busaichean

Tha e gruamach sa cheann a tuath! Turas gu Hawes

Chaidh mi air turas rèile gu Hawes anns na Yorkshire Dales aig deireadh na seachdain.

Carson?

Tha e a’ toirt dhomh deagh leisgeil a dhol air an rathad-iarainn as dreachmhoire agus as cliùitiche ann an Sasainn – An Settle an Carlisle. Tha an loidhne àlainn seo a’ dol tro na monaidhean is na beantainn ann an Cumbria agus Schd York agus a’ ceangail Carlisle ri Leeds.

Airson a dhol gu Hawes, feumaidh tu an trèana fhàgail aig Garsdale agus an uair sin bus fhaighinn gu Hawes. Bha rathad-iarainn ann fad na slighe uair, agus gu dearbha, bha an t-ainm Hawes Junction air an stèisean uair, ach tha an loidhne sin dùinte a-nis.

Tha iomairt ann airson slighe an rathaid-iarainn a chur gu feum aon uair eile – ach tha eas-aonta ann am bu chòir an Wensleydale Railway an rathad-iarainn ath fhosglaidh, mar a tha iad ag iarraidh, no am bu chòir dha a bhith na slighe baidhg/coiseachd. Gu mì-fhortanach, chan eil e coltach gu bheil rùm gu leòr ann airson an dà chuid.

Tha mi an dòchas gur e rathad-iarainn a bhios ann ach bhiodh slighe coiseachd/baidhg math cuideachd mur a tachair sin.

Ach ged nach eil làrach an rathad-iarainn ga chleachdadh aig an àm seo, tha an stèisean ann an Hawes fhathast ann agus tha Taigh-tasgaidh nan Yorkshire Dales a-nis stèidhichte ann – agus tha trèana le loco smùid ann mar phàirt den taisbeanadh!

Sin adhbhar gu leòr airson a dhol dhan bhaile leis fhèin, ach tha adhbhar eile ann: leabhraichean eucoir Harry Grimm le David T. Gatward, a tha a’ tòiseachadh leis an leabhar ‘Grimm up North’.

Tha na leabhraichean stèidhichte ann an Hawes agus an sgìre làimh ris. ‘S ann mu dheidhinn DCI Harry Grimm, seann shaighdear à Bristol a chaidh na phoileas às dèidh dha a bhith air a dhroch-lon ann an sprèidheadh ann an Afghanistan. Às dèidh argamaid le a bhoss ann an Somerset, chaidh a chur gu Hawes sna Dales an aghaidh a thoil agus tha an leabhar mu “chulture shock” aig poileas a bha a’ dol an aghaidh gangstairean agus luchd-reic dhrogaichean mòra anns a’ bhaile mhòr a tha a-nis ann an coimhearsnachd dùthchail far a bheil dùbhlain gu math eadar-dhealaichte aig na poilis.

Tha sinn a’ leantainn beatha Harry agus e a’ fàs cleachdte ris a’ choimhearsnachd agus na dòighean aca agus e a’ fàs gu math dèidheil air an sgìre – agus fiù’ s air delicacy sònraichte na sgìre: cèic le caise – aig a’ cheann thall.

Ged is ann mu eucoir a tha na leabhraichean, tha iad snog agus tha na caractaran agus na h-àiteachan spòrsail is dòigheil.

Nuair a dh’fhàg mi an taigh aig 5:00 sa mhadainn gus am bus a ghlacadh gu Stèisean Glaschu Mheadhain, b’ e seo am plana agam:

Faic an trèana ann an taigh-tasgaidh nan Yorkshire Dales
Rach gu Taigh-bainne Wensleydale
Faic na b’ urrainn dhomh aithneachadh bho na leabhraichean Grimm.

Fhuair mi am bus is an trèana gu Carlisle gun dragh sam bith agus bha an trèana airson an Settle and Carlisle a’ feitheamh rium an sin.

Ma tha thu à Alba, tha e doirbh rathad-iarainn a lorg a tha cho math ris na loidhnichean aig baile – Loidhne na Gàidhealtachd an Iar, Loidhne a’ Chinn a Tuath agus Loidhne a’ Chaoil ach tha an S&C air leth, fiù ’s do dh’Albannach!

Tha an loidhne a’ dol tro bheantainn is glinn àlainn agus seachad air tòrr aibhnichean mòra le gu leòr thuathanasan chaorach is taighean cloiche. A bharrachd air a’ chruth-tìre fhèin, tha stoidhle brèagha air na toglaichean stèisean le toglaichean mòra de chloich ruadh agus soidhnichean agus lampaichean ann an dath marùn sònraichte.

A bharrachd air a bhith na rathad-iarainn àlainn, tha an Settle and Carlisle cudromach gu samhlachail cuideachd. Bha British Rail an dùil cur às dhan loidhne gus airgead a shàbhaladh agus dhùin iad a’ mhòr-chuid de na stèiseanan agus lùghdaich iad na seirbheisean gus an robh glè bheag air fhàgail. Chuir buidhean strì gu làidir an aghaidh seo.

Aig a’ cheann thall, dhiùlt Ministear na Còmhdhail, fear Michael Portillo, cead a thoirt do BR gus an Settle is Carlisle a dhùnadh. ‘S e deagh naidheachd a bha seo, gun teagamh, agus a bharrachd air a bhith a’ sàbhaladh na loidhne sin fhèin, dh’fhaodadh tu a ràdh gun robh seo na cho-dhùnadh cudromach dhan t-siostam còmhdhail gu nàiseanta cuideachd.

