Powered by WPeMatico
Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba
Trusaiche blogaichean
Powered by WPeMatico
Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba
Powered by WPeMatico
Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba
Powered by WPeMatico
Tadhail air Blog Pàrlamaid na h-Alba
Le Gordon Wells
At Guthan nan Eilean we’re always pleased to make new links with other groups doing similar work, so we were delighted to hear from Sharon Pisani that ‘Ilħna Karkariżi’ – Voices from Birkirkara – had taken an interest in her Extensions work on Tradizzjonijiet tal-Milied f’Malta, and wanted to add some of her videos to their Internet Archive. We were more than happy to agree! You can now find her interview with Carmel Cauchi and some of his poetry readings alongside many other locally recorded Birkirkara voices on their site:
Interview: https://archive.org/details/carmel-cauchi-tifkiriet-milied
Poetry: https://archive.org/details/carmel-cauchi-poeziji-milied
Internet Archive: https://archive.org/details/@ilhna_karkarizi
This is an encouraging opening to 2025 as we aim to further develop our “Language Capture and Curation” model while sharing Gaelic – and other! – voices, through narrative, verse, and free conversation…
Powered by WPeMatico
Tadhail air Island Voices – Guthan nan Eilean
Tha mi gu math dèidheil air a’ Chaledonian Sleeper eadar Alba agus Lunnainn. Mar sin, cha b’ e ruith ach leum dhomh tiocaid a chur air dòigh ann am fèill-reic na Nollaig.
Fhuair mi tiocaidean eadar Glaschu agus Lunnainn air £37 gach slighe airson seataichean– abair bargan!
Tha mi a’ dol ann air Diardaoin 9 Faoilleach agus a’ tighinn air ais Dihaoine 10 Faoilleach (bhithinn air a dhol ann Disathairne ach chan eil an trèana a’ ruith Disathairne airson adhbhar air choireigin).
Tha tòrr agam ri dhèanamh fhad ’s a bhios mi ann.
Tha mi a’ dol ann airson safari rèile, mar a bhiodh tu an dùil, a’ dol air loidhnichean nach do dh’fheuch mi roimhe, ach tha mi cuideachd a’ dèanamh beagan turasachd ciùil.
Tha mi gu math dèidheil air a’ Chlash agus air Big Audio Dynamite, an còmhlan aig Mick Jones às dèidh làimh. Mar sin, tha mi ag iarraidh an Trellick Tower, far an robh Mick Jones a’ fuireach uair fhaicinn. Tha an tùr ri fhaicinn sa bhideo aig B.A.D airson Sightsee MC, ann an grunn dealbhan sanasachd aig a’ chomhlan agus cuideachd air dealbh comhdach an LP TIghten Up Vol 88 aca, ann an dealbh a pheant Paul SImonon (cluicheadair beus a’ Chlash) dhaibh.
Air taobh deas na h-aibhne, tha mi airson a dhol a dh’fhaicinn beagan a bharrachd eachdraidh ciuìl – am plac air a’ flat ann an Deptford far an robh David Knopfler agus John Illsley a’ fuireach agus far an do stèidhich iad Dire Straits còmhla ri Mark Knopfler. Còmhla ri iomadh rocair eile, bha Dire Straits nan gateway drug dhomh a-steach gu ceòl roc cruidh is meatailt!
Agus ann am meadhan a’ bhaile tha mi a’ dol gu Sràid Regent far a bheil plac ann a’ comharrachadh gun robh Nick Mason, Rick Wright agus Roger Waters nan oileanaich ann aig Regent Street Poly (Oilthigh Westminster a-nis) nuair a stèidhich iad Pink Floyd.
A thaobh còmhdhail, tha mi airson a dhol air meur-loidhne Greenford far a bheil iad a’ dèanamh deuchainnean air trèanaichean bataraidhean-dealanach.
Agus tha mi airson an uiread ‘s a ghabhas den Overground a dhèanamh a-nis. Am measg àiteachan eile, tha mi a’ dol gu Chrystal Palace far a bheil busaichean dealanach ùra a tha a’ coimhead coltach ri tramaichean.
Abair turas math a bhios ann! Nì mi aithris an seo air mar a chaidh dhomh às dèidh làimh.
