Sa cheathramh bloga san t-sreath a’ coimhead air goireasan air-loidhne mu rathaidean-iarainn is còmhdhail san fharsaingeachd, tha an t-àm ann airson beagan eachdraidh!
Tha e furasta gu leòr mapaichean a cheannach den a h-uile rathad-iarainn a th’ againn ann am Breatainn is Èirinn. Bu choir lethbhreac den Rail Atlas of Great Britain and Ireland le SK Baker a bhith aig a h-uile duine a tha deidheil air trèanaichean.
Tha gu leòr mapaichean eachdraidheil ann cuideachd, a tha a’ sealltainn nan rathaidean-iàrainn uile a bh’ ann riamh – cuid aca a’ dèanamh coimeas eadar an latha an-diugh agus an suidheachadh eachdraidheil.
Ach gu math tric, tha an sgèile gu math mòr agus tha e doirbh obrachadh a-mach buileach far a bheil rudan.
Ann an suidheachaidhean mar sin, tha làrach-lìn air leth math ann: Railmaponline.
Faodaidh tu coimhead air rathaidean-iarainn mar a tha iad an-diugh no a’ coimhead orra san àm a dh’fhalbh.
Seo rathaidean-iarainn Glaschu san latha an-diugh mar eisimpleir.
Agus seo a h-uile rathad-iarainn a bh’ ann riamh sa bhaile!
Faodar sùmadh a-steach cuideachd airson faicinn dìreach far an robh na seann rathaidean-iarainn.
Bha mi ann am Baile na Drochaide ann an Glaschu bho choinn ghoirid agus bha mi airson faicinn far an robh an rathad-iarainn dhan t-seann stèisean Bridgeton Central a tha a-nis dùinte. Air a’ mhapa seo, chiì thu far an robh an loidhne (ann an dearg)- air mapa a tha a’ sealltainn na tha ann an-diugh.
An-diugh bidh mi a’ toirt sùil air aon de na craobhan dùthchasach as sine, as samhlachaile, agus as brèagha na Gàidhealtachd, an caorann. San earrach tha blàthan àlainn geala air, agus bhon Lùnasdal chun na Nollaig co-dhiù chì sinn na dearcan dearga boillsgeanta air feadh an àite, agus tha am pailteas dhiubh againn am bliadhna. Saoil am bi sinn a’ faighinn geamhradh sònraichte fad’ is fuar mar sin? Chì sinn…
‘S ann bhon fhacal “caor” a tha an t-ainm Gàidhlig a’ tighinn – tha sin a’ ciallachadh rudeigin a bheir dhuinn solas agus/neo teas sònraichte dian, mar èibhleag, agus nach sin a bheir dealbh làidir air dearc a’ chaorainn. Leis gu bheil na dearcan (na “caoran”) gu math searbh, cha bhi mòran daoine gan cruinneachadh, agus bidh fiù ‘s na h-eòin gam fàgail gus nach bi dearcan nas blasta ann tuilleadh. Mar sin tha iad rim faicinn air na craobhan fad mhìosan, am measg dhuilleagan donn no san t-sneachd, follaiseach, dràmadach. Is beag an t-iongnadh gun do chreid ar sinnsearan (agus cuid an-diugh fhèin) gur e craobh dhraoidheil a bh’ innte.
An Geamhradh
Tha beul-aithris na Gàidhealtachd (is cultaran eile) làn chleachdaidhean saobh-chràbhach ceangailte ris a’ chaorann. Tha fios againn uile gum bi craobh-chaorainn faisg air an dòras a’ dìon an taigh an aghaidh mì-fhortain, no droch-spioradan, no sìthichean. ‘S dòcha nach eil sinne cho cinnteach dheth tuilleadh, ach b‘ fheàrr dhuinn a bhith faiceallach… chuala mi mu luchd na coilltearachd a dh’fhàgas caorann na sheasamh nuair a bhios iad a’ leagail pìos coille mu thimcheall. Cha bhithinnse a’ geàrradh caorainn sìos co-dhiù!