Às dèidh mòr-dhùnaidhean Beeching sna 1960an, ged nach robh dùil ri geàrraidhean mòra air an lìonra a-rithist, bha faireachdainn anns na 1970an is 80an gun robh na rathaidean-iarainn a’ dol tro “chrìonadh stiùirichte” (managed decline) agus gum fàsadh an siostam nas lugha is nas iomallaiche dhan chomann-shòisealta mean air mhean. Ann an eachdraidh nan rathaidean-iarainn, b’ e sàbhaladh an S&C a chomharraich gun robh an crìonadh air tighinn gu crìch agus gur ann a dh’fhàsadh an lìonra bho sin a-mach.

Tha an S&C a’ soirbheachadh gu mòr a thaobh luchd-siubhail agus trèanaichean bathair a-nis agus mholainn gun dèan a h-uile duine e uair no uaireigin.

Ach sin gu leòr eachdraidh. Nuair a ràinig mi Garsdale, bha e fliuch is sgòthach ach gu fortanach, bha am bus a’ feitheimh rium agus bha e blàth is seasgair a-staigh agus chunnaic mi dà fheòrag ruadh air an àrd ùrlar fhad’s a bha sinn a’ feitheimh ri falbh.

Tha seirbheis bus coimhearsnachd ann “The Little White Bus” a tha a’ ruith sheirbheisean eadar an stèisean agus baile Hawes/Gayle. Tha seo ro-chudromach oir tha am baile pìos air falbh (c6 mìle) agus a bharrachd air sin, tha an rathad gu math caol, lùbach cas. Bha an dràibhear laghach agus dh’innse e tòrr dhomh mun sgìre agus mu na rudan a bha rim faicinn.

Ann an Hawes, chaidh mi dhan taigh-tasgaidh an toiseach. Tha e suidhichte ann an togalach stèisean Hawes a dhùin do luchd-siubhail ann an 1959 agus a dhùin do bhathar ann an 1964 mar thoradh air an Dr Olc Beeching (Tuiteam gun Èirigh air agus Leac air a Bheul).

Ach ged nach eil trèanaichean a’ ruith tuilleadh, tha tòrr anns an taigh-tasgaidh mun rathad-iarainn, gu sònraichte eachdraidh shòisealta na loidhne. Tha pàirt den taisbeanadh fiù ‘s anns an trèana agus tha an cafè ri taobh an àrd-ùrlair. Tha an taigh-tasgaidh mòr agus tha na taisbeanaidhean ùr, dathach agus còrdaidh iad gu mòr ri cloinn.

Taigh-tasgaidh nan Yorkshire Dales, Hawes

An uair sin, bha an t-àm ann airson srùbag agus cuairt timcheall air a’ bhaile. Chunnaic mi an t-ionad coimhearsnachd far a bheil na poilis stèidhte ann an leabhar Grimm, a’ bhùth far am faigh iad paidhean agus am Fountain, an taigh-òsta aca! Agus gu dearbha, tha tòrr thaighean-osta ann – chunnaic mi ceithir no còig airson baile anns nach eil ach 1,500 daoine no mar sin.

An uair sin, choisich mi gu Gayle, baile beag a tha glè fhaisg air Hawes a tha ainmeil mar thoradh air caise Wensleydale. Chaidh mi a-steach dhan àite agus cheannaich mi cèic is caise agus bha e a cheart cho math ris an robh mi an dùil!

Às dèidh sùil air na bùithtean agus air an eas, bha an t-àm ann a dhol dhachaidh air a’ bhus bheag gheal agus an trèana a ghlacadh dhachaigh.

Bha an trèana agam dhachaigh 30 air dheireadh – rud nach do chuir dragh sam bith orm – agus mar sin, tro “delay repay” fhuair mi an dàrna leth den fharadh agam air ais.

Mholainn baile Hawes, lealbhraichean Grimm agus an Settle and Carlisle!-.

Alasdair

Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

“South of the river you stop and you hold everthing” – busaichean, trèanaichean, punc is prog ann an Lunnainn 3!

Le alasdairmaccaluim

Air ais san Fhaoilleach, chaidh mi air taistealachd roc is rèile gu Lunnainn.

Fhuair mi tiocaidean saora air a’ Chadalaiche eadar Glaschu is Lunnainn agus bha latha mòr gu bhith agam.

Às dèidh dhomh toglaichean co-cheangailte ri Pink Floyd agus Mick Jones fhaicinn, bha an t-àm ann ri dhol dhan taobh a-deas gu Deptford gus an taigh fhaicinn far an robh Dire Straits a’ fuireach uair.

Bha Dire Straits mar seòrsa gateway drug dhomh eadar pop agus meatailt anns na 1980an agus bha mi riamh anabarrach dèidheil air giotàr Mark Knopfler agus beus John Illsley. Chunnaic mi beò iad fiù ’s air ais ann an 1991 air a’ chuairt mu dheireadh aca.

Leugh mi eachdraidh beatha John Illsley bho chionn trì no ceithir bliadhna agus thog seo m’ ùidh sa chomhlan a-rithist.

Bha mi air taobh ceàrr a’ bhaile agus bha beagan thrèanaichean a bharrachd agam ri ghlacadh an toiseach.

Greenford-Marylebone, Marylebone-Charing Cross (Underground), Charing Cross-London Bridge, London Bridge – Deptford!

Agus leis a sin bha mi ann an Deptford.

Bha mi rud beag iomaganach oir ged a tha plac air a’ flat far an robh John Illsley agus David Knopfler a’ fuireach uair – agus far am biodh Mark Knopfler a’ cur seachad tòrr tìde, cha robh an tè leis a bheil am flat a-nis deònach tighinn a-mach aig a’ chuirm gus am plac a chur air bhog!

Agus nuair a chunnaic mi am flat, cha do dh’fhuirich mi ann fada – dìreach diog no dhà gus dealbh a thogail oir tha am plac ri taobh uinneig a’ chidsein agus cha robh mi airson dragh a chur air muinntir an taighe!

Leis a sin, agus ag èisteachd ri Telegraph Road air a’ fòn, choisich mi gu New Cross Gate – stèisean cudromach is inntinneach ann an Lunnainn an Ear.

