Each week we publish the text of our Gaelic Word of the Week podcast here with added facts, figures and photos for Gaelic learners who want to learn a little about the language and about the Scottish Parliament – Pàrlamaid na h-Alba. This week our word is dog – cù. This week we’ll be looking at … Leugh an corr de Gaelic Word of the Week Blog – Cù – dog #gàidhlig
11.02.2022 Thèid planaichean a nochd Riaghaltas na h-Alba gus bacadh a chur air cleachdadh chleasan-teine leis a’ phoball a bheachdachadh le Comataidh Ceartais Eucoraich Pàrlamaid na h-Alba. Tha gairm airson bheachdan ga cur air bhog an-diugh gus beachdan a thional mu na molaidhean bhon phoball agus bho luchd-ùidhe. Thèid toraidhean na h-obrach seo a chur … Leugh an corr de Fios naidheachd: Molaidhean gus bacadh a chur air cleasan-teine gu bhith gan sgrùdadh le Buill
11.02.2022 Tha an t-Oifigear Riaghlaidh aig Taigh an Ròid air sgrùdadh a chur air bhog a nì ath-bhreithneachadh air riochdachadh agus com-pàirteachadh bhoireannach ann am Pàrlamaid na h-Alba. Stèidhichte air obair a chaidh a leasachadh an dà chuid leis an Aonadh Eadar-Phàrlamaid agus Comann Pàrlamaideach a’ Cho-fhlaitheis, bidh na pàrtaidhean aig Taigh an Ròid air … Leugh an corr de Fios naidheachd: Pàrlamaid do na h-Uile
Tha fios aig mo chàirdean gu bheil mi gu math deidheil air iomairtean an dà chuid mun Ghàidhlig agus mu thrèanaichean, tramaichean is tràilidhean.
Tha co-chomhairle fìor chudromach mu rathaidean-iarainn na h-Alba a’ dol air adhart an-dràsta agus tha cothrom againn uile buaidh a thoirt oirre.
Seo sgrùdadh mu cheanglaichean nas fheàrr eadar Cill Rìmhinn agus an lìonra rèile nàiseanta.
Stèisean Luchras – an stèisean as fhaisg air Cill Rìmhinn
Tha mi uamhasach deidheil air Neuk an Ear Fhìobh. Bhiomaid a’ dol gu Cair Ail (Crail) air làithean saora gach bliadhna nuair a bha mi òg agus tha mi gu math eòlach air an sgìre. Bhiomaid gu tric a’ tadhal air Cill Rìmhinn, a’ dol do na bùithean agus dhan Chaisteal agus dhan tràigh is eile.
Is e an aon rud nach eil math mun sgìre àlainn seo gu bheil e cho doirbh a dhol ann. Tha e a’ toirt ùine mhòr faighinn ann bho Ghlaschu, Dùn Èideann no fiù’s bho àiteachan eile ann am Fìobh fhèin! Tha e a’ toirt ùine mhòr air an rathad agus fiù ’s air an rathad-iarainn, feumaidh tu bus fhaighinn eadar Luachras (Leuchars) agus Cill Rìmhinn fhèin air an rathad thana lùbach.
Is dòcha nach eil sin cho dona ma tha thu a’ dèanamh air Cill Rìmhinn fhèin, ach ma tha thu a’ dol gu fear de na bailtean beaga taobh a-muigh Chill Rìmhinn, leithid Cair Ail no Eanstair (Anstruther) no Elie – àiteachan a tha gu math mòr-chòrdte am measg luchd-turais, feumaidh tu trèana gu Leuchras, bus gu Cill Rìmhinn agus an uair sin bus eile dhan Neuk an Ear. Chan eil mòran dhaoine deònach sin a dhèanamh ma tha cothrom aca air càr agus tha seo a’ cur ris an trafaig air na rathaidean brèagha ach fìor lùbach san Neuk an Ear.