Ach tha seann chleachdaidhean inntinneach eile ann cuideachd, m.e. bhiodh daoine a’ dìon leanaibh le bad mheanganan-caorainn air a’ chreathail, no bò le meangan air fhighe san earball, an dà chuid gu tric air an ceangal le snàth dearg – bheireadh an dath dearg deagh-fhortan cuideachd. Chitheadh cuid dath fùil Chrìosda anns na caoran, ach cuid eile a’ mothachadh dhan phentagram bheag aig bun a’ chaorain, seann samhladh dìon eile. Chì thu fiù ‘s craobhan-chaorainn fhathast ann an seann chladhan, gus an doras eadar beatha is bàs a dhìon. ‘S dòcha gur e sin an t-adhbhar air cùl nan iubharan ann an cladhan an-diugh, is dearcan ceart cho dearg acasan.
An t-Earrach
Ach draoidheachd ann no às, tha an caorann cudromach mar phàirt de choille àrsaidh na Gàidhealtachd, cuide ris a’ giuthas Albannach, a’ bheithe agus an aiteann. ‘S urrainn do na caorainn fàs gu 200 bliadhna a dh’aois, agus chì thu feadhainn sean carraigeach fhathast faisg air tobhtaichean nan taighean croitearachd sna gleanntan trèigte. Tha iad uabhasach seasmhach, a‘ fulang nan siantan, agus a’ fas ann an àiteachan iongantach cugallach, ann an sgoltadh sna creagan no air slios beinne lòm. Aon uair ‘s gum bi e air fàs fìor fhuar, bidh na h-eòin ag ithe na caoran, agus bidh fiù’ s sgaothan eun eile a’ tighinn à Lochlann no nas fhaide tuath gus biadh a lorg – lunnadh nan Lochlannach bliadhnail. Agus ‘s urrainn dhuinne an ithe cuideachd (ged a tha feum aca air siùcair gu leòr) m.e. mar shilidh còmhla ri sitheann.
Agus leis gu bheil ar seann chraobhan dùthchasach cho cudromach, tha fiù ‘s ceàrn cuimseach ùr ann am Baile Dhubhthaich leis an ainmean air na sràidean, nam measg Rowan Drive. An dòchas gum bi caorainn rim faicinn ri taobh dorais no dhà, latha air choireigin!
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Rowans
An Samhradh
Today I’ll be having a look at one of the oldest, most characteristic and most beautiful of our native Highland trees – the rowan. In the spring it has lovely white blossoms, and from August to at least Christmas we can see the vivid red berries all over the place, and this year there’s an abundance of them. I wonder if we’re in for a particularly long cold winter? Wait and see…
The Gaelic name, caorann, comes from “caor”, meaning something that gives off an especially intense heat and/or light, like an ember, and that’s certainly a powerful image for the rowan berry. The Scots name rowan is thought to come from an old Germanic/Scandinavian word for red. Because the berries are so bitter, they’re not widely picked by people, and even the birds leave them till there are no tastier berries left. For that reason you can see them on the trees for months, among brown leaves or in the snow, conspicuous, dramatic. No wonder our ancestors (and some folk even today) believed that the rowan was a magic tree.
Highland folklore (and many other cultures) is full of superstitious customs connected to the rowan. We all know that a rowan tree beside the door protects the house from bad luck, or evil spirits, or fairies. Maybe we’re not entirely convinced, but better safe than sorry… I’ve heard of forestry workers who leave a rowan tree standing when they’re felling woodland round about it. I certainly wouldn’t be cutting down any rowans!
But there are other old practices too, e.g. people would protect an infant with a bunch of rowan twigs on the cradle, or a cow with a twig woven through the tail, both often tied with red thread – the colour red was also thought to bring good luck. Some people saw the red berries as the blood of Christ, others noticed the little pentagram on the bottom of the berry – another old symbol of protection. You’ll even still see rowan trees in old graveyards, protecting the door between life and death. That may also be the reason for all the yews we now see in graveyards, with their equally red berries.