Bha New Cross Gate air aon de na dà termini aig ceann a deas an East London Line, nach maireann.

Loidhne Lunnainn an Ear (nach maireann). Dealbh: Wikipedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:East_London_Line.png

‘S e an rud annasach mun loidhne seo gun robh New Cross air an terminus eile agus gu bheil an dà stèisean gu math gu math faisg air a chèile agus gun robh cha mhòr an aon choltas orra cuideachd a bharrachd air cha mhòr an aon ainm! Air an adhbhar seo, chleachd iad àrd-ùrlar A is B san dàrna stèisean agus 1 is 2 san stèisean eile gus am biodh fios aig luchd-obrach an Underground far an robh iad!

Dhùn an East London Line ann an 2007 ach chan e droch rud a bha sin oir chaidh a leudachadh agus tha i a-nis mar phàirt den Windrush Line san Overground.

Bho New Cross, chaidh mi gu ceann na loidhne ann an Crystal Palace. Bha mi airson a dhol ann gus an Windrush Line air fad a dhèanamh ach cuideachd, bha mi airson bus sònraichte fhaicinn – am bus-trama.

Trèana Overground aig ceann na loidhne, Crystal Palace

Seo bus dealanach sònraichte ùr a tha a’ cleachdadh pantograph aig deireadh na slighe gus chargeadh. Chaidh mi air turas goirid air a’ bhus gu stèisean nam bus is air ais agus abair gun robh e spòrsaile.

Ags leis a sin, bha an t-àm ann a dhol air ais gu Euston airson na trèana dhachaigh…

Abair latha !

Alasdair

Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

Rathad-iarainn a’ Chabhlaich Rìoghail san Rìoghachd

Le alasdairmaccaluim

Chaidh mi air turas gu rathad-iarainn gu math neo-àbhaisteach Didòmhnaich. B’ e sin Shed 47 no Taigh-tasgaidh Rathad-iarainn Lathalmond faisg air Dùn Phàrlain.

Tha gu leòr rathaidean-iarainn glèidhte mòr ann an Alba – Bo’ness is Ceann Fhàil agus an Srath Spè gu sònraichte. Tha iad mòr agus proifeiseanta agus gleansach agus stèidhichte air trèanaichean do luchd-siubhail.

Shed 47, 2008 nuair a thadhail mi air mu dheireadh

Ann am Fìobh, tha Taigh-tasgaidh Rathad-iarainn Lathalmond gu math eadar-dhealaichte. Tha e gu math nas lugha agus stèidhichte air trèanaichean bathair.

Tha an taigh-tasgaidh mar phàirt de Thaigh-tasgaidh Seann Bhusaichean na h-Alba a tha air ionad gnìomhachais gu math mòr taobh a-muigh Dhùn Phàrlain. Chan e ionad gnìomhachais a chaidh a thogail a dh’aona-ghnothach a th’ ann idir ach seann làrach a bha na stòrlann aig a’ Chabhlach Rìoghail bho àm an Dàrna Cogaidh. Tha an làrach loma-làn seann Nissen huts agus seadaichean mòra a chaidh a thogail airson uidheamachd mhòr.

Bha stòrlann a’ Chabhlaich Rìoghail gu math mòr agus bha ceangail aice ri lìonra nàiseanta nan rathaidean-iarainn. Dhùin an rathad-iarainn ann an 1971 agus dhùin an làrach air fad ann an 1993. Chaidh an làrach a cheannach le muinntir an taigh-tasgaidh ann an 1995 agus chaidh an rathad-iarainn a stèidheachadh ann an 1997.

Bha mi ann air ais ann an 2008 agus bha mi airson a dhol air ais gus faicinn dè an t-adhartas a rinn an rathad-iarainn bho bha mi ann mu dheireadh.

Nuair a dh’fheuch mi ri turas a chur air dòigh, b’ e an aon ghearan agam gu bheil e do-dhèante taigh-tasgaidh nam busaichean a ruigsinn air bus! Cha bhi còmhdhail phoblach a’ frithealadh Lathalmond idir oir tha e ann an àite gu math iomallach (ged a thèid busaichean a chur air dòigh gu sònraichte turas no dhà sa bhliadhna airson tachartasan) agus mar sin, bha agam ri dràibheadh ann.

Chan eil mi a’ gearan, ge-tà, oir ruigear an t-àite tro B-rathaidean Fhìobha agus chithear seallaidhean àlainn de na h-achaidhean, na beanntan agus na bailtean beaga.

Tha tòrr de na h-àiteachan a chithear air an t-slighe tro Fhìobh an Iar ann an àiteachan post-industrial far an robh mèinnean ann uair ach san latha an-diugh, a tha uaine is àlainn. Tha tòrr ri fhaicinn de na seann rathaidean-iarainn a bha pailt san sgìre uair cuideachd – drochaidean is embankments is eile.

Nuair a ràinig mi an taigh-tasgaidh, fhuair mi turas air seann bhus timcheall air an làraich air fad agus thàinig mi dheth aig Shed 47.

Bus Corpy Glaschu a chunnaic mi san taigh-tasgaidh, 2008

‘S e Shed 47 a chanar ris an rathad-iarainn oir b’ e sin an seada a bh’ aig na trèanaichean air an làraich nuair a bha rathad-iarainn ann. Chaidh mi ann bho chionn còrr is 16 bliadhna agus aig an àm sin, bha loidhne ghoirid ann agus bhiodh iad a’ toirt seachad tursan trèana ann an cabaichean nan locothan.

An-diugh nuair a chaidh mi air ais, chunnaic mi gun robh iad air àrd-ùrlar agus stèisean a thogail agus gun robh bhana-breigicihean ann dhan luchd-siubhail. Tha an loidhne nas fhaide na bha cuideachd.

