Tha drochaidean Fhoirthe gu math suaicheanta air feadh an t-saoghail agus iad a’ cur gu mòr ri cliù na h-Alba. Tha pròiseact còmhdhail ùr dìreach air tòiseachadh air Drochaid-rathaid Fhoirthe a dh’fhaodadh mì-chliù a chosnadh dhan dùthaich, mur a bi sinn faiceallach, ge-tà.
Seo AB1 – seirbheis bus fèin-obrachail (autonomous bus) a tha a’ ruith eadar Pàirc Dhùn Èideann agus Ferrytoll ann am Fìobha taobh drochaid Fhoirthe. Seo com-pàirteachas eadar Stagecoach, Riaghaltas na h-Alba, Riaghaltas na RA, Oithigh Napier agus grunn bhuidhnean eile.
Tha seo na dheuchainn air teicneòlas carbadan fèin-obrachail. An àite a bhith air a dhràibheadh le dràibhear, tha am bus ga ruith le bathar-bog a tha a’ cleachdadh sensoran, teicneòlas saideil, AI is eile. Bidh dràibhear ann ach dìreach air adhbharan sàbhailteachd air eagal ’s gun tèid dad ceàrr agus bi neach cuideachaidh air bòrd cuideachd – “caiptean” a’ bhus car coltach ri conductor.
Fhuair am pròiseact seo cinn-naidheachd air feadh an t-saoghail – chunnaic mi stuth ann an Canada, na Stàitean Aonaichte, san London Evening Standard, sna broadsheets agus tabloids Breatannach agus gu leòr pàipeirean nàiseanta is ionadal Albannach. “A’ chiad seirbheis bus fèin-obrachail san t-saoghal”. Tha e air feadh YouTube cuideachd.
Tha e air headlines gu leòr a ghlacadh ceart gu leòr, ach am bi am pròiseact cho math an da-rìribh?
Ann an dà fhacal: cha bhi.
Tha seo na eisimpleir de sgleò-bhathair no vapourware. Seo seòrsa de rud teicneòlasach a gheibh tòrr mòr haidhp, tòrr mòr mholadh bho luchd-poileataigs agus luchd-naidheachd agus a tha daonnan dìreach air impis tòiseachadh – gu tric fad bhliadhnaichean!
Chuala sinn beagan bhliadhnaichean air ais mu hyperloops, loops agus tòrr a bharrachd. Bha mi air prògram air rèidio nan Gàidheal beagan bliadhnaichean air ais ag ràdh nach robh feum sam bith san teicneòlas hyperloop aig Elon Musk agus nach tigeadh dad a-mach às. Bha mi ceart. Chaidh stad a chur air a’ phròiseact bhon uair sin agus chaidh an hyperloop fhèin a chur dhan scrap.
An aon rud leis an lùb sgoinneil a bha gu bhith aig Musk ann an Las Vegas. Gheall e lùb luath a bhiodh a’ toirt mòran dhaoine a-steach dhan bhaile ann am podaichean ùr-nodha. Aig an deireadh, cha robh anns an lùb seo ach tunail beag do thagsaidhean àbhaisteach nach do chuir mòran ri capacity a-steach dhan bhaile agus a chosg fortan. Chan eil an tunail fiù ‘s mòr gu leòr gus tramaichean no busaichean a chur ann.
Ach tha carbadan fèin-obrachail eadar-dhealaichte, nach eil?
Chan eil idir. Chan eil annta ach sgleò-bhathair.
Bho chionn beagan bliadhnaichean bha Musk agus eile ag ràdh gum biodh carbadan fèin-obrachail cumanta ro thoiseach nan 2020an. Thuirt Uber cuideachd nach biodh dràibhearan sna tagsaidhean aca ann an ùine nach biodh fada agus thasgaich VW agus Ford na billeanan mòra ann an càraichean fèin-dràibhidh.
“The future’s so bright, I gotta wear shades” mar a chanas iad!
Ach cha robh a h-uile duine a’ creidsinn na haidhp. Sgrìobh an neach-naidheachd còmhdhail Christian Wolmar leabhar ann an 2018 a’ cumail a-mach nach tigeadh mòran a-mach às an teicneòlas ann an leabhar goirid a sgrìobh e air an robh “Driverless Cars: Road to Nowhere”.
Carson?
Tha ceistean feallsanachdail eitigeach agus laghail mòra ann. Ma tha tubaist ann mar eisimpleir, cò as còireach gu laghail? An “dràibhear” daonna, a’ chompanaidh a rinn an carbad, a’ chompanaidh a rinn na sensors no an GPS? Agus tha an trolley problem air nochdadh uair is uair cuideachd. Ma tha tubaist gu bhith ann, feumaidh prògramadh a’ charbaid co-dhùnadh càite am bu chòir dha bualadh agus feumaidh rangachadh a bhith ann air dè na daoine no na nithean as cudromaiche. Ceist fheallsanachdail mhòr!
Agus is dòcha nas cudromaiche, tha ceistean practaigeach ann cuideachd mar a chanas mi nas fhaide air ais.