Am Foghar
But whether it’s magic or not, the rowan is important as a part of our ancient forests, along with the Scots pine, the birch and the juniper. Rowans can grow to 200 years of age, and you still see gnarled old specimens beside the ruins of croft houses in abandoned glens. They’re incredibly hardy, withstanding the elements and growing in astonishingly precarious places, in a fissure in the rocks or on a bare mountainside. Once it gets really cold, the birds will eat the berries, and there are even flocks of birds that come from Scandinavia and further north to feed on them – the annual Viking invasion. And we can eat them too (though they need plenty of sugar), e.g. as rowan jelly with game dishes.
And because our ancient native trees are so important, there’s even a fairly new quarter of Tain that has them as street names, including Rowan Drive. Let’s hope that one day we’ll see rowans planted beside a few doors there!
Ma tha thu deideil air sgeulachdan Harry Potter, mar a tha mi fhèin, bidh thu eòlach air a’ Mhaurauders Map – mapa de Hogwarts a tha a’ sealltainn far a bheil a h-uile duine.
Ach an robh fhios agad gu bheil mapa rathaid-iarainn ann mar sin?
Ach coltach ri Harry Potter, tha cunnart ann gun tèid do chall ann an saoghal fantasaidh ma bheir thu seachad cus tìde a choimhead air na mapaichean agus gum bi thu a’ sìor-choimhead air trèanaichean air Loidhe a’ Chinn a Tuath an àite a bhith ag obair, ag ithe no a’ coimhead às do dhèidh fhèin!
Island Voices’ “Jamiekan in a Wielz” gets a multilingual public launch in Wales at the weekend, with Gordon Wells among Audrey’s friends for the panel discussion on language, poetry and performance. Any Welsh friends of Island Voices are most welcome to come along!
Thanks to work by our partners in the Jamaican Language Unit at the University of the West Indies in putting together a wordlist and glossary in the standardised “Cassidy-JLU” orthography, we’re pleased to mark the occasion with a new Clilstore unit, displaying all the standard features of embedded video, word-for-word transcript, plus one-click dictionary look-up.
This is made possible through Caoimhín Ó Donnaíle’s work on enabling the creation of “custom wordlists” in Clilstore for languages which may currently lack fully comprehensive online dictionaries. Taing mhòr, Chaoimhín!
Sa phost bhloga mu dheireadh, thug mi sùil air Railmiles is Busmiles, prògraman a bhios a’ clàradh a h-uile turas a nì thu air bus no trèana.
Ach a bheil dòigh ann gus tursan plèana a chlàradh?
Tha fios gu bheil!
Air an làrach-lìn Our Airports,is urrainn dhut a h-uile port-adhair far an ghabh thu turas-adhair a chlàradh. Tha i an-asgaidh agus tha fios agam a-nis gu bheil mi air a 26 puirt-adhair a chleachdadh thar nam bliadhnaichean, bho Chobhasa gu Moscow!
A h-uile port-adhair far an do ghabh mi turas-adhair riamh, bhon làrach-lìn “Our Airports”.
Nì e mapa beag dhut a’ sealltainn dè na puirt-adhair as fhaide a tuath, a deas, an iar is an ear anns an robh thu.
Agus a bharrachd air a bhith a’ clàradh na puirt-adhair a chleachd thu, gabhaidh na tursan-adhair uile agad a chlàradh air https://myflightpath.club/. Tha e cuideachd ag innse dhut cia mheud mìle a shiubhail thu. A rèir coltais, rinn mi 21,787 mìle ann an 60 flights bho 2007.
Ma tha thu gu bhith nad fhìor trainspotter feumaidh na h-apps ceart a bhith agad! San t-sreath ùr seo, bheir mi sùil air cuid de na h-aplacaidean as fheàrr.
Tha app sgoinneil ann air a bheil Railmiles a chlàraicheas a h-uile turas rèile a nì daoine.