West of Fife Muntions Railway – Lathalmond Lower, 2024

A bharrachd air sin, tha dàrna rathad-iarainn ann a-nis – loidhne caol-ghèidse. ‘S e an West of Fife Munitions Railway a chanar ris.

Fhuair mi cothrom a dhol air an dà rathad-iarainn goirid agus bha e fìor mhath – trac beagan cugallach agus fàileadh an dìosail, dìreach mar a bhiodh rathad-iarainn a’ Chabhlaich Rìoghail bho chionn fhada.

Bha mi a’ feuchainn ri obrachadh a-mach far an robh Lathalmond ceangailte ris an lìonra rèile agus cha robh e furasta leis gun robh an uiread de rathaidean-iarainn ann am Fìobha uair. Ach mu dheireadh, lorg mi am mapa seo.

Agus seo mar a tha cùisean san latha an-diugh – chithear na rathaidean-iarainn beaga aig Lathalmond agus cho fad air falbh ’s a tha iad bhon lìonra an-diugh.

Seo mapa le barrachd fiosrachaidh: Airey’s Railway Map of Scotland (1875).

Mholainn Shed 47 gu mòr.

Alasdair

Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

Tha e inntinneach ach a bheil e feumail? – turas air a’ bhus fèin-obrachail

Le alasdairmaccaluim

Bha mi gu math cruaidh air busaichean fèin-obrachail (autonomous) sa phost bloga mu dheireadh. Mar sin, an àite a bhith gan càineadh bhon mheur-chlàr agam san taigh, bha mi airson am feuchainn.

Mar sin, Dihaoine sa chaidh, rinn mi air Dùn Èideann airson a dhol air bus AB1 eadar Pàirce Dhùn Èideann agus Park & Ride Ferrytoll ann am Fìobh. Às dèidh turas trèana taobh Shotts agus turas trama, bha mi ann am Pàirc Dhùn Èideann.

Bus fèin-obrachail, Dùn Èideann — Aig ceann na slighe – Pàirc Dhùn Èideann

Feumaidh mi a ràdh gun robh e caran doirbh am bus a lorg. Bidh e a’ falbh bho thaobh tuath Stèisean Edinburgh Park ach cha robh fiosrachadh sam bith aig an stad bus mu dheidhinn agus cha b’ urrainn dhomh dad fhaicinn air-loidhne mu far am biodh e a’ fàgail nas motha. Tha Pàirc Dhùn Èideann gu math mòr agus bha mi airson dèanamh cinnteach gun robh mi sna àite cheart.

Nuair a nochd am bus, chaidh mi air bòrd agus chaidh ceisteachan a thoirt dhomh mun t-seirbheis agus cheannaich mi tiocaid tillidh off-peak air £6.10.

Nis, ged is e seirbheis bus fèin-obrachail a tha seo, chan eil e fèin-obrachail fad na slighe. Bha aig an dràibhear ris a’ bhus a thionndadh aig a’ chearcall tionndaidh mar eisimpleir. Agus ’s ann a bha e air a dhràibheadh le làimh a-mach à Pàirc Dhun Èideann dhan mhòr-rathaid aig Hermiston Gait.

Thoisich am modh fèin-obrachail greis às dèidh dhan bhus a dhol air an am M8. Bha fios agam nach biodh an t-slighe air fad fèin-obrachail, ach feumaidh mi ràdh gun robh barrachd dhìth fèin-obrachail na bha mi an dùil. Tha slighe fa leth do bhusaichean bho iar gu ear ach chan eil slighe a’ dol an taobh eile agus bha mi an dùil nach biodh àm bus fèin-obrachail air a’ mhotorway àbhaisteach, ach ‘s ann a bha mi ceàrr. Bha am bus air lèin àbhaisteach air mòr-rathad an M8, am mòr-rathad as motha ann an Alba air an aon lèin ri trafaig àbhaisteach – busasichean is càraichean is làraidhean. Dh’obraich e fìor mhath – cha robh e ro fhaisg no ro fhada air falbh bhon trafaig eile agus dh’fhuirich e ann am meadhan na slighe.

A bheil e sàbhailte?

Nis, tha cuid air a ràdh gu bheil iad draghail a bheil na busaichean fèin-obrachail sàbhailte. Chan eil dragh sam bith orm – agus cha bu chòir dragh a bhith air duine sam bith a tha air a dhol air Subway Ghlaschu no an Victoria Line ann an Lunnainn (agus grunn loidhnichean eile aig London Underground) oir ’s ann a tha iad fèin-obrachail cuideachd. Tha dràibhear air na loidnichean seo ceart gu leòr, ach tha iad ann air adhbharan sàbhailteachd agus gus na dorsan fhosgladh. Nuair a bhios an trèana ann an seirbheis, mar as trice, tha an trèana ga dràibheadh fhèin.

Mar sin, chan e rud ùr a th’ ann – tha an Victoria Line air a bhith fèin-obrachail bho thùs ann an 1968 agus tha subway Ghlaschu air a bhith fèin-obrachail bho chaidh ùrachadh is ath-fhosgladh ann an 1980.

Victoria Line 2009 stock, Tottenham Hale — An Victoria Line, fèin-obrachail bho 1968

Cò ris a bha an dràibheadh?

Bha an dràibheadh fèin-obrachail a cheart cho math is pròifeiseanta ri dràibhear àbhaisteach mar as trice. Bha seo gu sònraichte fìor nuair a chaidh sinn air an rathad fìor lùbach aig Kirkliston. Chuir e iongnadh orm cho math ’s a bha am bus air an lùb – aig an astar cheart is gun a bhith a’ lìostadh idir.