Nis, bha rathad-iarainn ann do Chill Rìmhinn uair ach chaidh a dhùnadh ann an 1969. Bha e mar phàirt de Loidhne Costa an Ear Fhìobha ach chaidh a’ phàirt sa mheadhan a dhùnadh ann an 1966 agus chaidh na loidhnichean aig gach ceann gu Inbhir Lìobhann agus Cill Rìmhinn ann an 1969.
Loidhne cCosta an ear Fìobha (n.b rinn mi seo mus do chuir Ainmean-àite na h-Alba cruthan Gàidhlig air cuid de na bailtean, agus mar sin, tha cuid air atharrachadh bhon uair sin)
Gu fortanach, tha an loidhne gu Inbhir Lìobhann gu bhith ag ath-fhosgladh an ath-bhliadhna agus thathar a’ coimhead air dòighean gus na ceanglaichean gu Cill Rìmhinn ath-fhosgladh.
Tha a’ bhuidheann STARlink air a bhith ag obair fad iomadh bliadhna gus an rathad-iarainn a thoirt air ais agus tha an Riaghatlas air pàigheadh airson sgrùdadh comais gus coimhead air diofar phròiseactan gus am baile ath-cheangail ris an lìonra rèile.
Tha an sgrùdadh a’ coimhead air 4 diofar fhuasglaidhean.
An rathad-iarainn ath-fhosgladh (air slighe ùr) le trèanaichean dìreach gu Dùn Èideann is Dùn Dè an àite dìreach shuttle gu Leuchras.
Siostam “rèile aotrom” a thoirt a-staigh.
Dà dhiofar fuasgladh co-cheangailte ri busaichean le busaichean sònraichte le dathan an rathaid-iarainn agus siostam tro-thiocaidean (through-tickets) leis an lìonra rèile.
Feumaidh mi a ràdh gu bheil na molaidhean uile tòrr nas fheàrr na an siostam a th’ ann mar-thà!
Ach seo mo bheachdan air na diofar roghainnean.
Rathad-iarainn:
Leis an rathad-iarainn, bhiodh ceangal dìreach ann eadar am baile agus an lìonra. Leis gu bheilear a’ moladh gum biodh trèanaichean dìreach ann do bhailtean eile seach dìreach shuttle, bhiodh seo gu math tarraingeach. Bhiodh daoine nach eil cleachdte ri busaichean nas deònaiche seo a chleachdadh na bhith a’ dol eadar trèana is bus. Bhiodh trèanaichean comasach air barrachd dhaoine a ghiùlan na busaichean cuideachd, rud a bhiodh math airson co-labhairtean mòra, co-fharpaisean goilf is toiseach theirmichean Oilthigh is mar sin air adhart. Bhiodh seo nas luaithe na busaichean cuideachd. Bhiodh an roghainn seo cosgail, ach chanainn gum b’ fheuch e a h-uile sgillinn.
Seo mapa den rathad-iarainn a bhiodh ann.
Tramaichean:
Le tramaichean, tha tòrr bhuannachdan ann cuideachd. Bhiodh iad comasach air tòrr dhaoine a ghiùlan dhan bhaile gu luath. A bharrachd air seo, b’ urrainn dhaibh a dhol a-staigh gu cridhe a’ bhaile. Mar thoradh air obair togail bho dhùn an stèisean ann an 1969, tha e coltach gum biodh an stèisean ùr rud beag a-mach às a’ mheadhan.
Leis an roghainn seo, chanainn gur e cosgaisean an duilgheadas as motha. Is dòcha gum biodh togail loidhne trama nas saoire na bhith a’ togail rathad-iarainn ach bhiodh obair togail taobh a-staigh a’ bhaile gu math cosgail. Is dòcha nach biodh sin ro dhona ge-tà. ’S e an duilgheadas le siostam trama gum feum thu depot is tòrr luchd-obrach sònraichte nach biodh a dhith airson bhusaichean no airson rathad-iarainn. Tha sin OK ma tha thu a’ bruidhinn air siostam mòra coltach ri Dùn Èideann no Manchester no Croydon ach airson siostam 6 no 7 mìle a dh’fhaid le is dòcha 4 tramaichean bhiodh na h-overheads gu math àrd.