Tro Railmiles, tha fios agam gu bheil mi air 8942 mìle a dhèanamh air trèanaichean am-bliadhna gu ruige seo, 1255 mìle san Dàmhair agus gun d’ rinn mi 127,004 mìltean rèile bho thòisich mi air an làraich-lìn bho chionn 10 bliadhna.
Tha e ag innse dhomh cuideachd, gur e an turas as bithcheanta a bhios agam An Dùn Breac-Glaschu Mheadhan, air a leantainn le Glaschu gu Dùn Èideann agus gur e an turas a b’ fhaide a rinn mi riamh Glaschu Mheadhain-Bristol Temple Meads (486 mìle).
Agus tha lìog ann cuideachd airson faicinn cò rinn an àireamh as motha de mhìltean rèile sa bhliadhna. Chan eil mi ach aig àireamh 359 aig an àm seo – tha an neach aig àireamh 1 air 113,898 mìle a dhèanamh – feumaidh gur e dràibhear no geàird a th’ ann!
Abair spòrs!
Agus dh’ionnsaich mi bho chionn ghoirid gu bheil an aon seòrsa prògram ann airson busaichean – busmiles. A bharrachd air seo, tha e an-asgaidh!
Chan eil mi idir cho deidheil air busaichean ‘s a tha mi air trèanaichean, ach le duilgheadasan a thaobh cunbhalachd agus cosgaisean nan trèanaichean, tha mi air na busaichean nas trice na bha agus mar sin, tha e math cothrom a bhith agam na miltean bus agam a chlàradh!
Tha am fiosrachadh as ùire mu chosgaisean pàrlamaideach nam BPA air fad air fhoillseachadh air an eadar-lìon an-diugh. Tha cosgaisean cairteil 4 bhon bhliadhna ionmhais 2023/24 a-nis rim faighinn air-loidhne tro ghoireas rannsachaidh stòr-dàta na Pàrlamaid. Tha pàipear-ullachaidh a tha ag innse cosgaisean iomlan ceann-bliadhna air fhoillseachadh an-diugh cuideachd. Is e £25,359,035 an àireamh iomlan … Leugh an corr de Fios naidheachd: Fiosrachadh mu chosgaisean BPA airson 2023/24 air fhoillseachadh air-loidhne
Chan eil ach aon bhuidheann aig a bheil droch chliù nas miosa na daoine a tha dèidheil air trèanaichean – sin daoine a tha dèidheil air busaichean!
(Gu h-àrd Wee Happy Bus Shrath Chluaidh. Connadh nan trom laighe!)
Is iad nas bus-spotters an aon bhuidheann san t-saoghal as urrainn do trainspotters coimhead sìor air!*
Ach leis an fhìrinn innse, ged nach eil cus ùidh agam anns na busaichean fhèin, is toil leam a bhith a’ siubhal orra agus tha mi gan cleachdadh barrachd na bha cuideachd.
Nuair a bha an clàr-ama sealach aig ScotRail bha 2 uair a thìde eadar trèanaichean air an loidhne agam (Loidhne Canàl Phàislig) feasgar agus bha e na b’ fhàsa bus fhaighinn dhachaigh. Agus cuimhnich cuideachd gu bheil clàr-ama nan rathaidean-iarainn fhathast nas miosa na bha e ro Chovid.
Bidh mi gu tric a’ dol air tursan rèile gu math tràth sa mhadainn no a’ tilleadh gu math anmoch agus mar sin, chan eil an Subway no loidhne a’ Chanàl a’ ruith agus tha e nas fhasa bus fhaighinn.
B’ àbhaist dhomh a bhith a’ faighinn tagsaidhean dhan stèisean airson trèanaichean fìor thràth sa mhadainn no anmoch air an oidhche. Ach tha fàraidhean tagsaidh air a dhol suas gu mòr bho chionn ghoirid agus tha e a’ fàs ro dhaor a-nis agus mar sin, tha am bus nas fheàrr. Tha mi feumach air barrachd eacarsaich cuideachd agus tha stad nam bus airson a’ mhòr-chuid de na busaichean agam 10 mionaidean air falbh air chois.