Alasdair
Powered by WPeMatico
Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean
Bidh mi a’ dol air safari rèile gu loidhne nach fhaca mi riamh roimhe gach bliadhna eadar an Nollaig agus a’ bhliadhna ùr. Tha mi air a dhol gu Wrecsam is Liverpool, Barrow in Furness, Lunnainn, Manchester, Contae an Dùin is eile thar nam bliadhnaichean.
Am-bliadhna, chuir mi romham a dhol gu Rathad-iarainn Stephenson (no an North Tyneside Railway) beagan a tuath air a’ Chaisteal Nuadh.
Gu fortanach, tha an loidhne seo furasta a ruigsinn air còmhdhail phoblach.
Bha trioblaidean ann le droch thìde agus bha an trèana agam eadar Glaschu is Carlisle le TPE air a chur dheth, ach bha e ceadaichte a dhol ann slighe eile, le ScotRail/LNER taobh Dhùn Èideann agus mar a thachair e, bha sin na bu luaithe co-dhiù. Mar sin, chan fhada gus an robh mi sa Chaisteal Nuadh far an do ghlac mi am bus gu North Shields far a bheil an rathad-iarainn.
Air an t-slighe ann, chaidh sinn tro Wallsend far a bheil soidhnichean dà-chànanach ann air an t-slighe a-steach dhan bhaile – ann am Beurla agus Laidinn – a’ comharrachadh eachdraidh Ròmanach na sgìre.
Tha eachdraidh inntinneach aig Rathad-iarainn Stephenson cuideachd. ‘S e rathad-iarainn fìor aosta a tha seo, agus ’s e slighe-carbad no wagonway a bh’ ann mus robh trèanaichean smùid ann.
Chaidh a chleachdadh fad iomadh bliadhna airson obair guail is gnìomhachais ach ann anns na 1970an, chaidh a chleachdadh airson rud gu math eadar-dhealaichte – bha e na thrac deuchainn airson an Tyne and Wear Metro nuair a bhathar a’ togail an t-siostaim, a dh’fhosgail ann an 1980.
Nuair a dh’fhosgail am meatro is nuair a bha na trèanaichean ùra uile deiseil airson seirbheis, dhùn an loidhne deuchainn ach rinneadh taigh-tasgaidh agus rathad-iarainn glèidhte de na seadaichean agus den trac. Tha fòcas sònraichte air an sgìre fhèin agus air eachdraidh shòisealta is gnìomhachais an àite.
Tha an taigh-tasgaidh beag ach fìor mhath. Tha eisimpleirean de shunteran den t-seòrsa a bha gan cleachdadh anns na mèinnean agus loco bho 1816 nuair a bha Ear-thuath Shasainn aig cridhe nan rathaidean-iarainn. Seo Billy, a tha cha mhòr 10 bliadhna nas sine na Stephenson’s Rocket. Seo an treas loco maireannach as sine san t-saoghal.
A bharrachd air seann thrèanaichean smùid, tha gu leòr trèanaichean dealanach ann cuideachd mar an loco seo a chaidh a thogail ann an 1909.
Às dèidh dhomh sùil a thoirt air an taigh-tasgaidh, bha an t-àm ann a dhol air an trèana. Air an t-slighe dhan stèisean aig Middle Engine Lane, mhothaich mi gu bheil an rathad-iarainn tòrr nas spaideile na tòrr de na rathaidean-iarainn glèidhte eile a chunnaic mi. Tha e follaiseach gu bheilear a’ coimhead às a dheth gu math leis an t-seada is an stèisean agus na beingean is na feansaichean uile ann am fìor deagh staid agus air am peantadh gu math. Agus gu sònraichte, bha na locotohan uile a’ coimhead air leth spaideil.
Tha an loidhne mu dhà mhìle a dh’fhaide agus tha i gu math diofraichte ri rathaidean-iarainn glèidhte àbhaisteach. An àite a bhith a-mach air an dùthaich, tha e ann an ionad gnìomhachais is ionad bhùithean – càr coltach ris the Fort ann an Glaschu.
A’ chiad rud a chì thu bhon trèana smùid nuair a a dh’fhàgas tu an stèisean, ’s e meur de Phizza Hut. Saoilidh mi gur e deagh rud a bhiodh ann salad gun crìoch ithe bhon t-salad bar aca agus a bhith a’ dèanamh beagan trainspotting aig an aon àm!