Nis, bho sgrìobh Wolmar an leabhar aige, chan eil an cruth-atharrachadh ann an càraichean fèin-obrachail air tighinn idir a dh’aindeoin mòr-fhàs ann an teicneòlas AI eile. Gu dearbha, tha Uber, Tesla, Ford agus VW uile air an cùl a chur gu carbadan fèin-obrachail – às dèidh dhaibh na billeanan mòra a chall air an teicneòlas.
’S ann anns a’ cho-theacsa seo a bu chòir dhuinn coimhead air pròiseact teicneòlas carbadan fèin-obrachail na h-Alba. Seo teicneòlas nach eil ro mhath agus a tha a’ dol à fasan gu ìre co-dhiù.
OK – dè na duilgheadasan practaigeach agus dè ghabhadh ionnsachadh bhon deuchainn ann an Dùn Èideann?
Aig an ìre seo, feumaidh na busaichean “fèin-obrachail” bun-structar cosgail a bharrachd air cosgaisean nan carbadan fhèin – cha ghabh bus fèin-obrachail a chleachdadh air slighe sam bith aig an ìre seo. Tha am bus a’ ruith air slighean fa leth airson tòrr den t-slighe, a’ gabhail a-steach drochaid a tha do bhusaichean a-mhàin. Agus chan urrainn dhut seirbheis a chur air dòigh gu luath fiù ’s leis a’ bhun-structar an sàs – feumar na ceudan de mhìltean de mhìltean a dhràibheadh air an t-slighe gus an t-eòlas a thogail san AI air a shon.
Ach fiù ’s leis a seo uile, chan eil an t-slighe air fad fèin-obrachail. Mar a tha mi a’ tuigsinn na cùise cuideachd, feumar am bus a thionndadh mun cuairt san dòigh àbhaisteach aig gach ceann den t-slighe cuideachd.
Agus feumar cuimhneachadh nach eil ann ach trì stadan air an t-slighe air fad – fear aig gach ceann den t-slighe agus aig an drochaid. Dè cho math ’s a bhios busaichean fèin-obrachail air dèiligeadh ri slighean far a tha barrachd stadan ann? Thug mi sùil air a’ bhus ionadail agam – an 59 eadar meadhan Ghlaschu agus Pàirc na Mòna. Tha 33 stadan ann.
Mar sin, ma bhios an deuchainn cho soirbheachail ri soirbheachail, seallaidh e gu bheil e comasach busaichean fèin-obrachail a ruith air bun-structair fa leth. Ach chan eil e coltach gum faighear cuidhteas an dràibhear air an t-slighe air fad. Mar sin, tha e a’ sealltainn gun gabh busaichean a ruith air bun-structar fa leth ann an suidheachadh far a bheil slighe shìmplidh aca far nach eil aca ri measgachadh le cus trafaig àbhaisteach. Agus fiù ’s nan rachadh am bus a ruith eadar park and ride taobh a-muigh Dhùn Èideann agus Ferrytoll, agus nach biodh dràibhear a dhìth, bhiodh conductor a dhìth air adhbharan sàbhailteachd, togail airgid agus cumail smachd.
Chan eil teagamh sam bith agam gun gabhadh rudeigin mar seo a dhèanamh ach an fhiach e? Chan eil mòran àiteachan ann an Alba a bhiodh freagarrach air a shon. Ann an suidheachaidhean mar seo, bhiodh e soirbheachail san aon dòigh ri can, pods eadar terminalan ann am puirt-adhair no deuchainnean air mini-busaichean gun dràibhearan aig puirt-adhair eadar pàrcaichean càir agus an terminal. No ri hovercraft no monorail. Tha feum orra ann an cuid de shuidheachaidhean ceart gu leòr – ach cha toir iad cruth-atharrachadh air còmhdhail. Agus cuimhnich, fiù ’s leis a sin, cha b’ fhiach e air adhbharan eaconamach. Bhiodh sàbhaladh beag ann an tuarastal – conductor seach dràibhear no dràibhear air tuarastal na b’ ìsle – ach ’s e airgead gu math beag a bhiodh ann an sin an taca ris an airgead mhòr a bhiodh a dhith air busaichean fèin-obrachail is bun-structair air an son. ‘S e an aon dòigh anns a dh’fhaodadh iad a bhith èifeachdach gu h-eaconomach seòrsa “trèanaichean rathaid” a ruith le trèilear no dhà – ach chuireadh seo ris na duilgheadasan le bhith a’ measgachadh le trafaig eile.
An gabhadh busaichean fèin-obrachail, agus gu dearbha, càraichean fèin-obrachail a sgaoileadh nas fharsainge?
Chan eil mi cinnteach. Is dòcha chanainn – ach cha bhiodh e idir furasta agus nas cudromaiche, chan eil adhbhar sam bith ann gus a dhèanamh.