Thathar a’ moladh coimhead air VLR – Very Light Rail – rèile fìor aontrom mar thoradh air seo. Seo siostam a tha ag amas air tramaichean tòrr nas aotroime a chleachdadh a bhios a’ ruith air trac nas aotroime na tramaichean àbhaisteach, le tramaichean a tha nas sìmplidh agus le cosgaisean togail is ruith tòrr nas ìsle. Le siostaman mar seo, chan eil na h-overheads cho àrd agus nas cudromaiche, tha na loidhnichean nas saoire a thogail oir chan fheumar na pìoban uisge is dealain is gas uile a ghluasad mar a dh’fheumar le siotaman eile (mar a chunnacas gu soilleir ann an Dùn Èideann!)
Thathar a’ planadh siostam VLR airson Coventry an-dràsta agus tha deuchainnean ga dhèanamh air prototype den chiad charbad. Tha VLR gu math gealltaineach, ach chanainn gur e an duilgheadas as motha nach deagh a dhearbhadh fhathast. Chan eil siostam sam bith a ruith san RA an-dràsta agus mar sin, tha cunnart ann gum biodh e nas daoire agus gum biodh tòrr dhuilgheadasan toiseachaidh ann gus an tèid an teicneòlas a dhearbhadh. Eu-coltach ri tramaichean cuideachd, chan urrainn dhut tramaichean VLR a cheannach “off the peg”. Aig an ìre seo, saoilidh mi gum biodh e na b’ fhèarr fuireach gus am bi siostam Coventry ag obair is na leaasnan air ionnsachadh mar sin mus toiseachamaid air seo ann an Cill Rìmhinn.
Seo mapa den loidhne trama a dh’fhaodadh a bhith ann.
Busaichean:
Le leasachaidhean bus, ’s e an rud as fheàrr gu bheil iad gu math saor. Leis na molaidhean, bhiodh livery ScotRail air na busaichean, bhiodh an clàr-ama stèidhichte air clàr-ama nan trèanaichean, bhiodh am bus a’ feitheamh ris an trèana agus bhiodh tiocaidean a’ gabhail a-steach a’ bhus mar phàirt den turas.
Tha seo tòrr nas fheàrr na an siostam a th’ ann mar-thà ceart gu leòr. Ach ged a bhiodh seo math, chanainn nach toireadh e cruth-atharrachadh air an t-suidheachadh. Tha rannsachadh air sealltainn uair is uair gu bheil daoine tòrr nas deònaiche gluasad eadar càr is trèana no trama ach chan eil iad idir cho deònach gluasad eadar càr is bus.
Mar sin, tha mo thaic ri bhith a’ toirt an rathaid-iarainn air ais!
Tha a’ cho-chomhairle fosgailte ri daoine taobh a-muigh Fìobh agus mar sin, na bi leisg na beachdan agad a chur a-steach g’ e b’ e far a bheil thu a’ fuireach.
Gheibhear a’ cho-chomhairle an seo. Cha toir e fada.
Nuair a bha mi òg, bha mi beò-ghlaichte le leabhar air an robh British Electric Trains in Camera. Chaidh fhoillseachadh aig toiseach nan 1980an agus leugh mi ann am meadhan nan 1980an e nuair a bha mi mu 12 bliadhna a dh’aois no mar sin.
Bha tòrr diofar sheòrsaichean trèana ann agus mar a bhiodh tu an dùil, bha tòrr dhiubh ann an Lunnainn. Agus abair gun robh cuid dhiubh gu math exotic – trèanaichean treas rèile (third rail) nam measg agus tòrr trèanaichean tiùb cuideachd. Agus a bharrachd air seo, chuir e iongnadh orm gun robh an uiread de thermini sa bhaile.
Heathrow Express, Paddingon
Ann an Glaschu, cha robh againn ach Sràid na Banrighinn agus Stèisean a’ Mheadhain (agus gu 1967, St Enoch agus Sràid Bhochannan cuideachd) ach ann an Lunnainn bha còrr is 10 ann.