San fharsaingeachd, bha e fìor mhath ach chunnaic sinn na laigsean cuideachd. Nuair a chaidh dràibhearan eile ro fhaisg oirnn, no nuair a bha iad ro fhaisg air na loidhnichean air an rathad, cha do chòrd sin ris a’ bhus idir agus chaidh na breigichean a chur an sàs – mar as trice nas cruaidhe na le dràibhear àbhaisteach. Sin duilgheadas – gu ìre tha cho math ’s a dh’obraicheas am bus a rèir cho math ’s a bhios carbadan àbhaisteach a’ dràibhadh – agus tha fios againn gu bheil gu leòr droch dhràibheran ann!

Bha ceann-rathad no dhà ann far an robh beagan mì-chinnt aig a’ bhus cuideachd.

Air an t-slighe ann, dh’ionnsaich sinn nach eil am bus fèin-obrachail air Drochaid Fhoirthe fhathast, ach gum bi a dh’aithghearr.

Aig Ferrytoll, thionndaidh am bus agus rinn sinn air Dùn Èideann a-rithist.

Fad na slighe, bha “dràibhear sàbhailteachd” agus “caiptean” ann. Reic an caiptein na tiocaidean, dh’innse e dhan t-sluagh mun t-seirbheis agus fhreagair e na ceistean uile againn.

Bus fèin-obrachail, Ferrytoll, Inbhir Chèitinn

Carson a tha dithis luchd-obrach ann?

Feumaidh dràibhear a bhith ann a rèir an lagh. Chan eil e ceadaichte bus fèin-obrachaill gun dràibhear a bhith ann aiair an rathad g an àm seo – agus cha ghabhadh an t-slighe seo air fad a dhèanamh às aonais dràibhear co-dhiù.

Tha an caiptein ann, saoilidh mi, gus sealltainnn cò ris a bhiodh e coltach bus a bhith ann a bhiodh gu tùr gun dràibhear san àm ri teachd. Fiù ’s mur a robh feum air dràibhear, bhiodh duilgheadasan mòra an lùib bus gun duine sam bith eile air bòrd air adhbharan togail airgid, sàbhailteachd is cur an aghaidh dol a-mach mì-shòisealta agus bhiodh neach-obrach a dhìth airson seo. Seo mar a tha an DLR ann an Lunnainn – chan eil dràibhear ann idir ach tha caiptein air gach trèana a bhios a’ cuideachadh, a’ coimhead air tiocaidean agus as urrainn an trèana a dhràibheadh ma bhios suidheachadh èiginn ann.

Bha ceist sa cheisteachan mu dheidhinn seo – am biodh tu deònach a’ dol (a) air bus gun dràibhear ach le caiptean, (b) air bus le dràibihear ach gun chaiptean no (c) air bus gun neach-obrach sam bith.

Mar sin, tha e coltach gu bheil iad a’ coimhead air a’ cheist seo airson an àm ri teachd.

Air an t-slighe air ais, chunnaic sinn laigse eile leis an t-sisotam. Bha slighe nam busaichean air an M8 dùinte mar thoradh air càraichean a bha air briseadh sìos agus bha droch thrafaig air an rathad. Cha bhi am bus a’ dèiligeadh ri trafaig slaodach stadach mar seo gu math idir agus bha aig an dràibhear ri gabhail thairis.

Uile gu lèir, chòrd an turas rium glan. Bha an caiptean uamhasach snog agus dh’obraich am bus gu math anns a’ mhodh cho-obraicheail.

Dè a-nis?

Chaidh innse dhuinn gu bheil planaichean gus an t-slighe a leudachadh gu meadhan Dhùn Phàrlain cuideachd.

An do dh’atharraich mi mo bheachd?

Dh’atharraich mi mo bheachd gu ìre – bha am modh fèin-obrachail na b’ fheàrr agus na bu shùbailte na bha mi an dùil.

Ach aig a’ cheann thall, chan eil mi air mo bheachd atharrachadh air carbadan fèin-obrachail san fharsaingeachd. Chan eil mi a’ faicinn argamaid sam bith air an son, fiù ‘s ann am prionnsabal. Chan eil iad dad nas fheàrr dhan àrainneachd, cha sàbhail iad airgead agus chan eil iad dad nas fheàrr na bus àbhaisteach. Chan eil mi a’ smaoineachadh gu bheil latha air fàire nuair a bhios busaichean ann gun dràibhear aig an stiùir agus bhiodh e na b’ fhèarr an t-airgead a chosg air teicneòlas uaine seach air carbadan fèin-obrachail.

Gu dearbha, a thaobh na h-àrainneachd, feumar a ràdh gu bheil am bus fèin-obrachail na bhus dìosail! Bho chionn còig bliadhna, bha sinn uile a’ bruidhinn air carbadan fèin-obrachail agus cha robh guth air busaichean dealanach. A-nis, chan eil sgeul air carbadan fèin-obrachail mar rud chumanta fhathast ach tha an dàrna leth de na busaichean ann an Glaschu dealanach agus chan eil e coltach gum bi busaichean diosail air fhàgail sna bailtean mòra an ceann 10 bliadhna. Agus tha seirbheis coidse eadar-chathrach air tòiseachadh leis a’ chompanaidh Ember cuideachd eadar Glaschu/Dùn Dè agus Dùn Èideann. Seo an seòrsa adhartais a tha a dhìth, seach sgleò-bhathair aig nach eil mòran bhuannachdan.

Autonomous Bus – sgrìobh mi air an fhoirm feedback gum bu chòir beagan Gàidhlig a bhith ri fhaicinn seach ’s gun d’ fhuair am pròiseact maoineachadh bho Riaghaltas na h-Alba!

Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

“Aon latha bi fear dhiubh seo anns gach cathair-bhaile chudromach … is dòcha” – busaichean fèin-obrachail ann an Alba #gàidhlig

Le alasdairmaccaluim

Tha drochaidean Fhoirthe gu math suaicheanta air feadh an t-saoghail agus iad a’ cur gu mòr ri cliù na h-Alba. Tha pròiseact còmhdhail ùr dìreach air tòiseachadh air Drochaid-rathaid Fhoirthe a dh’fhaodadh mì-chliù a chosnadh dhan dùthaich, mur a bi sinn faiceallach, ge-tà.