(Stad nam Bus, Eilean nam Beathach, Saoil)
Co-dhiù, leis gu bheil mi a’ dol air busaichean nas trice na bha, is dòcha gun sgrìobh mi mu mo chuid thursan bus an seo bho àm gu àm. Tha turas no dhà a bu toil leam a ghabhail, gu sònraichte a’ chiodse dhealanach leis a’ chompanaidh Ember eadar Glaschu/Dùn Èideann agus Dùn Dè.
Tha Ember air sealltainn gun gabh seirbheisean coidse astar fada le prìsean reusanta a ruith le busaichean làn-dhealanach agus tha iad air impis seirbheis ùr a thòiseachadh eadar Glaschu/Dùn Èideann agus Obar Dheathain. Tha mi an dùil is an dòchas gun dì-charbonaich seirbheisean coisde eadar-chathrach gu luath san aon dòigh ‘s a thachair le busaichean ionadail.
Agus a bharrachd air tursan mar seo, tha gu leòr tursan bus do dh’àiteachan nach eil air an lìonra rèile a tha fìor mhath – chaidh mi gu Ceann Loch Chille Chiarain air a’ bhus an uiridh mar eisimpleir.
Mar sin, cùm sùil air a’ bhloga seo airson naidheachdan mu thursan bus. Agus is dòcha gun sgrìobh mi mu phoileasaidhean is naidheachdan mu chòmhdhail bus uaireannan cuideachd.
Mar eisimpleir, rud a tha a’ còrdadh rium gu mòr mu bhusaichean, gu sònraichte ann an Glaschu, s e cho luath ’s a tha iad a’ dì-chàrbonachadh. Chanainn gu bheil mòr-chuid de na busaichean sa bhaile dealanach a-nis. Tha iad nas uaine, nas luaithe agus nas sàmhaiche.
Bus dealanach air an t-seirbheis eadar-stèiseanan, Glaschu
Nis, ged nach e bus-spotter a th’ annam (air m’ onar!), tha mi gu math dèidheil air seann bhusaichean den t-seòrsa a bha ann nuair a bha mi òg agus chaidh mi dhan latha fhosgailte aig Urras Seann Charbadan Ghlaschu (Glasgow Vintage Vehicles Trust) bho chionn ghoirid a tha stèidhichte ann an seann gharaiste bhusaichean Bhaile na Drochaide.
Chunnaic mi tòrr de na busaichean den t-seòrsa a bha cumanta nuair a bha mi òg, Atlanteans is Fleetlines is Leopards, oh my!
(Corpy Atlanteans, GVVT)
Bidh an GVVT uaireannan a’ ruith tursan sòisealta agus chaidh mi gu Beamish is Blackpool is Siorachd Aonghais is eile còmhla riutha san àm a dh’fhalbh – is dòcha gun tèid mi air cuid de na tursan aca a-rithist agus gun aithris mi orra an seo.
Alasdair
*Na gabh dragh, chan eil mi a’ ciallachadh seo an da-rìribh – chan eil dad ceàrr air daoine a tha dèidheil air busaichean. Cha chuir mi sìos air na cur-seachadan aig daoine – ach a-mhàin ball-coise!
Chuir dìth aonta air an uiread agus an seòrsa maoineachaidh a bha ri fhaighinn gu mòr ris an adhbhar nach deach targaid 2025 airson dùblachadh an A9 a ruigsinn. Seo buil aithisg ùire bho Chomataidh Com-pàirteachadh Shaoranach agus Athchuingean Poblach Pàrlamaid na h-Alba. Tha an aithisg ag ràdh gu bheil a’ Chomataidh fhathast iomagaineach … Leugh an corr de Fios naidheachd – Dìth aonta mu mhaoineachadh air cur ri dàil an A9