Bha fios agam air Kings Cross, Liverpool Street, Fenchurch Street agus Marylebone bho Monopoly ach fhuair mi a-mach bho na leabhraichean gun robh tòrr a bharrachd ann! Mar a chithear air a’ mhapa seo, tha co-dhiù 13 ann – agus tha cuid a’ meas Moorgate – stèisean a tha tòrr nas lugha – mar àireamh 14. (Agus bha Stèisean Broad Street ann cuideachd gus an deach a dhùnadh ann an 1986 – faic am post bloga agam an seo).
Nuair a bha mi òg, bha mi airson a dhol air turas gu Lunnainn gus na diofar stèiseanan fhaicinn. Shabhail mi airgead fad 2 no 3 bliadhna ach aig a’ cheann thall, chaill mi m’ ùidh ann an trèanaichean is chleachd mi mo chuid airgead airson clàran roc is geamaichean coimpiutair.
Ach anns na bliadhnaichean mu dheireadh, tha mi air a bhith a’ feuchainn ris na trèanaichean sònraichte agus cuid de h-àiteachan bhon leabhar British Electric Trains in Camara fhaicinn, turas a tha air mo thoirt gu Lunnainn, Coventry, An Caisteal Nuadh, agus Eilean Wight am measg àiteachan eile gu ruige seo.
Tha mi a-nis a’ beachdachadh air an turas a ghabhail gu Lunnainn nach do rinn mi air ais anns na 1980an. Tha mi air trèanaichean a ghlacadh ann an tòrr de na termini tro na bliadhaichean – Kings Cross is Euston gu sònraichte ach shaoil mi gum biodh e math feuchainn ri dhol thuca uile ann an aon latha. Cha robh mi riamh ann am Fenchurch Street, Charing Cross no Cannon Street agus tha mi gu mòr airson an làn seata de thermini fhaighinn!
Sin an seòrsa rud a bha mi a’ dol a dhèanamh ann an 1986 ach bha mi dìreach an dùil a dhol ann airson coimhead air na trèanaichean anns gach stèisean is dealbh no dhà a thogail. Ann an 2022, cha dèanadh sin a’ chùis idir. Bhiodh agam ri rudan nas inntinniche is nas motha is nas gòraiche a dhèanamh! Mar sin, shaoil mi gum biodh e math feuchainn ri trèana fhaighinn a-mach no a-steach gu/bho gach terminus ann an aon latha. Bhiodh e furasta gu leòr a dhol eadar na stèiseanan mòra air an Underground ceart gu leòr ach bhiodh sin RO FHURASTA, is mar sin, chuir mi romham a bhith ga dhèanamh gun a bhith a’ dol air an Underground no air busaichean!
Shaoil mi gum biodh e furasta gu leòr. Tha tòrr de na stèiseanan ceangailte ri chèile – air a’ mhapa seo, mar eisimpleir, chithear gu bheil Charing Cross, Cannon Street, Blackfriars, London Bridge, Waterloo (East) agus Euston uile ceangailte ri chèile. Agus tha e furasta a dhol eadar Waterloo agus Victoria cuideachd taobh Clapham Junction.
Ach an uair sin, dh’fhàs rudan na bu dhoirbhe. Bha e meadhanach furasta a dhol eadar gach stèisean – gus an tàinig e gu Paddington is Marylebone. Airson a dhol eadarra, tha e coltach gum biodh agad ri dhol gu Oxford agus air ais air loidhnichean eadar-dhealaichte! Agus tha e doirbh a dhol eadar Marylebone agus stèisean sam bith eile gun a bhith a’ dol air an Underground no bus no co-dhiù a bhith a’ coiseachd.
Aig a’ cheann thall, saoilidh mi gu bheil e do-dhèanta mur a dèan thu co-dhiù beagan coiseachd eadar stèiseanan an siud is an seo. Ach bu toil leam a dhèanamh co-dhiù, fiù’s mur a gabh e dèanamh gun a bhith a’ dol air cois, bus no fo-thalamh!
