ùr bho Phàislig.
An uair sin, bha moladh ann gum biodh trèan-tramaichean ann. ’S e a th’ ann an trèan-trama ach carbad rèile a tha a’ comasach air ruith an dà chuid air rathaidean-iarainn agus air slighean-trama. An àite a bhith a’ togail rathad-iarainn ùr eadar Pàislig agus am port-adhair, bhiodh slighe-trama ùr ann na àite. Bhiodh an trèan-trama a’ dol air an rathad-iarainn àbhaisteach eadar Glaschu agus Pàislig agus an uair sin a’ dol air an loidhne trama dhan Phort-adhair. Cha deach seo aontachadh aig a’ cheann thall, ge-tà. Bha e na bu chosgaile na bhathar an toiseach, tha an teicneòlas fhathast caran ùr ann am Breatainn agus tha trioblaidean air a bhith aig an sgeama pìleat airson trèan-tramaichean ann an Sheffield. A rèir coltais, bhiodh e a’ ciallachadh cuideachd nach gabhadh an uiread de thrèanaichean àbhaisteach a ruith eadar Glaschu is Pàislig tuilleadh.
Cha bhi an loidhne ghoirid a thathar a’ moladh an-dràsta cho math ri GARL no ris an trèana-trama, ach mas e is gun tèid an loidhne air fad eadar Pàislig, am Port-adhair, Rinn Friù agus Glaschu air adhart, bidh e fada nas fheàrr.
Lorg Ghlaschu – In Search of the Dear Green Place, is a SNH commission for Mòd Ghlaschu 2019 celebrating Glasgow’s people, places and stories through her Gaelic and other placenames. Here’s a poem by Mary Ann Kennedy, inspired by Cathkin Braes – the highest point within the city boundaries, giving an unrivalled view of the […]