‘S e talamh post-industrial a tha seo agus aig taobh-tuath na loidhne, tha ionad gnìomhachais is ionad bhùithean agus an uair sin taighean-bathair is an uair sin taighean ùra. Leis an taigh-tasgaidh agus an turas trèana, chì thu na h-atharrachaidhean uile sa chomann shòisealta agus san eaconamaidh bho na 1980an air adhart.
Ma tha thu eòlach air Glaschu, tha e car coltach ri bhith a’ dèanamh rathad-iarainn glèidhte den t-seann rathaid-iarainn ri taobh an slip-road eadar an M8 agus Braehead a tha an uair sin a’ dol tron ionad-gnìomhachais!
Bha an trèana air a tharraing le einnsean smùid beag dearg agus bha i loma-làn de phàrantan is seann-phàrantan a bha airson rudeigin spòrsail a dhèanamh le an cuid chloinne eadar an Nollaig agus Oichche Challainn. Agus bha e follaiseach gunh robh turas air trèana smùid a’ còrdadh ris an fheadhainn bheaga.
Cha bhi an loidhne seo a’ faighinn mòran sanasachd agus is bochd sin oir tha i sgoinneil agus furasta a ruigsinn bho Alba.
Mholainn Rathad-iarainn agus Taigh-tasgaidh Stephenson gu mòr.
Alasdair
Powered by WPeMatico
Tadhail air Trèanaichean, tramaichean is tràilidhean
Le lasairdhubh
Ciamar a chanar artificial intelligence anns a’ Ghàidhlig?
Nuair a thig teicneòlas ùr sam bith am bàrr, daonnan ’s e ceist a th’ ann—anns a h-uile cànan ach a’ Bheurla mar as tric—dè briathar ùr a chleachdar air an teicneòlas sin? An dèan sinn tar-litreachadh air an ainm Bheurla mar a rinnear le ‘fòn’, an cruthaich sin briathar ùr freumhaichte anns a’ Ghàidhlig mar a rinneadh le ‘eadar-lìon’, no an dèan sinn rudeigin eadar a dhà mar a rinneadh leis a’ bhriathar ‘teicneòlas’ fhèin?
Tha a’ cheist seo na cùram don chuid a sgrìobhas ficsean saidheans gun teagamh, ach cuideachd, ’s e tè a bheir buaidh air an dòigh anns am bruidhinn sinn mu theicneòlas anns na naidheachdan agus air an dòigh anns an tèid saidheans agus teicneòlas a theagasg anns na sgoiltean. Agus dh’fhaodadh i a bhith connspaideach cuideachd aig amannan, le diofar bheachdan aig diofar dhaoine air an fhreagairt a b’ fheàrr dhi.
A thaobh artificial intelligence, tha mi air ‘tuigse innealta’, ‘tuigse innleachdail’, ‘faisneis fuadain’, agus ‘inntinn fuadain’ fhaicinn, ged nach eil gin dhiubh stèidhichte fhathast, chanainn. ’S e an cleachdadh as cumanta air fad, ann an sgrìobhadh Gàidhlig, ach cuideachd ann an labhairt, bhite an dùil, gun cleachdar an acronaim ‘AI’ air iasad bhon Bheurla, agus tha sin nàdarra gu leòr, ach dè ma tha sin ag iarraidh an abairt shlàn a chleachdadh? Dè bhiodh ciallach anns a’ Ghàidhlig an uair sin?
Mar a chithear bhon thiotal, b’ fheàrr leamsa ‘tùr innealta’, agus bu toil leam mìneachadh carson.
A’ tòiseachadh le artificial, agus a-mach à ‘fuadain’, ‘brèige’ agus ‘innealta’ mar eadar-theangachaidhean, saoilidh mi gur e ‘innealta’ am briathar as iomchaidh anns a’ cho-theacsa seo. Tha blas rudeigin breitheach, àicheil air na faclan ‘fuadain’ is ‘brèige’, coltach ri fake sa Bheurla. Tha ‘innealta’ nas neodraich, chanainn, a’ riochdachadh rudeigin a chaidh a chruthachadh le innleachdan daonna seach gnìomhan nàdarra.