Seo AB1 – seirbheis bus fèin-obrachail (autonomous bus) a tha a’ ruith eadar Pàirc Dhùn Èideann agus Ferrytoll ann am Fìobha taobh drochaid Fhoirthe. Seo com-pàirteachas eadar Stagecoach, Riaghaltas na h-Alba, Riaghaltas na RA, Oithigh Napier agus grunn bhuidhnean eile.

**AB1 – no “Abbey” mar a chanas muinntir a’ phròisect rithe aig Pàirce Dhùn Èideann**

Tha seo na dheuchainn air teicneòlas carbadan fèin-obrachail. An àite a bhith air a dhràibheadh le dràibhear, tha am bus ga ruith le bathar-bog a tha a’ cleachdadh sensoran, teicneòlas saideil, AI is eile. Bidh dràibhear ann ach dìreach air adhbharan sàbhailteachd air eagal ’s gun tèid dad ceàrr agus bi neach cuideachaidh air bòrd cuideachd – “caiptean” a’ bhus car coltach ri conductor.

Fhuair am pròiseact seo cinn-naidheachd air feadh an t-saoghail – chunnaic mi stuth ann an Canada, na Stàitean Aonaichte, san London Evening Standard, sna broadsheets agus tabloids Breatannach agus gu leòr pàipeirean nàiseanta is ionadal Albannach. “A’ chiad seirbheis bus fèin-obrachail san t-saoghal”. Tha e air feadh YouTube cuideachd.

Tha e air headlines gu leòr a ghlacadh ceart gu leòr, ach am bi am pròiseact cho math an da-rìribh?

Ann an dà fhacal: cha bhi.

Tha seo na eisimpleir de sgleò-bhathair no vapourware. Seo seòrsa de rud teicneòlasach a gheibh tòrr mòr haidhp, tòrr mòr mholadh bho luchd-poileataigs agus luchd-naidheachd agus a tha daonnan dìreach air impis tòiseachadh – gu tric fad bhliadhnaichean!

Chuala sinn beagan bhliadhnaichean air ais mu hyperloops, loops agus tòrr a bharrachd. Bha mi air prògram air rèidio nan Gàidheal beagan bliadhnaichean air ais ag ràdh nach robh feum sam bith san teicneòlas hyperloop aig Elon Musk agus nach tigeadh dad a-mach às. Bha mi ceart. Chaidh stad a chur air a’ phròiseact bhon uair sin agus chaidh an hyperloop fhèin a chur dhan scrap.

An aon rud leis an lùb sgoinneil a bha gu bhith aig Musk ann an Las Vegas. Gheall e lùb luath a bhiodh a’ toirt mòran dhaoine a-steach dhan bhaile ann am podaichean ùr-nodha. Aig an deireadh, cha robh anns an lùb seo ach tunail beag do thagsaidhean àbhaisteach nach do chuir mòran ri capacity a-steach dhan bhaile agus a chosg fortan. Chan eil an tunail fiù ‘s mòr gu leòr gus tramaichean no busaichean a chur ann.

Ach tha carbadan fèin-obrachail eadar-dhealaichte, nach eil?

Chan eil idir. Chan eil annta ach sgleò-bhathair.

Bho chionn beagan bliadhnaichean bha Musk agus eile ag ràdh gum biodh carbadan fèin-obrachail cumanta ro thoiseach nan 2020an. Thuirt Uber cuideachd nach biodh dràibhearan sna tagsaidhean aca ann an ùine nach biodh fada agus thasgaich VW agus Ford na billeanan mòra ann an càraichean fèin-dràibhidh.

“The future’s so bright, I gotta wear shades” mar a chanas iad!

Ach cha robh a h-uile duine a’ creidsinn na haidhp. Sgrìobh an neach-naidheachd còmhdhail Christian Wolmar leabhar ann an 2018 a’ cumail a-mach nach tigeadh mòran a-mach às an teicneòlas ann an leabhar goirid a sgrìobh e air an robh “Driverless Cars: Road to Nowhere”.

Carson?

Tha ceistean feallsanachdail eitigeach agus laghail mòra ann. Ma tha tubaist ann mar eisimpleir, cò as còireach gu laghail? An “dràibhear” daonna, a’ chompanaidh a rinn an carbad, a’ chompanaidh a rinn na sensors no an GPS? Agus tha an trolley problem air nochdadh uair is uair cuideachd. Ma tha tubaist gu bhith ann, feumaidh prògramadh a’ charbaid co-dhùnadh càite am bu chòir dha bualadh agus feumaidh rangachadh a bhith ann air dè na daoine no na nithean as cudromaiche. Ceist fheallsanachdail mhòr!

Agus is dòcha nas cudromaiche, tha ceistean practaigeach ann cuideachd mar a chanas mi nas fhaide air ais.

Nis, bho sgrìobh Wolmar an leabhar aige, chan eil an cruth-atharrachadh ann an càraichean fèin-obrachail air tighinn idir a dh’aindeoin mòr-fhàs ann an teicneòlas AI eile. Gu dearbha, tha Uber, Tesla, Ford agus VW uile air an cùl a chur gu carbadan fèin-obrachail – às dèidh dhaibh na billeanan mòra a chall air an teicneòlas.

’S ann anns a’ cho-theacsa seo a bu chòir dhuinn coimhead air pròiseact teicneòlas carbadan fèin-obrachail na h-Alba. Seo teicneòlas nach eil ro mhath agus a tha a’ dol à fasan gu ìre co-dhiù.

OK – dè na duilgheadasan practaigeach agus dè ghabhadh ionnsachadh bhon deuchainn ann an Dùn Èideann?