Mar a thuirt mi, tha an tech seo air leth cosgail. Chaidh na ceudan de bhilleanan a chosg air seo mar-thà agus tha tòrr de na companaidhean a-nis den bheachd nach fhiach e. Tha e doirbh agus bi e daonnan doirbh measgachadh le trafaig àbhaisteach – rud a tha a’ ciallachadh dùblachadh ann am bun-structar. Agus ma tha sinn deònach sin a dhèanamh, bhiodh slighean-bus do bhusaichean àbhaisteach tòrr nas bu shaoire co-dhiù! Agus tha e coltach gu bheil adhartas le VLR – very light rail – a’ fàgail gum bi teicneòlas nan tramaichean nas saoire san àm ri teachd cuideachd.
Sgeama Coventry VLR – pìleat de thramaichean air cosgais tòrr nas ìsle
Gus faighinn seachad air na cnapan-starra laghail is eiticeil le carbadan fèin-obrachail, bhiodh tòrr airgead a dhìth ach ghabhadh sin a dhèanamh. Ach airson a bhith ann an suidheachadh far am biodh a’ mhòr-chuid de na busaichean fèin-obrachail agus air rathaidean àbhaisteach? No far a bheil na carbadan uile fèin-obrachail?
Dh’fhaodadh gun gabhadh a dhèanamh aig a’ cheann thall nan cosgamaid airgead gu leòr air ach tha sinn a’ bruidhinn air airgead do-chreidsinneach – na trilleanan de nòtaichean agus chanainn nach bu chòir dha a bhith na phrìomhachas.
Ma tha companaidhean prìobhaideach agus tech billionaires airson airgead a chosg air sgleò-bhathair mar seo, tha sin an urra riutha fhèin ach cha bu chòir dhan roinn phoblaich a bhith a’ toirt taic airgid dha ann an dòigh sam bith.
Agus chan e dìreach airgead a tha a dhìth ach tìde. Tha an teicneòlas fhathast aig ìre gu math neo-leasaichte agus bheir e ùine. ’S e glè bheag de rathaidean-iarainn a chaidh a dhèanamh gu tùr fèin-obrachail – ged a tha iad tòrr nas sìmplidhe na rathaidean – dìreach loidhnichean meatro an siud ’s an seo a tha gu math sìmplidh is self-contained. Agus cha bhi an tìde againn a bhios a dhìth gus carbadan rathaid fèin-obrachail a chur an sàs gu ìre mhòr sam bith mur a cuir sinn cuideam air teicneòlas uaine an-dràsta seach sgleò-bhathair.
A thaobh na h-àrainneachd, fiù ’s nan tigeadh haidhp nan carbadan fèin-obrachail gu bith, cha chuideachadh e le èiginn na gnàth-shìde idir agus cha choileanadh e dad ach na milleanan de dhràibhearan proifeiseanta a chur à obair – no a chur air tuarastal nas ìsle. Tha AI feumach air tòrr mòr dealain agus mar as motha de sgeamaichean a th’ ann, mar as motha de dhealan a bhios a dhìth.
Chan eil mòran tìde againn gus ar planaid a shàbhaladh. Thathar air airgead gun chiall a chaitheimh air carbadan fèin-obrachail, teicneòlas nach eil ro fheumail sa chiad dol a-mach, agus bu chòir dhan airgead sin a thasgadh ann an tramaichean, trèanaichean, busaichean-tràilidh, busaichean is càraichean dealanach is a leithid an àite a bhith ga chall air sgeamaichean sgleò-bhathair mar seo. Tha fianais ann mar-thà gun do chur cho beò-ghlaicte ’s a bha na companaidhean chàraichean le carbadan fèin-obrachail dàil air leasachadh teicneòlas carbadan dealanach.
B’ urrainn dhuinn tramaichean a thoirt air adhart anns gach baile aig an robh iad riamh, a h-uile rathad-iarainn a chaidh a dhùnadh le Beeching ath-fhosgladh, HS3 is 4 a thogail agus na ficheadan de bhàtaichean ùra a thogail do ChalMac leis an airgead a chosgadh e gus càraichean fèin-obrachail a dhèanamh nam mainstream ann an còmhdhail. Agus dh’fhaodamaid còmhdhail phoblach a dhèanamh an-asgaidh cuideachd!
Thathar ag ràdh gun tuirt Alexander Graham Bell mun fhòn: “one day every major city in America will have a telephone”. Tha fios againn gun robh e ceàrr agus fòn againn uile, ach chanainn gum biodh cuòt mar sin fìor a thaobh carbadan fèin-obrachail. Is dòcha gum bi siostaman ann an siud ’s an seo – rudan ann an suidheachaidhean sònraichte cuingichte ach cha tèid e mòran nas fhaide na sin – tha mi an dòchas co-dhiù.
Steach dhan Fhoirthe leis!
Alasdair
p.s. Tha mi air beachdan gu math làidir a chur an cèill an seo. Airson a bhith cothromach, tha mi an dùil a dhol air a bhus agus sgrìobhaidh mi lèirmheas an seo. Saoil an atharraich mi mo bheachd?
Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean
Powered by WPeMatico