Tha an t-eadar-theangachadh air intelligence nas dorra gu cinnteach. Tha iomadh briathar Gàidhlig mun cuairt air a’ bhun-bheachd a tha ga riochdachadh an seo le intelligence sa Bheurla: ‘tuigse’, ‘gliocas’, ‘inntinn’, ‘tulchuis’, ‘ciall’, ‘aigne’, ‘mothachadh’ uile nam measg. Ach dhòmhsa dheth, co-dhiù, ’s e ‘tùr’ am briathar as fhaisge air intelligence anns an t-seagh ‘comas-smaoineachaidh’ mar a thèid ciallachadh nuair a thathas a-mach air ‘AI’.
Chan e facal uamhasach cumanta a th’ ann an ‘tùr’ anns an t-seagh seo, ach chan eil e uile gu lèir à cleachdadh fhathast nas mò, gu h-àraidh anns an abairt ‘gun tùr’, agus tha am buadhair stèidhichte air, ‘tùrail’, reusanta bitheanta, cuideachd. Agus saoilidh mi gu bheil e nas fheàrr a bhith a’ tarraing air faclan nach eil ro chumanta nuair a nithear briathran no abairtean ùra mar seo, gus “semantic overload” a sheachnadh, mar a theireadh Wilson McLeod ris, .i. a’ cur cus chiallan air àireimh bhig de bhriathran làitheil, rud a gheibhear nan cleachdte ‘tuigse’ an seo, tha mi a’ creidsinn.
Mar sin, bidh mi a’ cleachdadh ‘tùr innealta’ anns an ath nobhail agam. Tha mi air fàs cleachdte ris, agus tha e a’ còrdadh rium, ach sin mise. Saoil, dè ur beachd-se? Dè mholadh sibhse?
Powered by WPeMatico
Tadhail air Air Cuan Dubh Drilseach
Tha sneachd air Druim Uachdair
Seo òran àlainn dhuibh, freagarrach dhan Dùbhlachd, mun gheamhradh ‘s mun ghaol, sgeul duine òig, Fearchar MacIain Òig a bha ann an sgìre Dhruim Uachdair mar fhògarrach. Bha e air am maor fuathaichte a mharbhadh ann an Ceann an t-Sàil às dèidh dhasan an coire aig bhean Fhearchair a phùnndadh, nuair nach robh airgead aice airson a’ mhàil. Seo againn cuid de na cuspairean as cumanta ann an òrain Ghàidhlig – gaol, cianalas, nàdar. Tha an sneachd domhainn gun chrìoch san sgìre choigreach, is sin a’ nochdadh a-rithist ‘s a-rithist mar shèist, mar iomhaigh fhaireachdainn, a’ smaoineachadh air na tha e ag ionndrainn.
Ri chluinntinn air YouTube le Julie Fowlis: https://www.youtube.com/watch?v=4EMAXj_WlrY
No air Spotify le Kathleen Macinnes no James Graham. https://open.spotify.com/search/Sneachd%20air%20Druim%20Uachdair
No air Facebook le Raonaid Walker: https://www.facebook.com/watch?v=1294251945091806
Tha sneachd air Druim Uachdair
‘S gann nach gabhainn an t-eagal
Ro aon mhac breabadair beò
Mharbhainn feòil dhut is sitheann
Latha nach figheadh an clò.
Mharbhainn feòil dhuit is sitheann
Latha nach figheadh an clò
Bheirinn fèidh thar na monaidh
‘S bheirinn bric às na lòin.
Bheirinn fèidh thar na monaidh
‘S bheirinn bric as na lòin
Leis an t-sneachd bhiodh air m’ fheusaig
‘S gann gu lèir dhomh mo bhròg.
Leis an t-sneachd bhiodh air m’ fheusaig
‘S gann gu lèir dhomh mo bhròg
‘S gann gu lèir dhomh nas fhaisg orm
Na lorg a’ bhat’ tha nam dhòrn.
‘S gann gu lèir dhomh nas fhaisg orm
Na lorg a’ bhat’ tha nam dhòrn
Tha sneachd air Druim Uachdair
Far ‘n robh mi cualach nam bò.
Tha sneachd air Druim Uachdair
Far ‘n robh mi cualach nam bò
‘S ann do nighean fear Donnchaidh
A thug mi ‘n tromaghaol ‘s mi òg.