Aig an ìre seo, feumaidh na busaichean “fèin-obrachail” bun-structar cosgail a bharrachd air cosgaisean nan carbadan fhèin – cha ghabh bus fèin-obrachail a chleachdadh air slighe sam bith aig an ìre seo. Tha am bus a’ ruith air slighean fa leth airson tòrr den t-slighe, a’ gabhail a-steach drochaid a tha do bhusaichean a-mhàin. Agus chan urrainn dhut seirbheis a chur air dòigh gu luath fiù ’s leis a’ bhun-structar an sàs – feumar na ceudan de mhìltean de mhìltean a dhràibheadh air an t-slighe gus an t-eòlas a thogail san AI air a shon.

Ach fiù ’s leis a seo uile, chan eil an t-slighe air fad fèin-obrachail. Mar a tha mi a’ tuigsinn na cùise cuideachd, feumar am bus a thionndadh mun cuairt san dòigh àbhaisteach aig gach ceann den t-slighe cuideachd.

Agus feumar cuimhneachadh nach eil ann ach trì stadan air an t-slighe air fad – fear aig gach ceann den t-slighe agus aig an drochaid. Dè cho math ’s a bhios busaichean fèin-obrachail air dèiligeadh ri slighean far a tha barrachd stadan ann? Thug mi sùil air a’ bhus ionadail agam – an 59 eadar meadhan Ghlaschu agus Pàirc na Mòna. Tha 33 stadan ann.

Mar sin, ma bhios an deuchainn cho soirbheachail ri soirbheachail, seallaidh e gu bheil e comasach busaichean fèin-obrachail a ruith air bun-structair fa leth. Ach chan eil e coltach gum faighear cuidhteas an dràibhear air an t-slighe air fad. Mar sin, tha e a’ sealltainn gun gabh busaichean a ruith air bun-structar fa leth ann an suidheachadh far a bheil slighe shìmplidh aca far nach eil aca ri measgachadh le cus trafaig àbhaisteach. Agus fiù ’s nan rachadh am bus a ruith eadar park and ride taobh a-muigh Dhùn Èideann agus Ferrytoll, agus nach biodh dràibhear a dhìth, bhiodh conductor a dhìth air adhbharan sàbhailteachd, togail airgid agus cumail smachd.

Chan eil teagamh sam bith agam gun gabhadh rudeigin mar seo a dhèanamh ach an fhiach e? Chan eil mòran àiteachan ann an Alba a bhiodh freagarrach air a shon. Ann an suidheachaidhean mar seo, bhiodh e soirbheachail san aon dòigh ri can, pods eadar terminalan ann am puirt-adhair no deuchainnean air mini-busaichean gun dràibhearan aig puirt-adhair eadar pàrcaichean càir agus an terminal. No ri hovercraft no monorail. Tha feum orra ann an cuid de shuidheachaidhean ceart gu leòr – ach cha toir iad cruth-atharrachadh air còmhdhail. Agus cuimhnich, fiù ’s leis a sin, cha b’ fhiach e air adhbharan eaconamach. Bhiodh sàbhaladh beag ann an tuarastal – conductor seach dràibhear no dràibhear air tuarastal na b’ ìsle – ach ’s e airgead gu math beag a bhiodh ann an sin an taca ris an airgead mhòr a bhiodh a dhith air busaichean fèin-obrachail is bun-structair air an son. ‘S e an aon dòigh anns a dh’fhaodadh iad a bhith èifeachdach gu h-eaconomach seòrsa “trèanaichean rathaid” a ruith le trèilear no dhà – ach chuireadh seo ris na duilgheadasan le bhith a’ measgachadh le trafaig eile.

An gabhadh busaichean fèin-obrachail, agus gu dearbha, càraichean fèin-obrachail a sgaoileadh nas fharsainge?

Chan eil mi cinnteach. Is dòcha chanainn – ach cha bhiodh e idir furasta agus nas cudromaiche, chan eil adhbhar sam bith ann gus a dhèanamh.

Mar a thuirt mi, tha an tech seo air leth cosgail. Chaidh na ceudan de bhilleanan a chosg air seo mar-thà agus tha tòrr de na companaidhean a-nis den bheachd nach fhiach e. Tha e doirbh agus bi e daonnan doirbh measgachadh le trafaig àbhaisteach – rud a tha a’ ciallachadh dùblachadh ann am bun-structar. Agus ma tha sinn deònach sin a dhèanamh, bhiodh slighean-bus do bhusaichean àbhaisteach tòrr nas bu shaoire co-dhiù! Agus tha e coltach gu bheil adhartas le VLR – very light rail – a’ fàgail gum bi teicneòlas nan tramaichean nas saoire san àm ri teachd cuideachd.

Sgeama Coventry VLR – pìleat de thramaichean air cosgais tòrr nas ìsle

Gus faighinn seachad air na cnapan-starra laghail is eiticeil le carbadan fèin-obrachail, bhiodh tòrr airgead a dhìth ach ghabhadh sin a dhèanamh. Ach airson a bhith ann an suidheachadh far am biodh a’ mhòr-chuid de na busaichean fèin-obrachail agus air rathaidean àbhaisteach? No far a bheil na carbadan uile fèin-obrachail?

Dh’fhaodadh gun gabhadh a dhèanamh aig a’ cheann thall nan cosgamaid airgead gu leòr air ach tha sinn a’ bruidhinn air airgead do-chreidsinneach – na trilleanan de nòtaichean agus chanainn nach bu chòir dha a bhith na phrìomhachas.

Ma tha companaidhean prìobhaideach agus tech billionaires airson airgead a chosg air sgleò-bhathair mar seo, tha sin an urra riutha fhèin ach cha bu chòir dhan roinn phoblaich a bhith a’ toirt taic airgid dha ann an dòigh sam bith.