There’s snow on Dumochter
Here’s a lovely song for you, appropriate for December, about winter and love, the story of a young man, Fearchar MacIain Òig, who was in the Drumochter area as a fugitive. He had killed the hated factor in Kintail after he had confiscated Fearchar’s wife’s kettle when she didn’t have money for the rent. Here we have some of the most common themes in Gaelic song – love, longing and nature. The deep, endless snow in the strange district, repeated again and again like a chorus, is an image of his feelings, thinking of all that he’s missing.
Listen on YouTube to Julie Fowlis: https://www.youtube.com/watch?v=4EMAXj_WlrY
Or on Spotify to Kathleen MacInnes or James Graham. https://open.spotify.com/search/Sneachd%20air%20Druim%20Uachdair
Or on Facebook to Rachel Walker: https://www.facebook.com/watch?v=1294251945091806
Translation (without all the repetitions)
There’s snow on Drumochter
I would hardly fear one living son of a weaver –
I would kill meat for you, and venison,
On a day when the cloth would not be woven.
I would bring deer from the moor, and trout from the pools.
With the snow on my beard I can hardly see my shoe.
I can hardly see anything closer to me than the trace of the walking-stick in my fist.
There’s snow on Drumochter where I herded the cattle;
And it’s Duncan’s daughter I first fell heavily in love with when I was young.
++++++++++++++++++++++++
Dealbhan / Images
Powered by WPeMatico
Tadhail air seaboardgàidhlig
Powered by WPeMatico
Tadhail air Ghetto na Gàidhlig – Bella Caledonia
Le Gordon Wells
“Christmas Traditions in Malta” is a new and seasonal contribution by Sharon Pisani, from the St Andrews University Open Virtual Worlds group, to the Island Voices “Extensions” initiative!
Select any video clip in this landscape format, or use the phone-friendly portrait layout.
“Il-Milied f’Malta huwa ċelebrazzjoni kbira, b’tradizzjonijiet antiki u oħrajn ġodda. Minn drawwiet reliġjużi sa ikel u xorb, insibu ħafna affarijiet li jagħqdu lill-poplu. Ara dan id-dokumentarju qasir biex issir taf iktar fuq il-Milied f’Malta.” (Christmas in Malta is a major celebration, with old and new traditions. From religious customs to food and drink, there are many things that bring people together. Watch this short documentary to learn more.)
Sharon writes:
“Christmas is a celebration that holds a special place in my heart. Since moving from Malta to Scotland, I’ve sought to bring the light and joy of Maltese traditions into Scotland’s short, dark December days. When I was back home planning and filming the documentary, I looked into Malta’s unique customs and discovered others that have faded over time, such as the use of capon as the traditional Christmas lunch meat. My goal was to capture the essence of the Christmasses I cherish —through food, decorations, and the sense of community.
In today’s era of content creation, documenting this felt natural, but it was also deeply meaningful to explore Malta’s festive roots and to interview Carmel Cauchi, an author whose books shaped my childhood. The poetry readings selected by Cauchi reflect a contemporary world, where harsh realities co-exist with the jovial celebrations of Christmas. Just as Christmas traditions and lifestyles evolve, so too does language and the way we produce and consume content in that language. This is especially true for Maltese – and other island languages – in this digital age.
I hope this collection of videos, which can be explored in Maltese, English, and Gaelic, alongside other languages through YouTube’s translation tools, resonates with you.”
Sharon had already given us a Maltese version of our St Kilda film, but we’re delighted to add this new cluster of videos in the new Extensions style, featuring natural unscripted speech and carefully crafted verse from the poet Carmel Cauchi alongside Sharon’s documentary narrative – which, of course, allows ready translation into other languages, such as English or Gaelic, and maybe more to come(?). The videos are subtitled on YouTube in their original language – which also enables auto-translation into a wide range of other languages through the settings wheel. To access any of these videos just click on the live links in either of these landscape or portrait formats.
As an added bonus, we’ve also been able to create three new Clilstore units in Maltese, so you can read the transcript while watching the embedded video and just click on any unfamiliar word to get a dictionary translation into the language of your choice. Christmas is coming early!
Documentary: Tradizzjonijiet tal-Milied f’Malta
Poetry: Carmel G. Cauchi – Qari ta’ Poeżiji
Conversation: Carmel G. Cauchi Jitkellem fuq il-Milied
The Island Voices Extensions initiative is supported by the CIALL project.
Powered by WPeMatico
Tadhail air Island Voices – Guthan nan Eilean