Agus chan e dìreach airgead a tha a dhìth ach tìde. Tha an teicneòlas fhathast aig ìre gu math neo-leasaichte agus bheir e ùine. ’S e glè bheag de rathaidean-iarainn a chaidh a dhèanamh gu tùr fèin-obrachail – ged a tha iad tòrr nas sìmplidhe na rathaidean – dìreach loidhnichean meatro an siud ’s an seo a tha gu math sìmplidh is self-contained. Agus cha bhi an tìde againn a bhios a dhìth gus carbadan rathaid fèin-obrachail a chur an sàs gu ìre mhòr sam bith mur a cuir sinn cuideam air teicneòlas uaine an-dràsta seach sgleò-bhathair.

A thaobh na h-àrainneachd, fiù ’s nan tigeadh haidhp nan carbadan fèin-obrachail gu bith, cha chuideachadh e le èiginn na gnàth-shìde idir agus cha choileanadh e dad ach na milleanan de dhràibhearan proifeiseanta a chur à obair – no a chur air tuarastal nas ìsle. Tha AI feumach air tòrr mòr dealain agus mar as motha de sgeamaichean a th’ ann, mar as motha de dhealan a bhios a dhìth.

Chan eil mòran tìde againn gus ar planaid a shàbhaladh. Thathar air airgead gun chiall a chaitheimh air carbadan fèin-obrachail, teicneòlas nach eil ro fheumail sa chiad dol a-mach, agus bu chòir dhan airgead sin a thasgadh ann an tramaichean, trèanaichean, busaichean-tràilidh, busaichean is càraichean dealanach is a leithid an àite a bhith ga chall air sgeamaichean sgleò-bhathair mar seo. Tha fianais ann mar-thà gun do chur cho beò-ghlaicte ’s a bha na companaidhean chàraichean le carbadan fèin-obrachail dàil air leasachadh teicneòlas carbadan dealanach.

B’ urrainn dhuinn tramaichean a thoirt air adhart anns gach baile aig an robh iad riamh, a h-uile rathad-iarainn a chaidh a dhùnadh le Beeching ath-fhosgladh, HS3 is 4 a thogail agus na ficheadan de bhàtaichean ùra a thogail do ChalMac leis an airgead a chosgadh e gus càraichean fèin-obrachail a dhèanamh nam mainstream ann an còmhdhail. Agus dh’fhaodamaid còmhdhail phoblach a dhèanamh an-asgaidh cuideachd!

Thathar ag ràdh gun tuirt Alexander Graham Bell mun fhòn: “one day every major city in America will have a telephone”. Tha fios againn gun robh e ceàrr agus fòn againn uile, ach chanainn gum biodh cuòt mar sin fìor a thaobh carbadan fèin-obrachail. Is dòcha gum bi siostaman ann an siud ’s an seo – rudan ann an suidheachaidhean sònraichte cuingichte ach cha tèid e mòran nas fhaide na sin – tha mi an dòchas co-dhiù.

Steach dhan Fhoirthe leis!

Alasdair

p.s. Tha mi air beachdan gu math làidir a chur an cèill an seo. Airson a bhith cothromach, tha mi an dùil a dhol air a bhus agus sgrìobhaidh mi lèirmheas an seo. Saoil an atharraich mi mo bheachd?

Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean

Co-chomhairle chudromach mu chòmhdail phoblach #gàidhlig

Le alasdairmaccaluim

Tha Riaghaltas na h-Alba a’ sireadh bheachdan air còmhdhail phoblach an-asgaidh do dh’òigridh fo aois 19 aig an àm seo.

Tha a’ cho-chomhaile fosgailte gu 7 Dubhlachd.

Seann bhusaichean taobh a-muigh Pàirce na Banrigh, Glaschu

Chithear am pàipear co-chomhairle an seo agus faodar beachdan a chur a-steach air a’ cheisteachan air-loidhne.

Tha mi air mo chuid bheachdan a chur a-steach mar-thà – anns a’ Ghàidhlig mar a bhiodhte an dùil. Thuirt mi gur e fìor dheagh rud a bhiodh ann a thaobh co-ionannachd shòisealta agus a thaobh na h-àrainneachd.

Thuirt mi cuideachd, ge-tà, gum bu chòir tramaichean, an Subway agus seirbheisean rèile ionadail a bhith an-asgaidh do dhaoine fo aois 19 cuideachd gus cothrom na fèinne a thoirt do gach modh còmhdhail. Tha seo fìor gu sònraichte ann an àiteachan far a bheil ceanglaichean rèile nas fheàrr na na seirbheisean bus.

Ma tha thu airson am pàipear co-chomhairle a leughadh sa Ghàidhlig, tha Còmhdhail Alba fìor mhath a thaobh a bhith ag eadar-theangachadh sgrìobhainnean dhan Ghàidhlig.

Chuir iad Gàidhlig air pàipear ro-innleachd nan rathaidean-iarainn bho chionn goirid nuair a rinn mi iarrtas. Ma tha sibh airson am pàipear seo fhaicinn sa Ghàidhlig, cuir fios thuca air info@transport.gov.uk.

Agus ma tha sibh a’ gabhail pàirt sa cho-chomhairle, ge b’ e dè am beachd a chuireas sibh a-steach, cuir a-steach do chuid bheachdan sa Ghàidhlig!

Ma tha thu a’ fuireach ann an Glaschu, tha a’ chomhairle a’ dèanamh co-chomhairle mu chòmhdhail cuideachd. Bidh e a’ tighinn gu crich air 30/10 ach ma tha thu luath, tha cothrom ann do bheachdan a chur a-steach fhathast!

Chuir mi mo bheachdan fhèin a-steach: mhol mi siostam meatro, Cross-rèile Ghlaschu agus seirbheis bus ann an làmhan a’ phobaill.

Alasdair

Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean